Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/139
TÊN TÙ NƯỚC SỞ
Chung Nghi là người nước Sở bị nước Trịnh bắt nộp sang nước Tấn. Nước Tấn đem bỏ vào tù.
Một hôm vua Cảnh Công đòi ra, cho cởi trói, gọi đến tận nơi uý lạo, rồi hỏi:
- Ông cha nhà ngươi xưa nay làm nghề gì?
- Chung Nghi thưa: Ông cha tôi xưa nay làm nhạc quan.
- Thế ngươi có biết nhạc không?
- Cha tôi xưa làm chức ấy, tôi nay vẫn giữ nghiệp nhà, đâu dám sao nhãng.
Cảnh Công đưa cho đàn cầm, bảo gảy một khúc. Chung Nghi gảy thuần tiếng Nam, tức là tiếng nước Sở. Nghe xong, Cảnh Công nói:
- Vua Sở là người thế nào?
- Chưng Nghi thưa: Tôi trí khôn hèn kém, không đủ biết được thịnh đức của quân vương nước tôi.
Cảnh Công hỏi đi, hỏi lại hai ba lần.
Sau Chung Nghi phải thưa:
- Quân Vương tôi, khi còn làm Thái tử, nghe nhời quan Sư; quan Bảo dạy dỗ, buổi sáng đến chơi với Anh Tề, buổi chiều đến chơi với Tử Phản. Tôi biết có thế, còn việc khác tôi không được rõ.
Cảnh Công đem chuyện ấy nói cho Phạm Văn Tử nghe. Văn Tử thưa:
- Tên tù nước Sở như thế thật là một bậc quân tử. Chức nghiệp vẫn giữ nếp nhà, là người không quên gốc; âm nhạc vẫn giữ tiếng Nam, là người không quên nước; khen vua Sở mà khen tính tự nhiên là vô tư; nói với nhà vua đây, mà gọi hẳn tên hai quan khanh là tôn quân. Không quên gốc là "nhân", không quên nước là "tín", vô tư là "trung", tôn quân là "mẫn". Nhân, thì xử được việc; tín, thì giữ được việc; trung, thì nên được việc; mẫn, thì xong được việc. Có bốn đức ấy, việc to đến đâu làm cũng phải xuôi, sao nhà vua không giao giả tên tù ấy cho nước Sở, để hắn về yêu kết việc hòa hiếu của nước Tấn, nước Sở với nhau?
Cảnh Công theo nhời Văn Tử, hậu đãi Chung Nghi, đưa về nước Sở để cầu việc hoà hiếu.
TẢ TRUYỆN
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Sở: một nước nhớn thời Xuân Thu ở vào vùng Hồ Bắc, Hồ Nam bây giờ.
- Tấn: cũng là một nước nhớn thời Xuân Thu ở vào tỉnh Sơn Tây và một phần Trực Lệ bây giờ.
- Uý lạo: dùng nhời êm ái để yên ủi người ta.
- Nhạc quan: chức quan giữ việc âm nhạc.
- Thịnh đức: đức tốt đức hay.
- Thái tử. con cả vua.
- Sư, bảo: hai chức quan dạy thái tử học.
- Vô tư: không có lòng tà khúc.
- Khanh: một chức quan to đời cổ.
- Tôn quân: kính trọng vua nước mình.
- Mẫn: mau mắn, nhanh chóng.
- Yêu kết: cầu thân muốn liên hợp với nhau.
- Hòa hiếu: thoả thuận và yêu mến nhau.
- Hậu đãi: xử một cách rất tử tế.
NHỜI BÀN[sửa]
Tên tù này không phải vì phạm tội thường mà bị tù, nhưng vì việc nước mà bị nước khác bắt tù. Khi đã bị bắt, người ta tra hỏi, không rối trí, cứ ung dung đối đáp rất thông hoạt, và có ý vị khiến cho vua tôi nước ngoài nghe thấy phải khen, phải phục, như thế thì chẳng là vì một cái trí lự khí khái của mình, mà mình được thoát nạn, nước mình cũng được nhàn đấy mà thêm tôn lên ru! Ôi! Một nước được một tên tù giỏi mà kiến trọng, huống chi là có bao nhiêu hiền tài thì nước được mong cậy biết là bao. “Quốc hữu nhân tắc thực“ nghĩa là trong nước có người giỏi, thì nước như đầy; câu trong sách dạy quả là đúng lắm.
