Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/121
MUÔN VẬT MỘT LOÀI
Người họ Điền nước Tề sắp phải đi xa, làm tiệc để cáo biệt anh em. Khách mời kể có nghìn người. Cổ bàn đủ các thứ sơn hào, hải vị. Lúc ăn đến món chim, món cá, người họ Điền trông thấy, nói rằng: "Giời đài người hậu thật! Sinh ra thóc lúa, sinh ra chim cá, không thiêu thứ gì, để cho người dùng". Bao nhiêu khách ăn đồng thanh khen câu nói ấy là phải. Duy có đứa con họ Bão, tuổi mới mười hai, đứng dậy, nói rằng:
"Cứ như ý tôi thì câu nói ây là không phải. Muôn vật trong giời đất là cùng sinh vóã ta, cùng một loài như ta, không có gì là sang hay hèn cả. Sang hèn mà phân biệt, chẳng qua là các loài chế lẫn nhau, nhớn nuốt nhỏ, khôn đè dại, khoẻ lấn yếu mà thôi- Chớ nào có phải giời vì loài này mà sinh ra loài khác đâu! Người ta cái gi ăn được, thì lây mà ăn, chớ giời nào lại vị người mà sinh ra thứ nọ thứ kia? Cứ theo lý ấy, ruồi muỗi hút máu người, hổ lang ăn thịt người, thì có nói được rằng giời vì những giống ấy mà sinh ra người không?"
LIỆT TỬ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Nước Tề: (xem bài số 106).
- Cáo biệt: nói cho người ta biết mình sắp đi nơi khác. Tục xưa, khi đi đâu xa, người ta thường làm lễ để lễ Thần đường cầu cho đi được bình yên.
- Sơn hào hải vị: những món ãn lẩy ở trên núi, dưới bể.
- Hậu: dãi một cách trọng vọng, quí hoá, đằm thắm, rồi rào.
- Chế: ngăn giữ đè nén.
NHỜI BÀN[sửa]
Người ta ở trong khoảng giời đất, thường hay tự phụ mình làm chủ trương cho cả muôn vật: vị mình mà muôn vật phải sinh, vị mình mà cây thóc mọc, mà con lợn béo, mà con tằm nhả tơ, con ong giúp mật, cho cả đến mặt giời sáng ban ngày, ngôi sao lóng lánh ban đêm. Nhưng xét lại, thì loài người chẳng qua cũng chỉ là một loài cùng sinh, cùng sắng như muôn loài trong giời đất. Loài người sở dĩ hơn muôn vật là chỉ hơn có mật chút trí khôn mà thôi. Nên câu nói như đứa bé họ Bão mới thực tả cao, rộng, hiểu được cái lẽ tịnh sinh ở đời vậy.
