Đánh giá theo năng lực trong đào tạo nghề/Phương pháp và công cụ
Phương pháp đánh giá theo năng lực, về bản chất, là những kỹ thuật cụ thể được áp dụng để thu thập các loại chứng cứ khác nhau cho việc đánh giá. Thường có năm nhóm phương pháp cơ bản được sử dụng cho CBA, đó là:
(1) Quan sát sự thực hiện công việc của đối tượng đánh giá, ghi chép những quan sát phù hợp với yêu cầu đặt ra của chuẩn mực về năng lực đang cần đánh giá. Đây là phương pháp đánh giá với những chứng cứ giá trị và tin cậy vì cho thấy hình ảnh cụ thể của đối tượng đánh giá về hành vi, hoạt động, trạng thái,... thể hiện các thành tố năng lực gắn với công việc tại nơi làm việc.
Tuy nhiên, phương pháp quan sát có hạn chế là chịu ảnh hưởng của môi trường, ngoại cảnh và thái độ của đánh giá viên, tốn thời gian, khó quan sát khi có nhiều đối tượng đánh giá và có nhiều hoạt động phức tạp [10; tr 302]. Đồng thời, không phải lúc nào cũng có sẵn các điều kiện đánh giá tại môi trường lao động thực tế, đặc biệt đối với các CSDN do ít có cơ sở sản xuất-dịch vụ trực thuộc trường hoặc không hề dễ dàng khi đề nghị doanh nghiệp hỗ trợ tổ chức đánh giá HSSV ngay tại môi trường làm việc.
(2) Kiểm tra và xem xét các thành phẩm, sản phẩm, hoặc thậm chí là các dự án/đồ án mà đối tượng đánh giá đã hoàn thành. Đó có thể là sản phẩm vật chất (như mạch đo dòng điện và điện năng được lắp đặt trong tủ hạ áp, cụm ống công nghệ được gia công và lắp ráp,...), là một dịch vụ được cung cấp (như bảo dưỡng động cơ ô tô, quảng bá một sản phẩm du lịch,...) hoặc là một quyết định được đưa ra trước một tình huống hay trong một điều kiện thực hiện xác định (khi các thông số khí, gió mỏ hầm lò vượt mức cho phép; một đoàn khách du lịch có nhiều nhu cầu liên quan đến tín ngưỡng tôn giáo hoặc có nhiều tập quán văn hóa khác biệt,...).
(3) Thực hiện bài tập mô phỏng, hoạt động dự án là những phương pháp sử dụng hữu ích trong trường hợp bị hạn chế hoặc bị ngăn cấm đối với sự thực hiện như vấn đề an toàn, sức khoẻ. Những điều kiện kiểm tra có thể được tiêu chuẩn hoá.
Hạn chế của 2 phương pháp này là tách khỏi môi trường làm việc thực tế; các cá nhân có phản ứng khác nhau trong cùng một tình huống trắc nghiệm thực hành; cấu trúc của các hoạt động dự án thường thiếu chính xác; khó khăn trong việc dự đoán chính xác loại chứng cứ nào sẽ xuất hiện. Do vậy cần lập kế hoạch đánh giá một cách chặt chẽ.
(4) Kiểm tra dưới hình thức bài viết hoặc vấn đáp để đánh giá kiến thức của đối tượng đánh giá về công việc được giao. Việc kiểm tra này không hoàn toàn giống như “bài thi lý thuyết” vốn vẫn thiên về tính chất khoa học của môn học. Với tiếp cận năng lực, phương pháp này nhằm thu thập chứng cứ để chứng minh đối tượng đánh giá có đủ những kiến thức thiết yếu, tối thiểu mà không có thì không thể làm được công việc theo tiêu chí thực hiện trong môi trường lao động.
Bài kiểm tra viết được thiết kế để đo lường các kỹ năng nhận thức hoặc thành tích về nhận thức, có thể đánh giá trong các lĩnh vực mà nội dung chính là kiến thức về sự thực hiện (mang ý nghĩa cung cấp thông tin nhiều hơn). Nó cung cấp những chứng cứ bổ sung cho sự thực hiện thực tế. Phương pháp này gây tốn thời gian cho giáo viên chấm bài cũng như việc cần thiết đòi hỏi các giáo viên phải có kỹ năng chấm điểm, đồng thời có nguy cơ dễ thừa nhận đã “hiểu biết” cũng có nghĩa là “làm được”.
Có hai loại kiểm tra viết cơ bản là: kiểm tra viết bằng câu hỏi tự luận và bằng trắc nghiệm khách quan. Trắc nghiệm khách quan lại bao gồm các hình thức: điền khuyết, đúng - sai, ghép đôi, lựa chọn đa phương án. Trong đó trắc nghiệm lựa chọn đa phương án là phổ biến hơn cả. Ưu điểm của phương pháp này là các câu hỏi được thiết kế tốt có thể được tiêu chuẩn hoá, suy luận trong thời gian ngắn về kiến thức và sự hiểu biết. Tuy nhiên, nó có hạn chế là thường có đến 25% câu trả lời đúng là do ngẫu nhiên (thường có 4 phương án trả lời được đưa ra), và cần phải có những người có kỹ năng thiết kế câu hỏi và cũng mất thời gian cho việc hoàn thành trắc nghiệm.
Kiểm tra vấn đáp cung cấp các chứng cứ bổ sung cho các lĩnh vực mà phạm vi hoạt động rộng, các chứng cứ về sự hiểu biết và kiến thức cốt lõi cũng như áp dụng chúng trong thực hành. Nó mang tính nghiêm ngặt và có thể được chuẩn hoá bằng việc lập kế hoạch đánh giá để xác định câu hỏi được đưa ra ở thời điểm nào, bối cảnh và điều kiện nào.
Hạn chế ở đây là các chứng cứ sẽ không đầy đủ để thể hiện năng lực và ít phù hợp với các điều kiện thực tế, dễ bị sai lệch bản chất. Đặc biệt, phương pháp vấn đáp chịu ảnh hưởng của môi trường, ngoại cảnh và thái độ của người hỏi và tâm thế của người trả lời, tốn thời gian nếu số lượng học sinh đông [10; tr 303]. Do đó, cần phải có sự đào tạo cho các giáo viên những kỹ thuật đặt câu hỏi có hiệu quả và họ cũng được đòi hỏi phải suy luận rất nhiều để xác định các năng lực thông qua câu trả lời thế nào là thỏa đáng.
(5) Phỏng vấn những người biết về khả năng của đối tượng đánh giá. Phương pháp này được thường áp dụng trong trường hợp nhằm công nhận năng lực của người học có được từ trước tại cơ sở đào tạo khác hay qua kinh nghiệm lao động và kinh nghiệm sống. Xác minh thông tin về đối tượng đánh giá mà bên thứ ba cung cấp như người quản lý trực tiếp, đồng nghiệp nơi đối tượng công tác, giáo viên/người đào tạo. Phương pháp này được sử dụng để bổ sung chứng cứ về các phương diện khác của năng lực như áp dụng kiến thức và sự hiểu biết để giải quyết vấn đề hoặc thực hiện công việc trong nhiều tình huống khác nhau, kỹ năng giao tiếp, phối hợp làm việc nhóm, sự tuân thủ về quy trình và những quy định an toàn sức khỏe nghề nghiệp, v.v. (Bảng 1.2)
| Một số phương pháp và công cụ đánh giá | |||
|---|---|---|---|
| Loại chứng cứ | Phương pháp đánh giá | Công cụ đánh giá | Nội dung đánh giá |
| Chứng cứ trực tiếp | Quan sát tại nơi làm việc | Bảng hướng dẫn thực hiện công việc | Các thành tố năng lực, các tiêu chí phản ánh chất lượng thực hiện công việc, kỹ năng chủ yếu và các khía cạnh năng lực. |
| Trình diễn thực hành | Bảng hướng dẫn thực hiện công việc | ||
| Tình huống mô phỏng |
-
Hướng
dẫn
về
các
tình
huống
mô
phỏng
để
làm
ví
dụ
cho
ứng
viên
và
đánh
giá
viên.
- Bảng hướng dẫn thực hiện công việc |
||
| Quay video khi thực hiện công việc | Bảng hướng dẫn thực hiện công việc | ||
| Kiểm tra vấn đáp | Các câu hỏi phải trả lời cụ thể: (Có/không, Đúng/Sai, Cái gì… Ở đâu…) |
Kiến
thức
trọng
yếu,
các
khía
cạnh
năng
lực
hoặc
kỹ
năng
chung.
Hiểu biết về quy trình thực hiện công việc. Hiểu biết về tiêu chuẩn an toàn, sức khỏe nghề nghiệp |
|
| Phỏng vấn | Các câu hỏi chuẩn bị sẵn | ||
| Chứng cứ gián tiếp | Xét nghiệm/ kiểm tra sản phẩm | Bảng kiểm về sản phẩm | Sản phẩm có đáp ứng nhất quán với các tiêu chuẩn đã quy định hay không. |
| Kiểm tra viết | Các câu hỏi phải trả lời cụ thể (Đúng/sai; câu hỏi lựa chọn; điền khuyết) | Tương tự như với kiểm tra vấn đáp | |
| Chứng cứ bổ sung | Ý kiến của người quản lý trực tiếp |
- Xác
nhận
của
bên
thứ
ba
- Bảng kiểm về chứng cứ - Những câu hỏi chuẩn bị sẵn |
Việc
vận
dụng
kỹ
năng,
thái
độ
làm
việc
và
kỹ
năng
chung.
Bổ sung thêm chứng cứ về sự đáp ứng nhất quán các tiêu chuẩn công việc. Hoặc để đánh giá khi chứng cứ trực tiếp không thích hợp. |
| Ý kiến xác nhậncủa bên thứ ba |
- Phiếu
đánh
giá
- Xác nhận của bên thứ ba - Bảng kiểm về chứng cứ - Những câu hỏi chuẩn bị sẵn |
||
| Sắm vai |
-
Tình
huống
giả
định
- Câu hỏi kế tiếp |
Kỹ năng xử lý vấn đề, xử lý tình huống bất ngờ, kiến thức trọng yếu | |
| Bài tập nghiên cứu tình huống |
- Câu
hỏi, bài
tập
tình
huống
- Câu trả lời mẫu |
||
| Dự án nghiên cứu | Đề tài nghiên cứu và hướng dẫn nghiên cứu |
Mức
độ
cao
về
năng
lực
Các phương diện năng lực |
|
Với mỗi phương pháp đánh giá khác nhau sẽ có những công cụ đánh giá tương ứng phù hợp. Ví dụ, phương pháp (1) có thể sử dụng công cụ đánh giá là bảng hướng dẫn thực hiện công việc hoặc quy trình công nghệ tham chiếu, phương pháp (3) sẽ sử dụng bảng kiểm về chất lượng sản phẩm. Công cụ đánh giá bao gồm phương tiện và các chỉ dẫn cần thiết để thu thập và phân tích chứng cứ, chứ không đơn thuần là đề thi/kiểm tra hay “bareme” chấm điểm. Phương tiện đánh giá có thể là những câu hỏi vấn đáp, bảng hướng dẫn thực hiện, bảng kiểm sản phẩm, băng video hay ảnh chụp thể hiện tiêu chí đánh giá năng lực đạt được của người học. Chỉ dẫn bao gồm các thông tin cung cấp cho thí sinh về hoạt động đánh giá sẽ diễn ra như thế nào, cung cấp cho đánh giá viên về cách thức tiến hành và ghi chép quá trình đánh giá.
Phương pháp và công cụ nào được sử dụng đều phải đáp ứng mục đích và mục tiêu đánh giá người học đạt được những năng lực nào để hành nghề theo tiêu chí do TTLĐ quy định, mà cụ thể là tiêu chí thực hiện trong các TCNL của nghề. Tiêu chí thực hiện trong các TCNL sẽ là cơ sở của tiêu chí đánh giá được xác định trong các công cụ đánh giá. Một quy trình đánh giá chung gồm mười bước như Hình 1.3.
Một cách tương đối, có thể phân nhóm các tiêu chí đánh giá theo các phương diện năng lực như sau:
- Nhóm tiêu chí đánh giá về sự thực hiện công việc theo quy trình, về kết quả của thực hiện (sản phẩm, dịch vụ hoặc quyết định), an toàn lao động, năng suất lao động.
- Nhóm tiêu chí đánh giá về quản lý công việc bao gồm sắp xếp chỗ làm việc, chuẩn bị và bảo quản trang thiết bị, vật tư, thực hiện vệ sinh công nghiệp, ghi chép sổ sách, tài liệu theo quy định và thuộc thẩm quyền mỗi cá nhân.
- Nhóm tiêu chí đánh giá xử lý, giải quyết tình huống (quy trình xử lý, kết quả xử lý).
Việc lựa chọn đánh giá sản phẩm khi: i) Kết quả là quan trọng hơn quy trình; ii) Có nhiều hơn một quy trình được chấp nhận; iii) Quy trình khó quan sát được. Lựa chọn đánh giá quy trình khi: i) Muốn chắc chắn rằng đối tượng đánh giá có thể sử dụng dụng cụ hoặc thiết bị một cách hợp lý; ii) Thời gian để thực hiện kỹ năng là quan trọng; iii) Có những nguy hiểm về sức khoẻ và an toàn trong quy trình thực hiện; iv) Những vật liệu đắt tiền có thể phải bỏ đi, nếu quy trình thực hiện không thích hợp.
Trong một vài tình huống trắc nghiệm thực hành giáo viên có thể muốn thiết lập trước các điểm có thể dừng việc thực hiện của thí sinh nếu cần thiết. Nếu thí sinh vẫn tiếp tục công việc khi những vật liệu đắt tiền bị hỏng hoặc khi các quy tắc an toàn bị vi phạm thì việc thực hiện được dừng ngay tức khắc. Do vậy, giáo viên nên đánh giá về an toàn và thời gian thực hiện như một bộ phận đánh giá sản phẩm hoặc quy trình.
- Nhóm tiêu chí đánh giá tạo dựng môi trường làm việc thể hiện qua phối hợp làm việc trong nhóm, hỗ trợ đồng nghiệp, giao nhận công việc theo thẩm quyền, giao tiếp với khách hàng, …
Tất nhiên, tùy thuộc vào tính chất và mức độ yêu cầu công việc quy định trong mỗi TCNL của ngành nghề nên không phải bất cứ công việc nào cũng bao hàm cả bốn nhóm tiêu chí trên.
Nguồn[sửa]
- Luận án Đánh giá kết quả học tập theo năng lực trong đào tạo nghề, Nguyễn Quang Việt, 2015
