Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/157
CẬY NGƯỜI KHÔNG BẰNG CHẮC Ở MÌNH
Văn Công nước Đằng hỏi thầy Mạnh Tử rằng: - Nước Đằng ta là một nước nhỏ ở vào khoảng giữa nước Tề và nước Sở là hai nước nhớn, kể phận thì phải thờ cả hai nước, nhưng kể sức thì không thể thờ được cả. Thờ nước Tề chăng? Thờ nước Sở chăng? Ta thực không biết nên nương tựa vào nước nào để cho nước ta được yên ổn. Nhà thầy mưu tính hộ cho ta.
Thầy Mạnh Tử thưa:
- Phàm việc mà cứ trông cậy vào người thì không thể chắc được. Thờ Tề thì Sở giận, thờ Sở thì Tề giận; mưu ấy chúng tôi không thể nghĩ kịp. Xin nói chỉ có một cách là tự giữ lấy nước, đào hào cho sâu, đắp thành cho cao, cai trị một cách cố kết lòng dân, cùng dân mà giữ nước. Hoặc như có biến cố gì xảy ra, vua đã liều chết mà giữ nước, thì chắc dân cũng liều chết mà giữ nước, không nỡ bỏ vua. Thế là ta dùng cái lòng dân để giữ lấy đất nước, tự cường mà lo toan lấy việc nước. Còn thờ Tề hay thờ Sở thì tôi không thể quyết được.
MẠNH TỬ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Đằng: tên một nước nhỏ thời Chiến quốc tức là huyện Đằng tỉnh Sơn Đông bây giờ.
- Mưu tính: trù liệu đắn đo một việc gì rồi mới bàn.
- Cố kết: cố: bền, kết: buộc.
- Biến cố: hoạn nạn bất thường xảy ra.
- Tự cường: tự làm cho mình có sức mạnh, tự cường mà tiến lên.
NHỜI BÀN[sửa]
Người làm vua, điều cần nhất phải giữ kết “nghĩa“ làm vua, và thương yêu “dân”. Cái chính sách thờ kẻ mạnh chỉ là nhờ cái thế của người; cái chính sách tự làm cho mạnh mới là toàn bằng cái lý ở mình. Vì rằng mình tựa vào người, tất người khinh mà mình phải sợ. Đã gặp cái cảnh khinh, cảnh sợ không chóng thi chầy an toàn sao cho được. Đã đành rằng, nước nhỏ phải trọng nước nhớn, cũng là một cách giao tế không thể thiếu được. Nhưng đây vì Văn Công chỉ chăm chăm việc thờ kẻ mạnh, mà không có chí tự làm cho mình mạnh, nên ông Mạnh mới bảo như thế. Đó là chuyên trọng về Luân lý mà thôi. Nếu bàn một cách rộng ra nữa, thì thiết tưởng việc tự làm cho mình mạnh là việc cốt nhất, chẳng nên quên giây phút nào; còn việc giao thiệp với các nước mạnh thì nhời mềm, lý cứng, cũng cần phải có lắm.
