Vì sao phụ nữ ít đoạt giải Nobel?
Sau mùa trao giải Nobel 2017, ông Göran Hansson - Phó Chủ tịch Hội đồng quản trị của Quỹ Nobel - cho biết mặc dù Hội đồng Nobel rất tự hào về các nhà khoa học đoạt giải năm nay, nhưng cũng cảm thấy thất vọng khi không có phụ nữ nào chiến thắng.
Trong hy vọng của ông, tình trạng vắng bóng nữ giới trên “lễ đài” khoa học này sẽ được cải thiện sau 5-10 năm nữa.
Chỉ 5% số giải Nobel dành cho nữ[sửa]
Lần gần đây nhất một phụ nữ đoạt giải Nobel về khoa học là năm 2015, khi Tu Youyou được tôn vinh vì những khám phá có giá trị lớn đối với việc điều trị sốt rét. Còn lần gần đây nhất một nhà khoa học nữ giành giải Nobel về Vật lý là 54 năm trước. Các mùa giải Nobel vắng bóng phụ nữ là điều thường thấy, bất chấp thực tế cống hiến của nữ giới cho khoa học tăng mạnh trong thời gian qua.
Theo thống kê của Viện Hàn lâm Thụy Điển, kể từ khi giải được trao năm 1901, chỉ có 49 phụ nữ đoạt giải trong tổng số 923 giải thưởng, tương đương 5%.
Vì sao phụ nữ chiếm một nửa thế giới nhưng số nhà khoa học nữ được tôn vinh lại khá hiếm hoi?
Tờ Guardian (Anh) nêu ra một số nguyên nhân, đầu tiên là cách tiếp cận thận trọng của hội đồng Nobel. Thay vì làm đúng di chúc của Alfred Nobel là trao giải cho những phát minh, sáng chế “trong năm trước đó”, các nhà khoa học thường chỉ được trao giải cho những công trình từ thập kỷ trước. Điều đó có nghĩa những nhà khoa học trẻ đang hoạt động - mà một tỷ lệ lớn trong số đó là phụ nữ - đã bị bỏ qua.
Có thể dễ dàng nhận thấy điều này qua thực tế là tuổi trung bình của người nhận giải Nobel tăng đều đặn. Nếu như trong giai đoạn 1931-1940, tuổi trung bình của các nhà khoa học đoạt giải vật lý là 41 thì trong thập kỷ này, con số là 68.
Việc chậm tôn vinh các công trình mới và quy định không trao giải Nobel cho người đã khuất khiến nhiều nhà khoa học nữ mất cơ hội. Điển hình là Vera Rubin - một trong những người đã đưa ra bằng chứng thuyết phục đầu tiên cho sự tồn tại của vật chất tối vào những năm 1970. Bà Rubin chết vào năm 2016, trước khi Tổ chức Nghiên cứu hạt nhân châu Âu (CERN) giải mã được bí ẩn của vật chất tối.
Một nguyên nhân nữa là giải Nobel không thuần túy nhằm mục đích công nhận các nhà khoa học xuất sắc. “Các giải này được chọn bởi một nhóm người. Sự lựa chọn luôn chủ quan, luôn có tính chính trị; quá trình đề cử vẫn bị che giấu trong vòng bí mật nên không có gì đảm bảo tránh thiên vị và vận động hành lang” - tờ Guardian nhận định.
Ví dụ, quyết định trao giải Nobel Y học 2017 cho 3 nhà khoa học Mỹ Jeffrey C. Hall, Michael Rosbash và Michael W. Young được xem như lời chỉ trích tinh tế đối với chính quyền Mỹ hiện thời, do chính phủ của Tổng thống Donal Trump vừa quyết định cắt giảm phần lớn kinh phí dành cho khoa học cơ bản.
Giải thưởng Nobel năm nay đánh dấu những thành tựu khoa học không thể tin được, có khả năng truyền cảm hứng cho một thế hệ nhà khoa học mới, bất kể giới tính hay chủng tộc. Tuy nhiên, môtíp cũ kỹ vẫn hiện hữu: Những người đàn ông da trắng tiếp tục trở thành týp người hùng duy nhất trong khoa học.
Hội đồng Nobel nói gì?[sửa]
Được hỏi tại sao phụ nữ ít đoạt được giải thưởng Nobel dù đóng góp của họ cho khoa học hiện rất lớn, ông Göran Hansson nói: “Một phần nguyên nhân là chúng ta chưa thể kịp thời xác định các khám phá mới. Chúng tôi phải đợi cho đến lúc chúng được xác minh và xác nhận, trước khi có thể trao giải. Thêm nữa, cách đây 20-30 năm, số nhà khoa học nữ ít hơn bây giờ rất nhiều”.
Theo ông Hansson, Quỹ Nobel đang thực hiện nhiều biện pháp để tìm ra và trao giải cho các nhà khoa học nữ xứng đáng: “Chúng tôi và các tổ chức trao giải khác đã áp dụng nhiều biện pháp. Nếu bạn nhìn vào các hội đồng Nobel sẽ thấy có những phụ nữ đứng đầu 3 trong số 6 hội đồng. Các nhà khoa học nữ hiện diện ở tất cả các hội đồng. Vì vậy, tôi không nghĩ có bất kỳ sự thiên vị nào liên quan đến giới tính. Các hội đồng đã mời và nỗ lực đặc biệt để xác định các nhà khoa học nữ đề cử giải thưởng. Nhưng điều đó mới chỉ được bắt đầu trong năm nay bởi nỗi lo ngại rằng chúng tôi có thể không nhận được đủ đề cử cho các nhà khoa học nữ”.
Phó Chủ tịch Hội đồng quản trị của Quỹ Nobel cũng chia sẻ: “Tôi tin rằng có rất nhiều phụ nữ xứng đáng được xem xét cho giải Nobel. Do đó, chúng tôi đã bắt đầu xác định các nhà khoa học nữ hàng đầu và mời họ đề cử. Bắt đầu từ năm sau, chúng tôi sẽ chỉ ra trong lời mời của mình để đề cử các nhà khoa học nữ và xem xét sự đa dạng về sắc tộc, địa lý. Chúng ta sẽ có một cuộc hội thảo về vấn đề này vào mùa đông tới với các hội đồng giải thưởng khác nhau. Điều đó cho thấy chúng tôi đang quan tâm và thực hiện các biện pháp giải quyết vấn đề này”.
Ông Göran Hansson cũng bày tỏ hy vọng trong 5 hoặc 10 năm tới, mọi chuyện sẽ có sự thay đổi đáng kể.
Bản mẫu:Nguồn* Khoa học và phát triển, Lê Ngọc (Theo Guardian, Quartz)
