Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/92
NGƯỜI BÁN THỊT DÊ
Vua Chiêu Vương nước Sở mất nước, phải bỏ chạy. Có người hàng thịt dê tên là Duyệt, cũng chạy theo vua.
Saư vua Chiêu Vương lạí giở về lấy lại được nước. Vua bèn thưởng những người chạy theo khi trước, có cả anh hàng thịt dê nữa. Ai ai cũng nhận thưởng, chỉ một người hàng thịt dê từ chối, nói rằng:
"Trước nhà vua mất nước, tôi mất nghề bán thịt dê; nay nhà vua còn nước, tôi còn nghề bán thịt dê. Thế là tôi lại giữ được nghiệp cũ đủ ãn rồi, còn đâu dám mong thưởng gì nữa".
Vua cố ép. Người hàng thịt dê thưa rằng:
"Nhà vua mất nước không phải là tội tôi, nên tôi không dám liều chết; nhà vua lấy lại được nước, không phải là công tôi, nên tôi không dám lĩnh thưởng.
- Vua bảo: Để rồi ta đến nhà ngươi chơi vậy.
- Người hàng thịt dê nói: Theo phép nước Sở, phàm người nào có công to, được trọng thưởng thi vua mới đến nhà. Nay tôi xét mình tôi trí mưu không đủ giữ được nước, dũng cảm không đủ giết được giặc. Quân giặc vào trong nước, tôi lánh nạn, phải theo nhà vua, chớ có phải là cốt ý theo nhà vua đâu! Nay nhà vua muốn bổ phép nước mà đến chơi nhà tôi, tôi e thiên hạ nghe thấy mà chê cười chăng.
- Chiêu Vương thấy nói, ngảnh lại bảo Tư Mã Tử Ky ràng: Người hàng thịt dê này tuy làm nghề hèn hạ mà dãi bày nghĩa lý rất cao xa. Nhà ngươi làm thế nào mời được người ấy ra nhận chức tam công cho ta.
- Người hàng thịt dê nói: Tôi biết chức tam công là quí hơn cửa hàng bán thịt dê, bổng lộc nghìn vạn, giàu hơn tiền lãi bán thịt dê. Nhưng tôi đâu dám tham tước lộc mà để nhà vua mang tiếng là gia ơn không phải nghĩa. Tôi thực không dám nhận. Xin cho về giữ lấy nghề bán thịt dê.
Nói đoạn lùi ngay ra.
TRANG TỬ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Trí mưu: khôn ngoan mẹo mực.
- Dũng cảm: có sức và táo gan.
- Nghĩa: việc nên làm.
- Lý: lẽ phải.
- Tam công: ba chức quan to đởi nhà Chu thì là Thái sư, Thái phó, Thái bảo, đời nhà Tây Hán thì là Đại tư mâ, Đại tư đồ, Đại tư không, đời nhả Đông Hán thì là Thái uỷ, Tư đồ, Tư không.
- Tước: ngôi thử, có năm tước là công, hầu, bá, tử, nam.
- Lộc: lương bổng cấp cho quan lại.
NHỜI BÀN[sửa]
Vua Chiêu Vương muốn thưởng, là lấy cái ý khi minh gặp bước lưu ly, mà người ta đi theo mình, là người ta có lòng trung thành với minh. Người hàng thịt dê không nhận thưởng, là lắy cái nghĩa không đáng nhận, và không có công cán gì. Nếu ai cũng biết an phận thủ thường, quí trọng nghề nghiệp như người bán thịt dê, thì còn ai là kẻ ham phú qúi, quyền thế và sự thưởng phạt ở đời chẳng là công minh lắm ru! Thực đáng làm gương cho những kẻ không biết sỉ, nhục, tài năng công đức chẳng có gì, mà củng cố cày cục, chạy chọt lấy chút phẩm hàm huy trương để loè đám đàn bà, con trẻ!
