Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/227
CŨNG LÀ ĂN TRỘM
Họ Quốc ở nước Tề rất giàu. Họ Hướng ở nước Tống rất nghèo. Hướng bèn sang nước Tề hỏi Quốc cách làm giàu.
Quốc bảo: - Ta chỉ khéo ăn trộm thôi. Thoạt đầu ta ăn trộm một năm thì đủ dùng, hai năm thì thừa ăn, ba năm thì giàu to, tự đó giở đi ta có đến cả làng, cả tỉnh.
Hướng nghe nói, mừng lắm, nhưng khốn chỉ hiểu câu chuyện ăn trộm, chớ không hiểu cái lối ăn trộm ra làm sao.
Lúc về, bèn trèo tường, khoét ngạch, phàm cái gì mắt trông thấy, tay cầm được là cũng lấy tất.
Hướng đi ăn trộm chưa được bao lâu, bị bắt quả tang, thành phải tội, cả bao nhiêu của cải lúc trước khó nhọc kiếm ra cũng đều bị tịch ký hết.
Bây giờ Hướng cho Quốc là đánh lừa mình, đẽn tận nơi trách.
Quốc hỏi: - Anh ăn trộm thế nào chứ?
Hướng bèn thuật lại cung cách ăn trộm cho Quốc nghe.
Quốc nói: Chết thật! Cái lối của anh ăn trộm sai nhầm đến thế kia ư! Này để tôi bảo rõ cho mà biết Giời có thời tiết, đất có hoa lợi. Ta ăn trộm thời của giời, lợi của đất, sự thuận hoà của mưa gió, những sản vật của non sông để ta cấy lúa, giồng cây, xây tường, làm nhà, trên cạn thì ta ăn trộm giống chim muông, dưới nước thì ta ăn trộm loài tôm cá. Những cái ấy không có cái gì là không phải của ăn trộm cả. Này lúa mạ, đất cát, cây cối, chim muông, cá, ba ba đều là của giời sinh ra cả, há có phải của ta đâu. Song ta ăn trộm của giời, nên không có tai vạ gì.
Còn như vàng, ngọc, châu báu, thóc, lụa của cải đều là người ta làm kiếm ra mới có, há có phải là của giời cho đâu. Nên anh ăn trộm những của ấy mà bị tội là phải lắm, anh còn trách gì ai nữa.
Hướng nghe nói càng nghi hoặc cho là Quốc lại nói dối mình lần nữa, bèn qua nhà Đông Quách tiên sinh đem câu chuyện hỏi lại.
Đông Quách tiên sinh nói:
Chính cả cái thân anh cũng là của ăn trộm nữa, nghĩa là trộm cái khí âm, khí dương mà hoà hợp lại mới thành cái đời anh, mới có cái xác anh, huống chi ngoại vật, cái gì mà chẳng là của ăn trộm hay sao. Người ta mà cái gì cũng nhận là của mình có, đều là nhầm cả.
LIỆT TỬ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Quả tang: bắt được ngay chính lúc đang ăn trộm có tang tích không sao chối được.
- Tịch ký: lục ra xem có những vật gì biên ghi và thu lấy làm của công.
- Thời tiết: nói tóm cả những sự mưa gió nực rét.
- Hoa lợi: tiền nong lời lãi kiếm ở hoa mầu thóc lúa ra.
- Sản vật: những vật giời đất sinh ra nơi nào.
- Nghi hoặc: ngờ vực không chắc là phải hay là trái.
- Đông Quách tiên sinh: một nhà ẩn sĩ đời Xuân Thu.
- Ngoại vật: cái vật ngoài cái thân ta.
NHỜI BÀN[sửa]
Tác giả làm bài này cốt bày tỏ cái ý rằng:
Cách làm giàu không phải ở như sự bon chen tranh cướp nhỏ mọn những cái của người đã làm ra, nhưng ở sự biết lợi dụng những sản vật của giời đất sinh ra. Chiếm của riêng của người đã kiếm được, mà làm giàu cho mình, thế là không chính đáng, thế tức là ăn cắp ăn trộm, ăn cướp có luật pháp trừng trị, có công lý bắt phải bồi thường lại. Chớ lấy của chung của giời đất, biết lợi dụng những sản vật thiên nhiên, tuy cũng gọi là ăn trộm, ăn cướp được, nhưng trộm cướp một cách công, chẳng những không ai buộc được tội, mà người ta lại còn phải phục, phải chịu là tài giỏi và phải tỏ lòng biết ơn nữa. Tạo hoá thực là một cái kho của vô tận sẵn sàng để cho thiên hạ dùng mà làm nên giàu có. Muôn vật ở đời không phải là của riêng của một ai, hay một loài nào, nhưng của công của cả mọi loài, loài nào khôn thì biết lợi dụng, loài nào hèn thì chịu bó tay. (Xem bài cùng của Liệt tử số 121 trang 182 c. H. T. H. thứ nhất).
Còn cái ý tác giả cho chính thân mình cũng không phải là của mình lại cao hơn một bực nữa. Quả vậy cái xác thịt của mình, đến cả cái tâm tính của mình, nào có phải tự mình làm nên đâu, hay chẳng qua cũng bẩm thụ từ giời đất hợp các chất lại cho thành người, rồi lại một ngâày phá tan ơi mà hoàn giả lại các chất.
