Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/180
THẰNG ĐIÊN
Các anh có trông thấy người phải bệnh điên bao giờ không?
Đương lúc hôn mê dồ dại, người điên lăn xuống nước, giẫm lên lửa, đâm vào chông gai, mặt hớn hở, miệng nghêu ngao, vẫn tự tín cho mình là phải.
Đến khi gặp thầy thuốc hay, hết cách chạy chữa, người điên khỏi dần và tỉnh lại.
Bà con kể lại chuyện người ấy làm lúc đang có bệnh điên, thì người ấy rùng mình lấy làm khổ. Bà con kể lại chuyện người ấy lúc uống thuốc tỉnh dần, thì người ấy vui vẻ lấy làm mừng và ân hận gặp thầy, gặp thuốc muộn quá.
Ấy người phải bệnh điên vừa còn chữa được thì như thế. Chớ nếu là người phải bệnh điên nặng không thể chữa được, thì người ấy không những không chịu phục thuốc, lại còn mắng thầy thuốc làm cho mất tính thường của mình đi nữa.
DƯƠNG MINH TỬ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Bệnh điên: bệnh mất trí khôn.
- Hôn mê: tối tăm, mờ mịt không biết phải trái là gì.
- Nghêu ngao: nói hay hát một cách dông dài.
- Tự tín: mình cho mình là phải.
- Ân hận: lấy làm giận và tiếc.
- Phục thuốc: uống thuốc.
- Tính thưởng: tính tự nhiên giời sinh.
NHỜI BÀN[sửa]
Bệnh điên nói trong bài đây tức là cái lòng tư dục nó làm cho con người mê lú như điên cuồng không còn biết phải trái là gì nữa. Nếu người mắc bệnh tư dục còn nhẹ, may nhờ có người dạy bảo cho, thì còn có thể hối ngộ lại mà sửa dần tính xấu đi được. Nhưng nếu là người mắc bệnh tư dục nặng quá, hoặc có ai muốn giáo hoá cho, thì người ấy chẳng những không hối ngộ sửa hết lại được mà lại còn trách oán cả người giáo hoá, bảo người ấy là làm mình mất cả tính thường đi. Ôi! Đáng sợ lắm thay! Lương tâm mất một và phần, thì còn có thể cứu được, chớ lương tâm mà đã táng tận, thì còn gì là người mà mong hoá đi được nữa. Cho nên ta phải cố giữ lấy lương tâm. Chớ bảo một cái lỗi nhỏ có phạm vào mà không can chi. Cái nết đã quen đi rồi, thì khác nào như xuống dốc, chỉ có phần lăn xuống, thụt sa lầy, chỉ có phần thụt xuống, chớ không tài nào lăn giở lại hay ngoi lên được nữa.
