Chương trình môn Công nghệ/Giải thích và hướng dẫn thực hiện chương trình
1. Giải thích thuật ngữ[sửa]
1.1. Một số thuật ngữ chuyên môn[sửa]
a) Thuật ngữ chung[sửa]
- Công nghệ: là quy trình chế biến vật liệu và thông tin, bao gồm hệ thống tri thức, thiết bị, phương pháp và các hệ thống khác để tạo ra hàng hóa và cung cấp dịch vụ.
- Kĩ thuật: là ứng dụng khoa học để giải quyết các vấn đề thực tiễn, tạo ra sản phẩm, công nghệ đáp ứng nhu cầu của cuộc sống; là kinh nghiệm và thủ thuật của một dạng hoạt động nhất định.
- Thiết kế: là toàn bộ các quá trình bao gồm xác định, điều tra, làm rõ vấn đề; khám phá các ý tưởng giải pháp đã có; đề xuất hình thành giải pháp mới; hiện thực hoá và đánh giá giải pháp mới để giải quyết vấn đề.
- Công nghiệp: là ngành sản xuất vật chất bao gồm các hoạt động khai thác của cải có sẵn trong thiên nhiên mà lao động của con người chưa tác động vào; chế biến, chế tạo; sửa chữa máy móc và các vật phẩm tiêu dùng.
- Nông nghiệp: là ngành sản xuất vật chất cơ bản của xã hội, sử dụng đất đai để trồng trọt và chăn nuôi, khai thác cây trồng và vật nuôi làm tư liệu và nguyên liệu lao động chủ yếu để tạo ra lương thực, thực phẩm và một số nguyên liệu cho công nghiệp. Nông nghiệp bao gồm các chuyên ngành: trồng trọt, chăn nuôi, sơ chế nông sản.
- Lâm nghiệp: là ngành sản xuất vật chất có chức năng phát triển rừng, quản lí bảo vệ rừng, khai thác rừng, chế biến lâm sản và phát huy các chức năng phòng hộ văn hoá, xã hội của rừng.
- Thuỷ sản: là ngành sản xuất vật chất liên quan đến những nguồn lợi, sản vật đem lại cho con người từ môi trường nước và được con người khai thác, nuôi trồng, thu hoạch sử dụng làm thực phẩm, nguyên liệu. Trong các hoạt động thuỷ sản, thông dụng nhất là hoạt động đánh bắt, nuôi trồng và khai thác các loại cá, tôm.
- Sản phẩm công nghệ: là sản phẩm do con người tạo ra dựa trên công nghệ.
- Môi trường công nghệ: là môi trường do con người tạo ra bao gồm sản phẩm, quá trình, dịch vụ công nghệ.
- Thủ công kĩ thuật: là hoạt động bằng tay có tính chất kĩ thuật, với công cụ giản đơn, thô sơ để tạo ra các sản phẩm.
- Nghề nghiệp STEM: là các nghề nghiệp thuộc vào hoặc liên quan tới các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kĩ thuật, toán học.
b) Các năng lực thành phần của năng lực công nghệ[sửa]
- Nhận thức công nghệ: là năng lực làm chủ kiến thức phổ thông cốt lõi về công nghệ trên các phương diện bản chất của công nghệ; mối quan hệ giữa công nghệ, con người, xã hội; một số công nghệ phổ biến, các quá trình sản xuất chủ yếu có ảnh hưởng và tác động lớn tới kinh tế, xã hội trong hiện tại và tương lai; phát triển và đổi mới công nghệ; nghề nghiệp và định hướng nghề nghiệp trong lĩnh vực kĩ thuật, công nghệ chủ yếu ở Việt Nam.
- Giao tiếp công nghệ: là năng lực lập, đọc, trao đổi tài liệu kĩ thuật về các sản phẩm, quá trình, dịch vụ công nghệ trong sử dụng, đánh giá công nghệ và thiết kế kĩ thuật.
- Sử dụng công nghệ: là năng lực khai thác sản phẩm, quá trình, dịch vụ công nghệ đúng chức năng, đúng kĩ thuật, an toàn và hiệu quả; tạo ra sản phẩm công nghệ.
- Đánh giá công nghệ: là năng lực đưa ra những nhận định về một sản phẩm, quá trình, dịch vụ công nghệ với góc nhìn đa chiều về vai trò, chức năng, chất lượng, kinh tế - tài chính, tác động môi trường và những mặt trái của kĩ thuật, công nghệ.
- Thiết kế kĩ thuật: là năng lực phát hiện nhu cầu, vấn đề cần giải quyết, cần đổi mới trong thực tiễn; đề xuất giải pháp kĩ thuật, công nghệ đáp ứng nhu cầu, giải quyết vấn đề đặt ra; hiện thực hoá giải pháp kĩ thuật, công nghệ; thử nghiệm và đánh giá mức độ đáp ứng nhu cầu, vấn đề đặt ra. Quá trình trên được thực hiện trên cơ sở xem xét đầy đủ các khía cạnh về tài nguyên, môi trường, kinh tế và nhân văn.
1.2. Từ ngữ thể hiện mức độ yêu cầu cần đạt[sửa]
Chương trình môn Công nghệ sử dụng một số động từ để thể hiện mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt về năng lực của người học. Một số động từ được sử dụng ở các mức độ khác nhau nhưng trong mỗi trường hợp thể hiện một hành động có đối tượng và yêu cầu cụ thể. Trong bảng tổng hợp dưới đây, đối tượng, yêu cầu cụ thể của mỗi hành động được chỉ dẫn bằng các từ ngữ khác nhau đặt trong ngoặc đơn.
Trong quá trình dạy học, đặc biệt là khi đặt câu hỏi thảo luận và thực hành, ra đề kiểm tra đánh giá, giáo viên có thể dùng những động từ nêu trong bảng tổng hợp hoặc thay thế bằng các động từ có nghĩa tương đương cho phù hợp với tình huống sư phạm và nhiệm vụ cụ thể giao cho học sinh.
| Mức độ | Động từ mô tả mức độ |
|---|---|
| Biết | Kể tên, liệt kê, trình bày, nhận biết, nhận ra, phát hiện, tìm kiếm, nêu, mô tả, ghi nhớ. |
| Hiểu | Phân biệt, tính toán, vẽ, so sánh, phân tích, giải thích, đọc, tóm tắt, trao đổi, làm rõ, đánh giá, biểu diễn, thao tác, bảo quản, sử dụng, khắc phục, liên hệ, nhận định, lựa chọn, nhận thức, xác định. |
| Vận dụng | Khai thác, tạo lập, vận hành, xác định thông số, chăm sóc, bảo dưỡng, đề xuất, thử nghiệm, điều chỉnh, lập kế hoạch, chế tạo, kiểm tra, thử nghiệm, hoàn thiện, thiết kế, phác thảo, thực hiện, lắp ráp. |
2. Thời lượng thực hiện chương trình[sửa]
Thời lượng dành cho phân môn Công nghệ trong môn Tin học và Công nghệ ở cấp tiểu học và môn Công nghệ ở lớp 6, lớp 7 cấp trung học cơ sở là 35 tiết/lớp/năm học; ở lớp 8, lớp 9 là 52 tiết/lớp/năm học. Ở cấp trung học phổ thông, thời lượng
dành cho môn Công nghệ là 70 tiết/lớp/năm học cho các nội dung cơ bản. Ngoài ra, còn có các cụm chuyên đề học tập môn Công nghệ theo hai định hướng Công nghiệp và Nông nghiệp, mỗi định hướng 35 tiết/lớp/năm học.
Thời lượng dành cho các nội dung giáo dục do tác giả sách giáo khoa và giáo viên chủ động sắp xếp căn cứ vào yêu cầu cần đạt ở mỗi lớp và thực tế dạy học. Tỉ lệ % thời lượng dành cho các nội dung ở mỗi lớp theo hai định hướng Công nghiệp và Nông nghiệp như sau:
a) Định hướng Công nghiệp[sửa]
| Nội dung | Thời lượng cho từng mạch nội dung theo lớp (%) | Tổng % cả môn | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | ||
| CÔNG NGHỆ VÀ ĐỜI SỐNG | |||||||||||
| - Bản chất của công nghệ | 8 | 8 | 1,7 | ||||||||
| - Vai trò của công nghệ | 8 | 8 | 25 | 8 | 4,1 | ||||||
| - Sản phẩm công nghệ | 32 | 35 | 20 | 58 | 10,4 | ||||||
| - An toàn với công nghệ | 14 | 10 | 10 | 5 | 6 | 10 | 8 | 8 | 8 | 7,9 | |
| LĨNH VỰC SẢN XUẤT CHỦ YẾU | |||||||||||
| - Nông nghiệp | 30 | 2,1 | |||||||||
| - Lâm nghiệp | 18 | 1,3 | |||||||||
| - Thuỷ sản | 26 | 1,9 | |||||||||
| - Công nghiệp | 24 | 66 | 66 | 21,4 | |||||||
| THIẾT KẾ VÀ ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ | |||||||||||
| - Thủ công kĩ thuật | 34 | 35 | 35 | 7,4 | |||||||
| - Ngôn ngữ kĩ thuật | 24 | 24 | 6,0 | ||||||||
| - Thiết kế kĩ thuật | 15 | 24 | 24 | 7,1 | |||||||
| - Đổi mới công nghệ | 8 | 4 | 4 | 2,3 | |||||||
| CÔNG NGHỆ VÀ HƯỚNG NGHIỆP | |||||||||||
| - Định hướng nghề nghiệp | 14 | 10 | 30 | 8 | 10 | 10 | 9,3 | ||||
| - Trải nghiệm nghề nghiệp | 48 | 5,1 | |||||||||
| ĐÁNH GIÁ ĐỊNH KÌ | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12,0 |
b) Định hướng Nông nghiệp[sửa]
| Nội dung | Thời lượng cho từng mạch nội dung theo lớp (%) | Tổng % cả môn | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | ||
| CÔNG NGHỆ VÀ ĐỜI SỐNG | |||||||||||
| - Bản chất của công nghệ | 8 | 0,6 | |||||||||
| - Vai trò của công nghệ | 8 | 8 | 25 | 2,9 | |||||||
| - Sản phẩm công nghệ | 32 | 35 | 20 | 58 | 10,4 | ||||||
| - An toàn với công nghệ | 14 | 10 | 10 | 5 | 6 | 10 | 8 | 8 | 8 | 7,9 | |
| LĨNH VỰC SẢN XUẤT CHỦ YẾU | |||||||||||
| - Nông nghiệp | 30 | 64 | 66 | 20,8 | |||||||
| - Lâm nghiệp | 18 | 20 | 4,2 | ||||||||
| - Thuỷ sản | 26 | 46 | 8,4 | ||||||||
| - Công nghiệp | 24 | 2,6 | |||||||||
| THIẾT KẾ VÀ ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ | |||||||||||
| - Thủ công kĩ thuật | 34 | 35 | 35 | 7,4 | |||||||
| - Ngôn ngữ kĩ thuật | 24 | 2,6 | |||||||||
| - Thiết kế kĩ thuật | 15 | 24 | 3,6 | ||||||||
| - Đổi mới công nghệ | 8 | 4 | 4 | 2,3 | |||||||
| CÔNG NGHỆ VÀ HƯỚNG NGHIỆP | |||||||||||
| - Định hướng nghề nghiệp | 14 | 10 | 30 | 8 | 10 | 10 | 9,3 | ||||
| - Trải nghiệm nghề nghiệp | 48 | 5,1 | |||||||||
| ĐÁNH GIÁ ĐỊNH KÌ | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12,0 |
3. Thiết bị dạy học[sửa]
Để hình thành và phát triển năng lực công nghệ cho học sinh, giáo dục công nghệ tăng cường thực hành và hoạt động trải nghiệm. Cơ sở giáo dục phổ thông cần có đủ thiết bị dạy học tối thiểu theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tao.
Định hướng về thiết bị dạy học cho các mạch nội dung chủ yếu của môn Công nghệ được trình bày trong bảng sau:
| Nội dung | Định hướng thiết bị dạy học |
|---|---|
| CÔNG NGHỆ VÀ ĐỜI SỐNG | |
| - Bản chất của công nghệ | Tranh vẽ, video về tự nhiên, công nghệ, vai trò của công nghệ; khai thác tối đa các ứng dụng công nghệ thông tin để làm rõ bản chất, vai trò của công nghệ... |
| - Vai trò của công nghệ | |
| - Sản phẩm công nghệ | Tranh vẽ về sản phẩm công nghệ, thể hiện cấu tạo, thể hiện nguyên lí, thể hiện các thao tác kĩ thuật; một số sản phẩm công nghệ có trong chương trình; các dụng cụ để thao tác với các sản phẩm công nghệ; video, mô phỏng về hình dạng, cấu tạo, cách sử dụng các sản phẩm công nghệ. Cùng với đó là các tranh vẽ, dụng cụ, video về các nội dung an toàn với công nghệ. |
| - An toàn với công nghệ | |
| LĨNH VỰC SẢN XUẤT CHỦ YẾU | |
| - Nông nghiệp | Các tranh vẽ, mô hình, đa phương tiện sử dụng trong giới thiệu chung về các lĩnh vực sản xuất, các ngành nghề chính trong mỗi lĩnh vực sản xuất, thể hiện một số quá trình kĩ thuật, công nghệ trong mỗi lĩnh vực sản xuất chủ yếu; các dụng cụ thí nghiệm, thực hành có tính chất minh hoạ, vận dụng quá trình kĩ thuật, công nghệ; chú trọng mô phỏng, ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ hoạt động dạy học. |
| - Lâm nghiệp | |
| - Thuỷ sản | |
| - Công nghiệp | |
| THIẾT KẾ VÀ ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ | |
| - Thủ công kĩ thuật | Bộ tranh ảnh, video về sản phẩm, quy trình công nghệ, hướng dẫn thao tác trong các hoạt động thủ công kĩ thuật, thiết kế kĩ thuật; bộ dụng cụ vẽ kĩ thuật; các linh kiện, dụng cụ, máy in 3D để hỗ trợ hoạt động thủ công kĩ thuật và thiết kế kĩ thuật hiệu quả; phòng học thiết kế và công nghệ (Makerspaces); chú trọng khai thác ứng dụng các phần mềm mô phỏng, thiết kế. |
| - Ngôn ngữ kĩ thuật | |
| - Thiết kế kĩ thuật | |
| - Đổi mới công nghệ | |
| CÔNG NGHỆ VÀ HƯỚNG NGHIỆP | |
| - Định hướng nghề nghiệp | Tranh ảnh, video có liên quan tới các nội dung định hướng nghề; các dụng cụ, cơ sở vật chất cho hoạt động trải nghiệm nghề. |
| - Trải nghiệm nghề nghiệp | |
4. Thực hiện chương trình phù hợp với điều kiện thực tế và đối tượng học sinh[sửa]
a) Về thực hiện giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp[sửa]
Trong chương trình giáo dục công nghệ, nội dung giáo dục hướng nghiệp được thể hiện ở các lớp cấp trung học cơ sở và các lớp trung học phổ thông.
Ở lớp 7 và lớp 8, giáo dục hướng nghiệp được thể hiện thông qua các nội dung giới thiệu về những ngành nghề chính liên quan tới các lĩnh vực sản xuất chủ yếu là nông - lâm nghiệp, thuỷ sản và công nghiệp; ở lớp 9, học sinh được học những kiến thức cơ bản về phương pháp lựa chọn nghề nghiệp trong lĩnh vực kĩ thuật, công nghệ, trải nghiệm nghề nghiệp. Ngoài nội dung bắt buộc về giáo dục hướng nghiệp trong lĩnh vực kĩ thuật, công nghệ, học sinh được tự chọn học một trong các mô đun (35 tiết/mô đun) thuộc các lĩnh vực kĩ thuật, công nghệ khác nhau nhằm đáp ứng nhu cầu, sở thích của học sinh.
Ở lớp 10, lớp 11 và lớp 12, học sinh được tiếp cận tổng quát về công nghệ, các lĩnh vực công nghệ và ngành nghề liên quan, được học tập để thích ứng các nghề liên quan tới kĩ thuật, công nghệ. Nội dung học tập cho cả hai định hướng Công nghiệp và Nông nghiệp đều mang tính đại cương, nguyên lí, cơ bản, cốt lõi và nền tảng cho mỗi lĩnh vực, giúp học sinh tự tin và thành công khi lựa chọn ngành nghề kĩ thuật, công nghệ sau khi kết thúc trung học phổ thông.
b) Về thực hiện các nội dung giáo dục xuyên chương trình[sửa]
Cùng với các môn học và hoạt động giáo dục khác, môn Công nghệ thực hiện tích hợp, lồng ghép các nội dung ưu tiên, các vấn đề có tính chất toàn cầu như: phát triển bền vững, biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, giáo dục tài chính,...; đồng thời, thực hiện giáo dục tích hợp liên môn giữa Khoa học, Công nghệ, Kĩ thuật, Toán học để thúc đẩy giáo dục STEM.
c) Về sử dụng sản phẩm công nghệ của địa phương[sửa]
Trường hợp những sản phẩm công nghệ được đề cập ở cấp tiểu học và các lớp đầu cấp trung học cơ sở không phổ biến hoặc chưa có ở địa phương thì sản phẩm công nghệ đó có thể được thay thế bằng các sản phẩm công nghệ khác gần gũi, phù hợp với học sinh ở địa phương.
