Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/123
CÓ CHỊU LO, CHỊU LÀM MỚI SỐNG ĐƯỢC
Ở đời, chết về thuốc độc, muôn người, hoạ mới phải một người, chớ chết về ãn không, ngồi rồi, thì thật nhiều. Cái độc "an không ngồi rồi" rât thảm, rất hại. Nhưng ta hãy đem một vài sự đáng sợ để thí dụ mà nghe.
Xe đi trên mặt đất đi chỗ gập ghềnh, thường được chắc chắn hơn chỗ phẳng phiu.
Thuyền đi trên mặt nước, đi chỗ ghềnh thác, thường được vững vàng hơn giữa dòng sông. Tại sao vậy? Tại vì, biết là khó khăn, mà giữ gìn, thì được yên; cho là dễ dàng, mà khinh thường, thì phải hỏng.
Người đời thường sống về những khi lo lắng cần khổ, mà chết về những lúc sung sướng yên nhàn. Nhẽ ấy rất rõ, mà người đời không biết sợ, là bởi không chịu xét đến nơi.
Những lúc rỗi việc, thử nghĩ mà coi. Vì đâu mà chí khí ta phải suy kém? Vì đâu mà công việc ta phải hư hỏng. Vì đâu mà uổng mất một đời rồi cùng nát với cỏ cây? Vì đâu mà hoá ra hôn mê, không biết quay đầu lại, rồi lại đeo thêm cái tiếng xấu về sau? Vì đâu thành chểnh mảng không biết lo xa rồi đến nỗi mắc vào tội vạ? Ấy rút lại mấy điều là chỉ bởi ăn không ngồi rồi mà ra cả. Sự ăn không ngồi rồi quả là cái cửa những điều ác. Cửa ấy người giỏi vào, đến lúc ta thì dở, người tỉnh vào, đến lúc ra thì mê, người cương trực vào đến lúc ra thì liệt nhược, người thanh khiết vào đến lúc ra thì ô uế, sự ăn không ngổi rồi hại thân, hại nhà, hại nước, nghĩ chẳng đáng sợ lắm ru!
LÃ ĐÔNG LAI
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Hoạ: thỉnh thoảng mới có.
- Thí dụ: ví cái kia sang cái này khiến cho người ta hiểu.
- Cẩn khổ: chăm chỉ chịu khó.
- Yên nhàn: bình yên thư thả.
- Chí khí: chí: cái lòng khuynh hướng về việc gì, khí: cái chí hăng hái.
- Cương trực: rắn giỏi ngay thẳng.
- Liệt nhược: hèn kém yếu đuối.
- Thanh khiết: trong sạch.
- Ô uế: dơ bẩn.
- Lã Đông Lai: tên Lã Tổ Khiêm, làm quan đời nhà Tống, học rộng, biện bác giỏi, cùng với Chu Hi và Trương Thức gọi là Tam Hiền, học trò sưng là Đông Lai tiên sinh và làm bộ sách tên là Đông lai tập.
LỜI BÀN[sửa]
Không lo, không làm thực hại người ta hơn là thuốc độc. Chẳng nói gì không lo, không làm thì không có cơm ăn, áo mặc, tiền tiêu, không giữ được phẩm giá, không làm hết bổn phận. Không lo, không làm, thân thể yếu đi, tâm chí cùn lại, và thường hay sinh ra làm càn, làm bậy, hại đến thân, đến nhà, đến nước. Quả vậy, câu trong bài: "Ăn không ngồi rồi là cái cửa những điểu ác" và bao nhiêu câu như: "Sự ngồi nhưng là mẹ đẻ ra các nết xấu. - Cái thìa khoá không dùng thành rĩ, hoen, - Nhàn cư vi bất thiện - cũng dùng có một nghĩa nói đến cái tai hại của sự không lo, không làm cả. Cho nên người ta bất cứ nghèo hèn hay sang giàu ai cũng phải có lo, có làm mới đáng sống và mới sống được. "Sinh ư ưu cẩn, tử ư dật lạc", chăm, lo thì sống, lười, vui thì chết, cổ nhân đã nói thực không sai.
