Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/212
NGƯỜI KIẾM CỦI ĐƯỢC CON HƯƠU
Một người nước Trịnh đi kiếm củi ngoài đồng thấy có con hươu lạc, đón đánh chết được ngay. Anh ta sợ người ngoài trông thấy, bèn vội vàng giấu xác hươu vào trong hào cạn, lấy lá chuối phủ lên, trong bụng mừng rỡ không biết thế nào mà kể.
Chợt một cái, anh ta lú ngay chố giấu hươu bèn cho ngay là chuyện chiêm bao. Lúc gánh củi về, anh ta đi đường, thờ thẫn thở than và cứ một mình lẩm bẩm kể câu chuyện ấy.
Có một người đi cạnh nghe thấy, cứ theo nhời kể mà tìm được hươu, đưa về, bảo vợ rằng:
"Lúc nãy anh kiếm củi mộng bắt được hươu mà không biết ở chỗ nào, bây giờ ta tìm được, thế thì hắn là kẻ mộng thật.”
Vợ nói: Hay là chính anh mộng thấy người kiếm củi bắt được hươu. Chớ làm gì có người kiếm củi thật. Bây giờ anh bắt được hươu thật, thế là mộng anh thật chăng.
Chồng bảo: “Đây ta cứ biết được hươu là được hươu cần gì phải biết rằng ta mộng hay hắn mộng nữa".
Anh kiếm củi về nhà, trong bụng tấm tức băn khoăn về việc mất hươu. Đêm hôm ấy nằm mộng thấy chỗ mình giấu hươu và thấy cả người bắt được hươu. Đến sáng cứ theo như mộng, rồi tìm ra được, mới đem lên quan sĩ sư kiện để đòi lại hươu.
Quan xử rằng:
"Mày trước thật là bắt được hươu lại hoảng lên cho là mộng, sau mày mộng tìm thấy hươu lại hoảng lên cho là thực. Còn thằng kia thật là lấy hươu mà tranh nhau với mày thì vợ nó lại tưởng là mộng được hươu của người ta chớ không ai bắt được hươu thật cả. Bây giờ rõ ràng là có con hươu đây, thôi chia đôi cho mỗi bên một nửa".
Cái án ấy sau tâu lên vua nước Trịnh.
Vua nói rằng: "Hừ! Quan án cũng lấy mộng mà xử cái kiện con hươu ư!" Rồi cho đòi thủ tướng đến hỏi. Thủ tướng tâu rằng:
Mộng cùng chẳng mộng tôi không thể phân biện được. Muốn phân biện mộng hay giác thì chỉ có ông Hoàng đế, ông Khổng Tử mà thôi. Bây giờ không có hai bực ấy, thì ai phân biệt ra được?
Thôi, xin cứ y như nhời xử đoán của quan sĩ sư là xong.
LIỆT TỬ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Trịnh: nước nhỏ thời Xuân Thu, ở vào huyện Tân Trịnh một phần đất phủ Khai phong tỉnh Hả Nam ngày nay.
- Hào: vụng nước bọc chung quanh thành (chỗ lấy đất đắp thành mà thành vụng).
- Mộng: tức là chiêm bao, nghĩa là những công, chuyên hiện ra, hay tinh thẩn cảm giác điều gì trong lúc người ta ngủ.
- Sĩ sư: chức quan tra xét việc ngục tụng.
- Mộng thật: chiêm bao thế nào, sau có thật như thế.
- Hoảng: ù mờ không biết đích thật.
- Hoàng đế: một bực thánh đế đời cổ, thay vua Thần Nông cai trị nước Tàu.
- Khổng Tử: người nước Lỗ, về thời Xuân Thu, tên là Khâu, tự là Trọng Ni, ông tổ Nho học.
NHỜI BÀN[sửa]
Đánh chết được thật hươu lại đem giấu cẩn thận, vì quên mất chỗ giấu mà cho là mộng. Thế là thực mà hoá ra mộng. Lấy tranh hươu của người, đem về tận nhà, vì vợ không thấy người kiếm củi đâu, mà cho là thực. Ôi! Như thế thì chẳng ra sự mộng và sự thực không có gì để phân biệt tách bạch hẳn ra ư. Hay ở đời có lắm cái như thực mà là mộng cả, lại có lắm cái tưởng mộng mà là thực cả. Tác giả chính có ý muốn bày tỏ sự mộng, sự thực ở đời là như thế. Họ Thích còn cho cả cuộc đời là một giấc mộng nữa là.
Còn câu cuối bài, tác giả có ý bác ông Hoàng đế và ông Khổng Tử cứ như muốn giáo hoá người đời cho ở đời cái gì cũng là thực cả.
Tự xưa đến nay, ở đâu mà chẳng là thật, việc gì mà chẳng là chiêm bao, chẳng qua như truyện được hươu mất hươu, tìm thấy hươu, kiện nhau hươu. Nghĩ cho cùng, tưởng cũng đáng thương.
