Dọn dẹp hệ thống máy tính

Dù bạn bấm vào bài viết này để học cách "dọn dẹp" ổ cứng bừa bộn, bị nhiễm virus hay học cách dùng tay lau chùi các bộ phận của máy tính, hãy làm theo các bước đơn giản dưới đây. Về cơ bản, bạn sẽ học được cách dọn dẹp phần mềm và phần cứng của hệ thống. Gần như ai cũng biết rằng việc bảo trì hệ thống thường xuyên có thể tăng tốc độ và tuổi thọ cho máy tính một cách đáng kể. Nếu muốn dọn dẹp các tệp không cần thiết để hệ thống chạy nhanh hơn, bạn có thể sử dụng Utility Software tải xuống từ trên mạng.
Nếu lỗ thông hơi không sạch sẽ, dính đầy bụi vào dây, bộ xử lý trung tâm (CPU) có thể bị nóng quá mức, gây ra hỏng hóc, trục trặc và hư hại. Bạn cần tháo vỏ máy tính để làm sạch. Khi lau dọn phần cứng kiểu như thùng máy, bạn cần dùng tay của mình chứ không phải là sử dụng phần mềm.

Các bước

Sử dụng Phần mềm Dọn dẹp Ổ cứng

1. Luôn cập nhật máy tính của bạn. Nhà phát triển Mac và Windows thường xuyên phát hành các bản cập nhật tăng tính bảo mật và ổn định cho hệ điều hành của bạn. Hơn nữa, họ đã thiết lập để hệ điều hành hiện tại của bạn thông báo cho bạn biết rằng bạn cần bản cập nhật nào và làm sao để có bản cập nhật đó, giúp bạn tránh rắc rối khi cố gắng theo sát các bản cập nhật. Các phần mềm cài đặt những bản cập nhật đó có tên rất rõ ràng như Windows Update hay Software Update, được thiết lập để tự động chạy ở chế độ mặc định. Nếu bạn đã tắt tính năng cập nhật và không biết khi nào máy tính của bạn được cập nhật, hãy làm theo các bước dưới đây để kiểm tra:
   • Đối với người dùng Windows: Hãy vào Start Menu (Bảng chọn Bắt đầu) và tìm kiếm “Windows Update” (Cập nhật Windows). Bảng điều khiển (Control panel) sẽ xuất hiện trong kết quả tìm kiếm. Hãy bấm vào đó để xem trạng thái cập nhật và tìm hiểu tính năng tự động cập nhật ở thanh bên hoặc các tab. Bạn có thể bấm vào “Important Updates” (Bản cập nhật quan trọng) và “Optional Updates” (Bản cập nhật tùy chọn) để lựa chọn hoặc hủy lựa chọn các bản cập nhật trước khi tải xuống. Bạn có thể thiết lập để máy tính tự động tải xuống và cài đặt bản cập nhật hoặc bạn có thể tự tay cài đặt.
   • Đối với người dùng Mac: Hãy mở bảng chọn System Preferences (Tùy chọn Hệ thống) từ bảng chọn quả táo (Apple) rồi chọn Software Update (Bản cập nhật phần mềm) trong View Menu (Bảng chọn xem). Tất cả các bản cập nhật có sẵn sẽ xuất hiện trong cùng một danh sách. Bạn có thể lựa chọn bản cập nhật mà bạn muốn cài đặt trước khi tiếp tục.
   • Các bản cập nhật được tải xuống qua những hình thức như trên đều là bản cập nhật chính thức và đáng tin cậy. Vì thế, thường thì bạn nên bật tính năng tự động cập nhật, trừ khi bạn tìm ra lý do hợp lý để tắt tính năng đó. Thông thường, bạn sẽ thấy tùy chọn này trong bảng chọn bạn mở ra.
2. Xóa dữ liệu Internet. Khi trình duyệt Internet, máy tính của bạn sẽ thu thập thông tin. Trải qua thời gian, thông tin có thể nhiều đến mức gây vấn đề về hiệu suất, nhất là đối với máy tính cũ có tốc độ chậm. Cách đơn giản nhất để giải quyết vấn đề này là sử dụng các công cụ đi kèm trình duyệt Internet mà bạn lựa chọn. Những người dùng trình duyệt Internet Explorer của Microsoft trên Windows có thể xóa toàn bộ dữ liệu tạm thời bằng cách vào bảng điều khiển Internet Options (Tùy chọn Internet) và bấm vào nút Delete (Xóa) ở tab General (Tổng quan) dưới Browsing History (Lịch sử trình duyệt).
   • Nếu bạn đang sử dụng Internet Explorer trên máy tính không chạy hệ điều hành Windows, bạn chỉ cần mở phần Tools (Công cụ), bấm Options (Tùy chọn) và lựa chọn dữ liệu muốn xóa.
   • Để xóa tệp tạm thời, cookie (phần ghi thông tin lưu trên trình duyệt của người dùng) và Cache Data (dữ liệu đệm) trên Firefox, hãy mở bảng chọn Firefox và mở cửa sổ Options (có thể bạn sẽ phải lựa chọn Options từ bảng chọn thả xuống và chọn Options một lần nữa từ bảng chọn hiện ra). Sau đó, hãy bấm vào tab hoặc nút ghi là Advanced (Nâng cao) rồi chọn tab Network (Mạng) ở dưới. Hãy tìm kiếm phần ghi là Offline Web Content (Dữ liệu web ngoại tuyến) rồi bấm vào nút Clear để xóa dữ liệu của bạn.
   • Để xóa dữ liệu trên Chrome, bạn chỉ cần giữ phím Control và Shift rồi bấm Delete (ở gần phím Backspace). Tab mới sẽ hiện ra cùng một bảng chọn đơn giản. Hãy lựa chọn dữ liệu muốn xóa, chọn quãng thời gian muốn xóa ở phía trên bên phải và bấm Clear Browsing Data (Xóa dữ liệu trình duyệt) khi bạn đã cảm thấy ưng ý.
   • Để vào bảng chọn này theo cách cũ, hãy bấm vào nút ≡ ở góc trên bên phải trình duyệt và chọn Thiết lập (Settings) từ bảng chọn hiện ra. Bạn cần cuộn xuống một chút trên màn hình để thấy phần Riêng tư (Privacy) rồi bấm vào nút Xóa dữ liệu trình duyệt (Clear browsing data) ở ngay phía dưới.
   • Để xóa bộ nhớ đệm khi sử dụng trình duyệt Safari, hãy bấm Edit (Chỉnh sửa) và chọn Empty Cache (Xóa bộ nhớ đệm). Bạn cần xác nhận thao tác của mình khi được máy tính hỏi.
   • Nếu bạn không có thời gian thực hiện các thao tác trên, bạn có thể sử dụng một số công cụ dọn dẹp dữ liệu trình duyệt.
3. Xóa adware (phần mềm quảng cáo) hoặc malware (phần mềm độc hại). Adware và malware là những thứ có thể gây ảnh hưởng đến hiệu suất máy tính và gây ra lỗi bảo mật yếu kém. Hiện có nhiều phần mềm miễn phí và chuyên dụng được thiết kế để tìm ra và xóa bỏ adware cũng như spyware (phần mềm gián điệp). Hãy cài đặt và chạy phần mềm đó (quy trình cài đặt tương đối đơn giản) để tìm kiếm và xóa bỏ các tệp có hại.
   • Người dùng Mac không có nhiều phần mềm như thế. Nhìn chung, có một phần mềm được đánh giá cao là MacScan với nhiều tính năng hữu ích nhưng lại yêu cầu bạn trả phí nếu dùng hơn 30 ngày. Thật may là chi phí sử dụng phiên bản ở nhà (Home license) khá thấp, chỉ khoảng 39,99$. Trước tiên, hãy tải xuống phiên bản dùng thử miễn phí để đảm bảo rằng phần mềm này hoạt động bình thường trên máy tính của bạn.
   • Cách tốt nhất để tránh adware và malware là không bao giờ tải xuống những thứ mà bạn không biết rõ là gì và không bao giờ đồng ý cài đặt thêm thứ gì đi kèm phần mềm muốn cài đặt.
4. Kiểm tra xem có virus hay các mối đe dọa khác không. Cách tốt nhất để bảo vệ máy tính của bạn khỏi những mối nguy hại là sử dụng phần mềm diệt virus tốt. Cả người dùng Mac và Windows đều có thể sử dụng các phần mềm diệt virus miễn phí, ít nhất là đủ dùng hoặc sử dụng phần mềm trả phí. Hãy cài đặt và cho phép các phần mềm đó chạy ngầm mọi lúc mọi nơi. Khi bạn cài đặt phần mềm đó lần đầu hoặc nghi ngờ rằng bạn đã bỏ qua virus nào đó, bạn có thể tự tay sử dụng các phần mềm đó.
   • Vì virus mới luôn được tạo ra và phát tán, bạn nên cho phép phần mềm diệt virus của mình cập nhật càng thường xuyên càng tốt. Thông thường, việc cập nhật sẽ diễn ra trong chế độ ngầm nên bạn không cần phải làm gì cả.
5. Bảo trì ổ cứng của bạn. Hầu hết các máy tính được sản xuất trong những năm trở lại đây đều có tính năng tự động bảo trì nhưng bạn có thể tự tay bảo trì nếu muốn. Hãy sử dụng một số công cụ hữu ích như (1) “Chống phân mảnh ổ cứng” (Disk defragmentation) giúp sắp xếp lại các mẩu dữ liệu trên ổ cứng của bạn để máy tính có thể nhanh chóng tìm thấy chúng hơn và (2) “Loại bỏ dữ liệu thừa trên ổ cứng” (Disk cleanup) để xóa các tệp giống nhau và dữ liệu tạm thời không dùng đến, đạt mục đích giải phóng bộ nhớ.
   
   
   • Vì vị trí của những công cụ đó khác nhau tùy theo phiên bản Windows, tốt nhất là bạn nên sử dụng Start Menu (Bảng chọn Bắt đầu) để nhanh chóng tìm thấy các công cụ đó. Bạn chỉ cần mở và chạy công cụ từ kết quả tìm kiếm để tăng tốc cho máy tính nếu thao tác này không được tự động vận hành.
   • Thông thường, người dùng Mac và Linux không cần chống phân mảnh ổ cứng vì quá trình này tự động diễn ra trong chế độ ngầm. Người dùng Mac có thể dọn dẹp ổ cứng của mình bằng Disk Utility (Tiện ích ổ cứng) nằm trong thư mục Utilities thuộc thư mục Applications (Ứng dụng) trên hệ điều hành OS X.
6. Loại bỏ các chương trình không dùng đến. Nếu bạn cài đặt nhiều chương trình, bạn có thể dễ dàng loại bỏ chương trình trên Windows bằng cách sử dụng bảng điều khiển Programs and Features (Chương trình và Tính năng) đối với phiên bản Windows mới hoặc Add/Remove Programs (Thêm/Gỡ Chương trình) đối với phiên bản Windows cũ hơn. Hãy bấm vào chương trình để thấy một số tùy chọn và bấm gỡ bỏ hoàn toàn (uninstall). Tốt hơn hết, bạn nên tự mình xóa ứng dụng vì có thể xóa bỏ các tệp do chương trình cài đặt ở vị trí khác.
   • Nhìn chung, người dùng Mac có thể dùng một cách đơn giản là kéo các chương trình không dùng đến vào Thùng rác (Trash). Tuy nhiên, quy trình để loại bỏ hoàn toàn các tệp tùy chỉnh và nhiều tệp khác phức tạp hơn nhiều. Vì quá phức tạp nên sẽ không được đề cập trong bài hướng dẫn này.
7. Thường xuyên sao lưu dự phòng (backup) hệ thống của bạn. Sau khi dọn dẹp máy tính của bạn, đã đến lúc bảo trì đúng lúc để máy tính trở lại trạng thái nhanh chóng ban đầu, đề phòng có chuyện bất trắc trong tương lai. Bước này sẽ được thực hiện theo nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào việc bạn đang sử dụng Mac hay Windows nhưng quy trình thực hiện lúc nào cũng đơn giản.
   • Người dùng Windows nên sử dụng Start Menu (Bảng chọn Bắt đầu) để tìm kiếm “system restore” và tạo ra điểm khôi phục (restore point) để máy tính có thể trở lại trạng thái trước khi xảy ra sự cố.
   • Người dùng Mac nên thiết lập Time Machine - Chương trình bảo trì hệ thống chạy ngầm. Time Machine giúp bạn hoàn tác các thay đổi gần đây để sửa lỗi tương thích và nhiều lỗi khác.
   • Trong mọi trường hợp, người dùng nên sao lưu dự phòng dữ liệu vào ổ cứng ngoài với điều kiện là ổ này còn nhiều dung lượng lưu trữ. Ổ cứng ngoài được sử dụng trong trường hợp ổ cứng chính gặp trục trặc.

Dùng tay Dọn dẹp

1. Chuẩn bị các dụng cụ cần thiết. Để lau chùi máy tính một cách an toàn và hiệu quả, bạn sẽ cần chuẩn bị một vài dụng cụ có giá không đắt. Hãy mua một bình khí nén ở bất cứ cửa hàng máy tính nào để thổi bay các hạt bụi ở những chỗ khó lau chùi. Bạn cũng nên mua tăm bông (của hãng Q-Tips chẳng hạn) và cồn tẩy rửa tại siêu thị hoặc hiệu thuốc. Hãy mua tua-vít Phillips và tua-vít đầu dẹp có kích cỡ vừa và nhỏ ở cửa hàng bán phần cứng. Bạn cần chuẩn bị sẵn khăn giấy, giẻ lau không bụi và nước trên tay.
   • Nếu bạn chuẩn bị lau chùi Netbook (máy tính siêu di động), Notebook (một dạng máy tính xách tay) hoặc Laptop (máy tính xách tay), bạn nên chọn loại tua-vít nhỏ. Thường thì máy tính để bàn chỉ cần tua-vít vừa và nhỏ. Bạn không cần mua "tua-vít máy tính" hoặc bộ dụng cụ đặc biệt.
2. Tắt máy tính của bạn. Đối với máy tính để bàn: Hãy tắt máy tính, tắt bộ chống đột biến điện hoặc ổ điện và rút dây ở đằng sau thùng máy. Nếu bạn sở hữu máy tính xách tay và muốn tắt hoàn toàn, hãy rút hết dây nguồn, lật ngược và tháo bộ pin.
   • Để tránh bị xước và mất đi độ sáng bóng, bạn có thể lật ngược máy tính xách tay trên khăn giấy trước khi tháo bộ pin.
3. Thường xuyên làm sạch lỗ thông hơi rồi tháo máy tính của bạn. Trải qua thời gian, quạt gió, lỗ thông hơi và vùng tản nhiệt của bộ xử lý trung tâm (CPU) giúp điều hòa nhiệt độ của máy tính có thể bị bít kín bởi bụi bẩn, dây dợ khiến bộ xử lý trung tâm bị nóng quá mức và khiến phần cứng bị trục trặc. Thật may là bạn có thể dọn dẹp ngay mà không phải chờ đợi gì. Bạn cần tháo vỏ máy tính để dọn sạch bụi bẩn.
   • Để tháo máy tính để bàn, bạn sẽ tìm kiếm ốc vít ở đằng sau hoặc hai bên của thùng máy. Có thể bạn sẽ chỉ nhìn thấy vài ốc vít đơn giản hoặc nhiều thứ phức tạp hơn. Một số máy tính còn cho phép người dùng trượt phần vỏ bên của máy tính. Nếu bạn không biết rằng máy tính của bạn sử dụng loại ốc vít nào, hãy tham khảo hướng dẫn sử dụng hoặc tìm hiểu trên mạng.
   • Bạn không thể tháo máy tính xách tay hoàn toàn nếu không có đủ công cụ nhưng bạn không nhất thiết phải làm thế. Để có thể vệ sinh lỗ thông hơi, hãy tìm tấm có ốc vít ở phía dưới cùng máy tính xách tay. Bạn cần tháo tấm vỏ ra để nhìn thấy lỗ thông hơi. Bạn nên để ý kỹ chiều dài và vị trí khác nhau của ốc vít.
4. Làm sạch lỗ thông hơi. Bạn có thể sử dụng tăm bông hoặc cặp nhíp để làm sạch chỗ bị bụi bẩn và có rác. Tiếp theo, hãy phun khí nén để thổi bay những bụi bẩn cứng đầu khỏi hệ thống thông hơi. Hãy phun khắp mọi nơi, bao gồm cả những chỗ mà bạn có thể với tới. Bạn cần để vòi phun cách xa các linh kiện và cổng vào/ra (I/O ports) cũng như là nhiều lỗ dây khác nhau. Đừng quên mở các ổ quang và nhanh chóng thổi bay bụi.
   • Mục đích của bạn hiển nhiên là thổi bay bụi bẩn và nhiều thứ khác chứ không phải là đẩy chúng vào sâu hơn trong máy tính của bạn. Bạn cần chú ý đến điều này mỗi khi sử dụng khí nén.
   • Khí nén có thể làm hư hại các linh kiện dễ hỏng nếu lạm dụng. Vì vậy, bạn nên phun cách xa một chút và phun thành nhiều đợt thay vì phun liên tục.
   • Bạn có thể nhẹ nhàng nghiêng máy tính xách tay của bạn để rác rưởi cứng đầu rơi vào vị trí mà bạn có thể làm sạch nhưng đừng lắc hay vỗ máy tính vì có thể làm lỏng các bộ phận mỏng manh.
5. Làm sạch bộ xử lý trung tâm và các ổ cứng ở xung quanh máy tính để bàn (có thể bao gồm quạt tách biệt, khóa, lỗ thông hơi hoặc nắp nhựa trên bộ xử lý trung tâm và vùng tản nhiệt). Bạn nên cẩn thận để các ngón tay của bạn không chạm vào đồ điện tử được hàn hoặc dây không cách điện. Bạn có thể nhiều lần chạm vào khung nhựa và kim loại trong thùng máy để điều chỉnh tĩnh điện giữa tay bạn và những vùng an toàn có thể chạm vào.
6. Đóng và lau chùi vỏ máy tính. Hãy đặt các bộ phận trở lại vị trí ban đầu và đóng vỏ máy tính. Sau khi xong, bạn có thể dùng khăn, vải sợi tổng hợp khô hoặc ít khăn giấy khô để lau bụi và chất bẩn ở tất cả các mặt của vỏ máy tính. Tiếp theo, hãy nhúng một đầu của tăm bông vào cồn tẩy rửa và làm sạch mọi góc cạnh của máy tính. Mỗi khi sạch một vùng, bạn nên quay đầu tăm bông và để khô.
   • Nếu cần thiết, hãy thay đổi tăm bông nhiều lần cho đến khi lau chùi xong. Đừng bỏ qua bước này!
7. Lau sạch bàn phím. Việc đầu tiên bạn cần làm là lật bàn phím, đặt trên báo hoặc khăn giấy và lắc để bụi bẩn rơi ra. Nếu bạn chuẩn bị làm sạch máy tính xách tay, hãy lắc thật nhẹ để tránh làm hư hại máy tính. Sau khi đã lắc ra bụi bẩn, hãy phun khí nén vào các kẽ hở để lấy ra nhiều bụi hơn nữa và lại lắc tiếp. Cuối cùng, hãy nhỏ ít cồn tẩy rửa vào tăm bông để làm sạch mặt trên của các phím.
   • Đừng dùng máy hút bụi để làm sạch bàn phím, nhất là khi bạn đang sử dụng máy tính xách tay. Máy hút bụi có thể tích tĩnh điện làm hư hỏng các bộ phận ở bên dưới. Thậm chí, bạn có thể hút luôn cả các phím vào túi đựng rác của máy hút bụi.
   • Bạn có thể vệ sinh bàn di chuột cảm ứng (touchpad) và bi xoay (trackball) giống cách vệ sinh các phím, tức là dùng tăm bông và ít cồn tẩy rửa. Tương tự, hãy vứt tăm bông đã bị bẩn và chuyển sang dùng tăm bông mới.
8. Lau màn hình. Đối với màn hình tinh thể lỏng (LCD) trên hầu hết máy tính xách tay, hãy thấm nước vào vải mềm, không bụi, ví dụ như sợi tổng hợp chẳng hạn. Sau khi cho nước vào vải, hãy nhẹ nhàng lau sạch màn hình. Đối với màn hình to dùng ống phóng chùm điện tử (màn hình CRT) ở trong các phòng máy tính, hãy dùng nước lau kính gia dụng. Đương nhiên là bạn nên phun vào vải thay vì phun thẳng vào màn hình.
   • Một số nước lau kính phổ biến như Windex chứa amoniac nên có thể làm hỏng lớp phủ màn hình CRT. Vì vậy, bạn nên dùng nước lau kính không có amoniac, trừ khi bạn biết rõ rằng nước lau kính đó không gây ra vấn đề gì.
9. Hoàn thiện. Hãy làm khô mọi linh kiện, lắp ráp lại rồi cắm giắc. Đừng quên lắp lại thiết bị ngoại vi như màn hình nếu trước khi lau chùi bạn có tháo ra. Sau khi xong xuôi, hãy khởi động máy tính như bình thường. Hãy thực hiện lại quy trình dọn dẹp này cứ vài tháng một lần hoặc mỗi khi thấy cần thiết.

Lời khuyên

• Nếu bạn đã thực hiện đầy đủ những bước trên mà máy tính của bạn vẫn chạy chậm hoặc gặp nhiều vấn đề, hãy đem máy tính đến thợ sửa có uy tín.

Cảnh báo

• Đừng tháo máy tính nếu vẫn còn hạn bảo hành vì sau khi tháo xong bạn sẽ không bảo hành được nữa.
• Đừng xóa tệp, trừ khi bạn chắc chắn rằng việc xóa tệp đó không gây ảnh hưởng gì. Hãy để các công cụ tự động xóa tệp giúp bạn.
• Đừng tải xuống hay sử dụng phần mềm nào mà bạn không chắc chắn 100% về nguồn gốc và cách sử dụng phù hợp. Majorgeeks.com và Cnet.com là hai trang tốt, miễn phí, có các công cụ phần mềm tiện ích, đã được kiểm chứng là có thể dọn dẹp ổ cứng cũng như "quét và diệt virus miễn phí". Tuy nhiên, bạn nên lưu ý rằng dù một số phần mềm ghi là "tải xuống miễn phí" và "quét miễn phí" nhưng sẽ "không" diệt virus trừ khi bạn mua và đăng ký sử dụng phần mềm đó.

Bài liên quan

• 10 khái niệm bị hiểu sai về màn hình
• Khôi phục tập tin zip bị lỗi trên Windows
• Cài đặt Oracle Java trên Ubuntu Linux
• Chuyển tập tin từ máy tính sang iPad
• Thay đổi kích thước ảnh theo KB

• « Mới nhất
• ‹ Mới hơn
• Cũ hơn ›

Liên kết đến đây

• Dọn dẹp Hệ thống Máy tính