Băng Sơn/Tuỳ Bút/Đường xuân một đoạn
ĐƯỜNG XUÂN MỘT ĐOẠN
Đã có lần tôi với nhà nhiếp ảnh Đinh Quang Thành đi một nửa vòng Kinh Bắc, và hẹn nhau sẽ đi tiếp nửa vòng bên kia cho tròn một vòng quỹ đạo mặc dù mình chẳng là ngôi sao mà chỉ là con gió vẩn vơ:
Một nửa vòng là bán nguyệt chăng? Thì cứ cho là như thế, như câu ca xưa, có từ thời Bắc Ninh ăn lan Đông Ngàn xuống đến Gia Lâm Bát Tràng rằng:
Ước gì anh lấy được nàng Để anh mua gạch Bát Tràng về xây Xây dọc rồi lại xây ngang Xây hồ bán nguyệt cho nàng rửa chân.
Đinh Quang Thành may mắn hơn tôi, đúng là anh lấy được cô gái Đình Bảng Bắc Ninh, quê hương Cổ Tháp, nơi sinh thành ra món bánh Xu Xê tuyệt đỉnh, cứ vàng óng lên trong hồn thực khách...
Đường đi rải nhựa như lụa mềm, như tấm thắt lưng cô gái Bát Tràng, Nội Duệ, Cầu Lim, nên mình cũng không biết rằng đây có thực là vòng bán nguyệt hay không, có khi là đường xiên, đường chéo, đường viền, lục lăng bát giác, chưa biết chừng.... nhưng con đường thúc gọi, đúng hơn là tiếng trống hội làng thúc gọi, những con mắt trao tình chờ đợi, những bước chân ríu ran mừng đón, những món quà quê dọc đường trao duyên e thẹn.... vậy thì cứ đi, đi như định mệnh, như ma ám, như đi vào huyền thoại, đi vào cổ tích, đi vào câu ca quan họ, đi vào quê mẹ của thi hào Nguyễn Du, đi vào con sông Cầu tuy lơ thơ mà chảy suốt mấy mươi đời người dùng dắng tri âm....
Hội Lim tắc đường, cả đường cũ cong lượn và đường mới thẳng băng.... Thấp thoáng áo mớ ba mớ bẩy, ít nón thúng quai thao nhưng nhiều mũ xe bảo hiểm, âu cũng là nét thời đại, biết đâu vài ba trăm năm nữa, chiếc mũ kềnh càng như đầu con dế mèn này sẽ thành câu ca quan họ của thế kỷ hăm nhăm? Chẳng hạn:
Yêu nhau gửi mũ bảo hiểm cho nhau Về nhà dối mẹ qua cầu gió lăn....
Ai đang hát chốn xa kia, đành gửi chút lòng mơ hồ tưởng nhớ chứ chẳng thể rẽ vào. Anh công an giao thông bất lực, không chỉ huy được dòng xe, cáu kỉnh gắt mắng cứ như anh ta mới đáng có mặt trên đời, còn tất cả chỉ là của vứt đi, cái anh đứng trên đường mới mở ấy, hách dịch làm khó chịu bao người, mất cả nét thanh tao ngày xuân hội hè quan họ. Chắc anh ta không bao giờ thành một liền anh hát câu "Cầm lòng vậy, đành lòng vậy".
Bao nhiêu người đang đi trên đồi Lim kia, hội người đẹp đã xong từ hôm qua hôm kia, cuộc thi hát cũng đã im lời trong chén trà nhấp giọng và khẩu trầu lần lượt trao tay.
Mười bốn làng quan họ ngồi trong 7 mái lều đủ màu, đủ cỡ, bài hát nào đang quấn lên vất vít như tơ dăng, như nhựa dính, như đỏ môi cắn chỉ, như con mắt lá đào lúng liếng.... hẳn ông Tiến sĩ Trần Đình Luyện - Giám đốc văn hoá Bắc Ninh đang cầm chịch một lều, ngả nghiêng không vì rượu mà ngả nghiêng vì âm ba đứt nối, vì có con chim sơn ca trong lòng, có con ong trong tim, có áng mây trong mắt....
Trời đẹp như trời mới tráng gương.... hình như là một câu thơ đẹp của cố nhạc sĩ Hồ Dzếnh, mà nếu đọc tiếp thì có cả một khổ thơ say lòng:
Chim ca tiếng sáng rộn ven tường Có ai trong cửa ngồi hong tóc Cho chảy lan thành một suối lương
Chim đang ca trên đồi Lim kia, những con chim Liền Chị bao đời làm ta thảng thốt say mê.... và làn tóc không được hong nơi cửa sổ chỉ là dóng tre, thanh nhứng, mà là giữa thanh thiên bạch nhật, trên thuyền, trên đồi.... hong tóc và hát nghiêng nón để cho tóc mượt khoe từng sợi thần tiên. Tóc thành suối hương hay lời ca thành suối, trời ngoài kia có những thủa ruộng mượt như gương nước mà lúa mới cấy, ngọn mạ còn được xén cho bằng, khiến mỗi thửa y như một chiếc bàn chải khổng lồ đặt ngược, hay là nó sắp chải vào trời, chải vào mây, trải vào lời ca cho mượt mà, mượt mà đến đời sau quan họ, đến nghìn cây số xuôi ngược chia tay....
Không vào được hội Lim, không nghe thấy "Nước mắt ướt đầm vạt áo..." nhưng ta vẫn như nghe thấy, nghe rõ, thì ra ta nghe bằng hồn ta, bằng tim ta đã được tưới đẫm từ bao giờ không biết những Diềm, những Ó, những Đặng... những Lim... ta không còn phân biệt....
Đinh Quang Thành cũng dâng hồn nghệ sĩ, dừng xe liên tục để ghi hình bấm máy. Mái tóc bạc của anh đôi lúc lẫn vào mây trắng, ta có đủ thì giờ để ngắt ngọn cỏ đưa lên lưỡi cho vị ngọt đồng quê Kinh Bắc thấm vào cảm giác.
Cứ vượt xe hướng Bắc mà đi. Bỏ lại thị xã êm đềm, hãy vào viếng tiền nhân, tiền liệt. Văn Chỉ Bắc Ninh vừa được trùng tu, gạch đất còn ngổn ngang, những tám bia đá còn nằm ngồi thư giãn, mặc cho những cụ rùa đá nghỉ ngơi ít ngày ít tháng trước khi cam thân phận:
Thương thay thân phận con rùa Lên đình đội hạc xuống chùa đội bia.
Đây không phải là đình mà cũng chẳng phải là chùa mà là Văn Chỉ, nơi thờ chữ nghĩa, nơi tưởng nhớ hiền tài, nơi còn lưu lại bao tinh anh Kinh Bắc như làng Kim Đôi có mấy chục Trạng Nguyên, Tiến Sĩ được lưu danh ở đây, được hương khói chốn này....
Hội Lim lan ra tận đường cái. Tiếng hát chờn vờn không âm vang trong ồn ã thì đã có trăm nghìn hàng bánh đa Kế, trăm nghìn hàng nặn tò he xanh đò tím vàng, cứ mua đi, mua lấy sắc màu mùa xuân ngưng đọng vào, ngón tay tài hoa nghệ nhân, nghệ sĩ.... hàng táo xanh chân đồi còn xanh lắm, chợt nhớ câu:
Chàng như táo rụng sân đình Em như gái dở đi rình của chua....
Cô gái nào mà đa tình đến thế, đâu phải một Thị Mầu mà chắc cũng không phải là Liền Chị, những chị Hai chị Ba chị Tư vì quan họ tình say đắm nhưng chẳng bờm xơm, càng không lộ liễu, đến nỗi mấy đời chẳng kết tơ duyên dù rằng câu hát thì tưởng như có thể chết cùng nhau tức khắc....
Vượt qua thị xã, còn bao nhiêu đoạn đường của một nửa vòng Kinh Bắc đang dang dở đợi chờ. Thì hãy đi tìm vang bóng cuả một thời hội làng Đồng Kỵ, pháo thì phải phá tường, đổ vách mới khênh được "Ông Pháo" ra đình. Đình cổ còn đây, chùa cổ kề bên, lầu tám mái nhưng có đến 16 cột lim đỏ chói vững bền như làng Việt ngàn xưa.
Đồng Kỵ làng nghề đã mới, khảm trai, đồ gỗ, mộc cổ và giả cổ, chí chát vang lên, mặc cho những cổng làng mang nửa hình trăng, mang nửa hình tròn đứng cùng thời gian chứng kiến đổi thay, gạch ngói hay tre trúc, mùi gỗ hay mùi rơm mới đang phơi, véc ni bóng lộn thay cái rổ xề cái rá thủ công.... Có một đồng kỵ đang mới giữa một Kinh Bắc, Bắc Ninh đang mới, mới theo quy luật, mới vì ước mong, mới cùng thời đại....
Đinh Quang Thành đã qua đây mòn vẹt gót giầy, nhưng vẫn cứ như ma ám, ma làm, phải liên tục tách tách cái máy mà ghi ảnh.
Lần đầu tiên theo kẻ vô thần là tôi, đến đền bà Chúa Kho, một liệt lữ yêu nước, một vị tướng tài tuẫn tiết vì non sông đất nước, không thể nào trở thành người uống bia tây và hút thuốc lá Ăng lê để cho vay nặng lãi.
Ai đến đây vay vàng? Ai đến đây cầu lộc cầu tài cầu phúc? Ai cầu duyên? Ai cầu cho những người bất hạnh lầm than quanh ta? Không thể biết trong hàng vạn con người chen chúc kia, những lời cầu khấn là những loại gì? Và mấy giàn tre nứa như những cái giá gác mấy chục nong tằm, gác mấy chục mâm cỗ đám ma... toàn lễ vật, nào là thịt gà, nào là cây vàng cây bạc, nào vàng thoi vàng nén, nào xôi oản, quýt cam.... Thứ nào bà Chúa Kho nhận, còn thứ nào bà không nhận? Mình thành kẻ bất kính mất thôi, đành xin bà tha thứ, ta đi nốt nửa vòng văn hoá Bắc Ninh tự tìm lấy mùa xuân mà gửi gắm nỗi niềm chứ chẳng thể cầu xin tài lộc giữa hư không....
Quay về Đình Bảng, ghé thăm bà Lụa Xuân, nơi làm ra những chiếc bánh Xu Xê lừng danh thiên hạ, mà mùa vàng quả dành dành như vẫn còn đôi phần hoang dại quanh những bờ ao quê đã nhập vào đây thành mỹ vị tài hoa, không thể thiếu trong đám dâu đám cưới những giai nhân tài tử mấy thời.
Khách nhớ nhà hàng và nhà hàng vẫn còn nhớ khách. Bà Lụa Xuân vẫn nhận ra mái tóc bạch kim của nghệ sĩ Đinh Quang Thành. Khách đông cũng xin đợi phút giây, bà dừng tay, pha ấm trà ngon tiếp khách. Quả dành dành không thơm nhưng có màu đẹp, nó chính là cái duyên thầm của món bánh hoàn toàn dân tộc dân gian, dân giã, mà dọc đường số Một ngoài kia, nhan nhản, bao la hàng bánh, nhưng khách vẫn tìm vào làng, nơi có ngôi đình đồ sộ, nơi con sông Tiêu Tương với huyền thoại Trương Chi đã mờ phai trong lòng đất nhưng chẳng mờ phai trong lòng người mấy nhà làm bánh nổi tiếng đều nằm quanh ngôi đình tuyệt tác.
Ngày còn dài, nửa vòng chưa thoả, Đinh nghệ sĩ lại "ngứa chân", đúng hơn là "ngứa tay máy", yên tâm bà nội tướng ở nhà quán xuyến, thế là lại cùng đi cho hết ngày xuân, cho cạn giờ "hoàng đạo" (hoàng đạo do tự mình bịa ra).
Bờ sông mênh mang gió thổi, chưa có con chim vít vịt, càng vắng tiếng chim tu hú trong lùm tre giữa những cánh đồng châu thổ. Ta xuôi Bát Tràng, ta đến Xuân Quan, nơi có cống xuyên đê của hệ thống thuỷ nông Bắc Hưng Hải. Bắc chính là Bắc Ninh mà làng Bồ Bát Thanh Hoá đi ra đây hơn trăm năm. Nay khói lò bát đã thay bằng lò khí đốt khá nhiều. Làng đang sắp mở rộng thêm cho hợp với thời đại chuyển mình.
Lại một điều, xã Xuân Quan vẫn còn có một ngôi đền cổ kính, có lầu chuông gác trống, có hai con voi đá (giả đá thì đúng hơn) bị lún chìm vào phù xa đến ngang bụng, có pho tượng cụt đầu dù thân tượng có mũ áo cân đai. Ai vậy? Đền thờ, thờ người tướng chống nhà Tần, vừa có công với nước ta vừa có tội với nước ta, công tội có lúc phân minh, có khi chẳng rạch ròi. Đó là cha của anh chàng Trọng Thuỷ, là bố chồng của cô công chúa oan nghiệt Việt Nam: Mỵ Châu. Đó là Triệu Đà. Đền thờ có từ lâu lắm, không ai phá hay không ai nỡ phá, không nhẫn tâm phá, bởi đây vẫn là công sức của người Việt dựng thành, xây lên. Nay Xuân Quan là Gia Lâm Hà Nội mà chia tay cùng Kinh Bắc, thực ra, bờ sông Hồng này chẳng lấy thêm nước của sông Cầu đó ư? Đất. Hà Nội nay chẳng là Bắc Ninh đó ư? Thì phân biệt làm chi, rạch ròi sẽ là vô lý... Ta ngập thân vào mây này, gió này, khí trời này, âm thanh này, vị ngọt ngào này... ta đâu cần biết đến một thứ ranh giới vô hình nào trong không khí kia chia địa phận này thành địa phận khác.....
Đinh Quang Thành nguyên là trai làng Kiêu Kỵ. Có chung chữ Kỵ nhưng người Kiêu Kỵ này vừa cùng tôi đến Đồng Kỵ, hai nơi khác nhau, Anh chẳng giải thích gì thêm câu ca:
Sống làm trai Bát Tràng, chết làm thành hoàng Kiêu Kỵ....
đại khái, anh chỉ ậm ừ rằng trai Bát Tràng sướng lắm, và thần hoàng Kiêu Kỵ cũng sướng lắm, nếu sống và chết đều sung sướng như thế thì mới đáng mơ ước.
Nay còn ai ước mơ như thế? Thú vui ẩm thực đã khác xưa. Nhiều mâm cỗ món rau thì hết mà đĩa thịt gà thì ế. Khác quá đi chứ. Riêu cua con ếch là của nhà nghèo thì nay đã thành đặc sản. Vậy thì ước mơ ngày nay đâu có giống ước mơ xưa.
Có người ước mơ giàu sang, đến đền bà Chúa Kho để vay nghìn cây vàng về xây nhà lầu, nhưng cũng có người như nghệ nhân Nguyễn Dương của Giang Cao Bát Tràng ước mơ làm ra sản phẩm gốm sứ lừng danh thế giới, nhà nghệ sĩ Đinh Quang Thành ước mơ có tấm ảnh đẹp... và nhỏ nhoi như tôi, tôi mơ ước mùa xuân nào cũng được rong du để làm vốn đời mình, loại vốn chẳng hề mang lại giàu sang, nhưng mang lại nhiều tri âm tri kỷ.
Bản quyền của tác giả Băng Sơn . Sưu tầm từ: website về Hà Nội
