Tương tác với người khuyết tật

Không lấy gì làm lạ khi bạn cảm thấy phân vân lúc trò chuyện hay tương tác với người khuyết tật về mặt thể chất, giác quan hay trí tuệ. Giao tiếp với người khuyết tật sẽ khác với nói chuyện với người bình thường. Tuy nhiên, nếu chưa quen thì có thể bạn lo sợ mình sẽ lỡ nói điều gì xúc phạm hay làm gì sai trong lúc hỗ trợ họ.

Các bước

Nói chuyện với Người Khuyết tật

1. Trên hết, bạn cần tỏ ra tôn trọng. Người khuyết tật nên được tôn trọng như những người khác. Chúng ta nên nhìn nhận họ như người bình thường, không phải người suy yếu. Nếu bạn phải chọn cách "xưng hô" với người khuyết tật thì nên hỏi trực tiếp xem họ muốn được gọi như thế nào.Thông thường, bạn nên tuân theo “quy tắc vàng”: đối xử với người khác theo cách bạn muốn họ đối xử với mình.
   • Đa số người khuyết tật thích đặt "nhân xưng" lên trước, tức là đặt tên hoặc nhân xưng lên trước khuyết tật của họ. Ví dụ, bạn nên nói như sau “em gái anh ấy, người mắc hội chứng đao” thay vì nói “em gái bị đao của anh ấy".
   • Thêm một vài ví dụ đặt nhân xưng lên trước: "A bị liệt não", "T nhìn không tốt lắm" hay "B sử dụng xe lăn", thay vì nói rằng ai đó "bị khuyết tật/tàn tật về thể chất/tinh thần" (những cụm từ này tỏ ý coi thường) bạn có thể nói "cô gái khiếm thị" hoặc "cô gái ngồi trên xe lăn". Bạn nên tránh sử dụng những cụm từ làm nhụt chí nếu có thể. Mặc dù có những người thấy không thoải mái với từ "khuyết tật" thì nhiều người khác lại dùng từ này để miêu tả bản thân họ vì họ cảm thấy mình không tồn tại nếu coi đây là một "từ không hay", và sự khuyết tật cũng là một phần con người họ. Nếu họ coi bản thân là "người khuyết tật", hãy hỏi họ xem có cảm thấy thoải mái khi bị gọi thế hay tại sao lại miêu tả bản thân mình như thế. Điều này giúp bạn biết được quan điểm của họ.
   • Bạn cần chú ý cách gọi giữa nhiều người hay nhóm người. Đặc biệt, nhiều người khiếm thính, khiếm thị và tự kỷ không thích đặt nhân xưng lên trước, họ muốn đặt "nhận dạng lên đầu" (chẳng hạn, "A là người tự kỷ"). Một ví dụ khác, đối với người khiếm thính ta hay dùng cụm từ khiếm thính hoặc khả năng nghe không tốt để miêu tả khuyết tật của họ, tuy nhiên cụm từ Khiếm thính (viết hoa chữ cái đầu) dùng để chỉ cộng đồng hay một người trong cộng đồng đó. Nếu vẫn nghi ngờ, bạn chỉ cần lịch sự hỏi người đó cách xưng hô.
2. Không bao giờ lên giọng với người khuyết tật. Cho dù khả năng là gì thì không ai muốn bị đối xử như một đứa trẻ hay kẻ bề dưới. Khi nói chuyện với người khuyết tật, không được dùng từ vựng kiểu trẻ con, tên thú cưng hay nói to hơn bình thường. Không sử dụng cử chỉ "bề trên" kiểu vỗ lưng hay đầu họ. Những thói quen giao tiếp này bạn không nghĩ người khuyết tật có khả năng hiểu được nên bạn đánh đồng họ với những đứa trẻ. Hãy nói với âm lượng và từ vựng như bình thường, trò chuyện cùng họ như khi bạn nói chuyện với người bình thường.
   • Bạn có thể nói chậm lại đối với người có khả năng nghe kém hoặc khuyết tật về nhận thức. Tương tự, bạn có thể nói to hơn bình thường với người khiếm thính để họ có thể nghe được bạn nói gì. Thường thì họ sẽ nhắc bạn nếu bạn nói quá nhỏ. Bạn có thể hỏi họ xem mình nói có nhanh quá không, có cần nói chậm lại hay rõ ràng hơn không.
   • Đừng nghĩ rằng bạn phải đơn giản hóa từ vựng bạn sử dụng. Bạn chỉ sử dụng ngôn ngữ đơn giản nếu nói chuyện với người khuyết tật trí tuệ hoặc gặp khó khăn trong giao tiếp. Làm trở ngại đối phương không được coi là hành động lịch sự và không giống nói chuyện với người không thể theo kịp những gì bạn nói. Tuy nhiên nếu thấy phân vân, hãy nói chuyện bình thường và hỏi yêu cầu giao tiếp của họ.
3. Không dùng biệt danh hay cụm từ xúc phạm một cách tùy tiện. Biệt danh hay tên gọi xúc phạm không phù hợp và nên tránh sử dụng trong khi trò chuyện với người khuyết tật. Nhận dạng một ai đó bằng sự khuyết tật hay biệt danh khó chịu chính là xúc phạm họ (chẳng hạn như bại liệt hoặc khuyết tật) vừa gây tổn thương vừa thể hiện sự thiếu tôn trọng. Hãy luôn thận trọng trong lời nói, kiểm duyệt ngôn từ nếu cần thiết. Tránh nói những từ như người thoái hóa, thiểu năng, bại liệt, liệt co cứng, người lùn, v.v. Thận trọng để không nhận dạng ai đó bằng khuyết tật thay vì tên hay vai trò của họ.
   • Khi giới thiệu một người khuyết tật, bạn không nhất thiết phải giới thiệu khuyết tật của họ. Bạn chỉ cần nói “đây là đồng nghiệp của tôi, chị A” không cần nói rằng “đây là đồng nghiệp của tôi, chị A, chị ấy là người khiếm thính.”
   • Nếu bạn sử dụng một cụm từ thông thường như “Tôi chuẩn bị chạy!” với người ngồi xe lăn, đừng xin lỗi. Những cụm từ kiểu này không làm họ tổn thương, nhưng nói xin lỗi tức là bạn tập trung chú ý vào khuyết tật của họ.
4. Nói chuyện trực tiếp với họ, không thông qua phụ tá hay phiên dịch viên. Người khuyết tật sẽ cảm thấy bực bội khi trò chuyện với người không trực tiếp nói chuyện với họ mà phải thông qua phụ tá hoặc phiên dịch. Tương tự, khi nói chuyện với người ngồi xe lăn, bạn nên đứng cạnh họ. Có thể cơ thể họ khuyết tật nhưng bộ não thì không! Nếu bạn trò chuyện với người khiếm thính có y tá trợ giúp hay có người phiên dịch ngôn ngữ ký hiệu, bạn vẫn nên nói chuyện trực tiếp với người đó.
   • Ngay cả khi người đó không có ngôn ngữ cơ thể lắng nghe đặc trưng (ví dụ người tự kỷ không nhìn thẳng vào bạn), đừng vội kết luận họ không nghe thấy bạn nói gì. Cứ nói chuyện với họ.
5. Kiên nhẫn và đặt câu hỏi nếu cần. Đẩy nhanh cuộc trò chuyện hay ngắt lời người khuyết tật có thể là cách trò chuyện hấp dẫn, nhưng lại thiếu tôn trọng. Hãy luôn để họ trò chuyện và hành động ở tốc độ của riêng họ, đừng thúc giục họ nói, suy nghĩ hay di chuyển nhanh hơn. Ngoài ra, nếu bạn không hiểu được vì họ nói quá chậm hoặc quá nhanh, đừng sợ hỏi lại. Tỏ vẻ hiểu được những gì họ nói có thể gây hại hoặc làm bạn xấu mặt nếu nghe nhầm, vậy nên hãy kiểm tra lại lần nữa.
   • Một người gặp trở ngại trong giao tiếp sẽ khó tiếp thu, không nên thúc giục họ nói nhanh hơn và yêu cầu họ tự nhắc lại nếu cần.
   • Nhiều người mất nhiều thời gian để xử lý cuộc hội thoại hay chuyển suy nghĩ thành lời nói (bất kể khả năng trí tuệ thế nào). Vậy nên cuộc trò chuyện có ngắt nghỉ hơi dài cũng là điều bình thường.
6. Đừng sợ hỏi về khuyết tật của ai đó. Tò mò về khuyết tật của người khác là điều không nên, nhưng nếu bạn cảm thấy mình có thể giúp đỡ họ giải quyết tình huống dễ dàng hơn (chẳng hạn hỏi người đó xem họ có muốn đi thang máy cùng bạn thay vì leo cầu thang khi bạn thấy họ gặp khó khăn trong việc đi lại), thì bạn hoàn toàn có thể đặt câu hỏi . Có thể là họ đã được hỏi câu này nhiều lần và biết cách giải thích ngắn gọn. Nếu khuyết tật là di chứng của vụ tai nạn hay thông tin quá cá nhân thì họ sẽ từ chối trả lời.
   • Tỏ vẻ hiểu về khuyết tật của người khác chính là xúc phạm; tốt hơn là bạn nên hỏi thay vì tự suy diễn.
7. Hiểu rằng một số khuyết tật không nhìn thấy được. Nếu thấy ai đó khỏe mạnh đỗ xe ở vị trí dành cho người khuyết tật, đừng đối đầu và buộc tội họ không phải người khuyết tật vì có thể bạn không nhận ra khuyết tật của họ. Đôi khi có những "khuyết tật vô hình" bạn nhìn thấy ngay tức thì nhưng vẫn là khuyết tật.
   • Hình thành thói quen tốt như đối xử tử tế và chu đáo với mọi người, bạn không thể hiểu tình thế của họ chỉ qua vẻ bề ngoài.
   • Một số khuyết tật thay đổi ngày qua ngày: nhiều người hôm qua vẫn cần ngồi xe lăn nhưng hôm nay chỉ cần chống nạng. Điều này không có nghĩa là họ đang giả vờ hay "đang tốt lên", chỉ là họ cũng có những ngày vui và ngày buồn như bao người khác.

Tương tác Đúng cách

1. Đặt mình vào vị trí của người khuyết tật. Bạn sẽ dễ dàng hiểu cách tương tác với người khuyết tật hơn nếu đặt mình vào vị trí của họ. Suy nghĩ xem bạn muốn người khác nói hcuyện hay đối xử với mình thế nào. Đó chính là cách đối xử với họ.
   • Vì vậy bạn nên nói chuyện với người khuyết tật như bao người khác. Chào mừng đồng nghiệp mới bị khuyết tật giống như những người mới khác. Không được nhìn chằm chằm vào họ hay hành động kể cả, chiếu cố.
   • Không tập trung vào khuyết tật của họ. Bạn không cần hiểu bản chất sự khuyết tật của ai đó, điều quan trọng là đối xử với họ công bằng như bao người khác và hành động như bình thường đối với những người mới bước vào cuộc sống của bạn.
2. Đề nghị giúp đỡ chân thành. Nhiều người do dự khi đề nghị giúp đỡ người khuyết tật vì sợ xúc phạm họ. Trên thực tế, nếu bạn đề nghị giúp đỡ vì nghĩ rằng họ không thể tự làm việc đó thì lời đề nghị đó chính là sự xúc phạm. Tuy nhiên, ít người bị xúc phạm bởi một lời để nghị giúp đỡ chân thành, cụ thể.
   • Nhiều người khuyết tật do dự khi nhờ giúp đỡ, nhưng họ sẽ biết ơn khi nhận được lời đề nghị.
   • Ví dụ, bạn đi mua sắm với người bạn ngồi xe lăn, bạn có thể hỏi xem cô ấy có cần cầm giúp túi xách hay đưa họ ngồi vào ghế không. Đề nghị giúp đỡ một người bạn không phải là xúc phạm.
   • Nếu bạn không chắc nên giúp thế nào thì có thể hỏi “Bây giờ tôi có thể giúp gì được cho bạn không?”
   • Không “giúp đỡ” ai đó khi chưa hỏi xin phép; ví dụ, đừng bê xe lăn của ai đó và cố gắng đẩy lên một đoạn dốc. Bạn nên hỏi xem họ có cần giúp để di chuyển dễ dàng hơn không.
3. Không đùa nghịch với chó phụ việc. Những chú chó phụ việc đáng yêu và được huấn luyện chuyên nghiệp đúng là đối tượng tuyệt vời để ôm ấp và chơi đùa. Tuy nhiên, nhiệm vụ của chúng là giúp đỡ người khuyết tật. Nếu bạn chơi với chúng mà chưa hỏi xin phép, bạn có thể làm chú chó phân tâm khỏi nhiệm vụ chính mà chúng cần thực hiện với chủ của mình. Nếu thấy chú chó đang làm nhiệm vụ, bạn không nên làm chúng phân tâm bằng hành động vỗ về chúng. Nếu chú chó không làm gì, bạn có thể hỏi người chủ để được phép vỗ về và chơi với nó. Nên nhớ rằng bạn có thể bị từ chối, trong trường hợp đó bạn cũng không nên buồn bã hay thất vọng.
   • Không cho chó phụ việc thức ăn hay chơi đùa dưới bất cứ hình thức nào khi chưa được phép.
   • Không làm chó phụ việc mất tập trung bằng cách gọi tên, ngay cả khi bạn không vuốt ve hay cưng nựng nó.
4. Tránh đùa nghịch với xe lăn hay thiết bị di chuyển của ai đó. Xe lăn có vẻ là vị trí tốt để đặt tay lên, nhưng bạn có thể khiến người đang ngồi trên đó khó chịu hay cảm thấy bị làm phiền. Trừ khi bạn yêu cầu giúp đỡ bằng cách đẩy hoặc di chuyển xe lăn của họ, bạn không nên động vào hay đùa nghịch với nó. Tương tự với khung tập đi, xe hẩy, nạng hay bất kỳ thiết bị được dùng cho việc di chuyển hàng ngày. Nếu thấy cần di chuyển xe lăn của ai đó, trước hết bạn nên hỏi sự cho phép và đợi phản hồi từ họ. Đừng hỏi mượn chơi xe lăn vì đó là một câu hỏi quá trẻ con và có thể khiến người đó thấy khó chịu.
   • Coi thiết bị khuyết tật là phần mở rộng của cơ thể họ: bạn không nên tự tiện nắm và di chuyển tay của ai đó hay dựa vào vai họ. Vì vậy hãy làm tương tự với thiết bị của họ.
   • Bạn không nên động vào bất kỳ công cụ hay thiết bị nào người khuyết tật sử dụng như máy phiên dịch cầm tay hay bình ôxy, trừ khi được yêu cầu làm vậy
5. Nhận thức được rằng phần lớn người khuyết tật đều đã thích nghi. Nhiều nguwòi khuyết tật bẩm sinh, số khác không may bị khuyết tật trong quá trình phát triển, hoặc do tai nạn, bệnh tật. Tuy nhiên họ đều học cách thích nghi và tự chăm sóc bản thân. Họ hoàn toàn độc lập trong cuộc sống hàng ngày và ít khi cần tới sự giúp đỡ từ người khác. Nếu bạn cho rằng người khuyết tật không làm được nhiều việc hay liên tục giúp đỡ họ thì đây là sự xúc phạm và làm họ khó chịu. Hãy hành động theo suy nghĩ họ có thể tự thực hiện bất kỳ nhiệm vụ nào.
   • Người bị khuyết tật do tai nạn có thể cần nhiều sự giúp đỡ hơn người khuyết tật bẩm sinh, nhưng bạn vẫn nên đợi tới khi họ yêu cầu sự giúp đỡ từ bạn thay vì tự cho rằng họ cần được giúp.
   • Không nên tránh yêu cầu người khuyết tật thực hiện nhiệm vụ cụ thể vì bạn lo lắng họ không thể thực hiện nó.
   • Nếu bạn đề nghị giúp đỡ, hãy đưa ra lời đề nghị chân thành và cụ thể. Nếu bạn đề nghị một cách chân thành, thật lòng mà không có suy nghĩ họ không thể làm việc đó thì bạn không hề có ý xúc phạm.
6. Tránh cản đường họ. Hãy tỏ ra lịch sự khi ở cạnh người khuyết tật thể chất bằng cách không đứng ngáng đường. Đứng sang một bên nếu thấy họ định di chuyển xe lăn. Nhích chân khỏi đường đi của người dùng nạng hoặc khung tập đi. Nếu bạn để ý thấy bước chân của người đó yếu và không ổn định, hãy đề nghị giúp đỡ. Không xâm phạm không gian riêng tư của họ. Tuy nhiên, nếu ai đó nhờ bạn hỗ trợ, hãy sẵn sàng giúp đỡ họ.
   • Không động vào thiết bị hay vật nuôi của họ nếu chưa được phép. Hãy nhớ rằng xe lăn hay bất kỳ công cụ hỗ trợ nào khác là không gian các nhân, là một phần con người họ. Chúng ta cần phải tôn trọng điều đó.

Lời khuyên

• Sẽ có một số người từ chối sự giúp đỡ, điều này hoàn toàn bình thường. Nhiều người không cần sự giúp đỡ, người khác lại thấy xấu hổ khi bạn nhận ra họ cần được hỗ trợ hay không muốn tỏ ra yếu đuối. Có thể họ đã trải qua sự việc không mấy tốt đẹp với người giúp đỡ họ trong quá khứ. Đừng đổ lỗi cho bản thân, hãy chúng họ làm tốt.
• Tránh giả định. Đưa ra dự đoán dựa trên cảm nhận cá nhân hay khuyết tật của ai đó là thiếu hiểu biết, ví dụ bạn giả định một người khuyết tật/ với các điều kiện không bao giờ đạt được điều gì/kiếm được việc làm/có mối quan hệ/có con, v.v.
• Đáng buồn là một số người khuyết tật dễ dàng bị bắt nạt, ngược đãi, căm ghét, đối xử không công bằng và phân biệt đối xử. Bắt nạt, ngược đãi và phân biệt đối xử dưới bất kỳ hình thức nào cũng là sai trái, bất công và bất hợp pháp. Bất kỳ ai cũng có quyền được an toàn, được đối xử một cách tôn trọng, tử tế, thành thật, công bằng, tự trọng. Không ai đáng bị bắt nạt, ngược đãi, căm ghét, đối xử bất công dù ở bất kỳ dạng nào. Chính những kẻ bắt nạt, ngược đãi mới có vấn đề, chứ không phải bạn.
• Một vài người tự điều chỉnh thiết bị hỗ trợ - nạng, khung tập đi, xe lăn, v.v. Về cải tiến hình thức, bạn hoàn toàn có thể tán dương họ vì đã thiết kế một chiếc nạng thật mới lạ. Sau tất cả, họ sẽ chọn chiếc nạng vì họ nghĩ trông nó thật đẹp. Đối với tùy chỉnh chức năng, nhiều người gắn thêm bộ phận giữ cốc hay đèn nhấp nháy vào khung tập đi, họ không ngại nếu bạn bình luận hay muốn quan sát kỹ hơn "tác phẩm" của họ; như vậy sẽ lịch sự là nhìn chằm chằm từ đằng xa.
• Đôi khi bạn cần lùi lại và quan sát mọi thứ. Đứa trẻ này có đang làm ồn và phá hoại sự yên tĩnh? Trước khi nổi nóng, hãy tự hỏi bản thân tại sao. Tự hỏi xem lối sống của đứa trẻ này như thế nào và nó phải đối mặt với khó khăn gì. Như vậy bạn sẽ dễ dàng hy sinh để có cái nhìn bao quát hơn.
• Tương tác với nhiều người khác nhau giúp mọi người thoải mái hơn khi ở cạnh bạn.

Cảnh báo

• Chỉ đề nghị giúp đỡ nếu bạn có thể thực hiện nhiệm vụ. Nếu bạn không thể nâng xe lăn hay khung tập đi lên xe buýt hay đỡ một người xuống tàu hay xe buýt, hãy nhờ tài xế hay những người xung quanh giúp đỡ, hoặc đề nghị người cần giúp đỡ gọi điện cho ai đó nhờ giúp. Đừng làm lơ tình huống bởi vì bạn cảm thấy mình không đủ sức giúp họ.

Liên kết đến đây

• Làm việc với người kém thông minh hơn