Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/205
CÃI LẤY PHẢI
Nước Tề có kẻ thờ vua, thân được vinh hiển, nhà được sung sướng. Khi vua có hoạn nạn, anh ta không chịu liều chết để cứu giúp vua.
Một hôm, anh ta gặp cố nhân ở đường. Người cố nhân lấy làm ngạc nhiên hỏi:
- Tôi cứ tưởng bác chết rồi, mà ra bác vẫn còn sống kia đấy ư?
- Anh ta thưa: Phải, tôi còn sống đây. Phàm đi làm tôi tớ người ta là chỉ cốt có lợi, mà chết theo người ta thì có lợi gì, cho nên tôi chẳng chết.
- Bác ăn ở như thế thì còn mặt mũi nào mà trông thấy người ta dưới chín suối nữa!
- À thế cứ như ông nói thì ra ông cho khi chết, mắt đã nhắm rồi, mà vẫn còn trông thấy người ta được ư?
Ôi! Những người đời chịu ơn vua, mà chẳng tuẫn nạn vua đều là kẻ đại bất nghĩa. Thế mà khi có ai nói đến, lại còn biện bác cãi nhẽ tự cho mình là phải.
Thói thường ở một nước loạn, ý nghĩ với câu nói thường hay trái nhau.
LÃ THỊ XUÂN THU
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Vinh hiển: vẻ vang rực rỡ.
- Cố nhân: người bạn cũ, quen biết đã lâu.
- Ngạc nhiên: hãi hùng ngơ ngẩn
- Tuẫn nạn: đem mình liều chết với một người hay một việc.
- Đại bất nghĩa: kẻ ăn ở hay làm điều trái cả công lý, phụ cả lương tâm.
NHỜI BÀN[sửa]
Bài này tác giả nói riêng về vua đã kết luận rõ ràng ở dưới rồi. Nhưng ta còn có thể nhân đó bàn rộng ra mà nói được rằng: cái trò ở đời người chỉ vụ lợi, thì không còn biết nghĩa là gì nữa. Hoặc khi có ai giảng giải cho, thì lại tim câu khéo nói, viện lý sự cùn để tế toái đi cho xong vẫn tự cho mình là phải, là có nhẽ.
