Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/72
NHAN SÚC NÓI CHUYỆN VỚI TỀ VƯƠNG
Vua Tuyên Vương nước Tề đến chơi nhà Nhan Súc, bảo: "Súc lại đây".
Nhan Súc cũng bảo: "Vua lại đây".
Các quan thấy vậy nói: "Vua là bậc chí tôn, Súc là kẻ thẩn hạ. Vua bảo: "Súc lại đây", Súc cũng bảo: "Vua lại đây", như thế có nghe được hay không?
- Nhan Súc nói: Vua gọi Sức, mà Súc lại, thì Súc là người hâm mộ thẩn thế. Súc gọi vua mà vua lại, thì vua là người quí trọng hiền sĩ. Nếu để Súc này mang tiếng hâm mộ quyền thế, thì sao bằng để nhà vua được tiếng quí trọng hiền tài.
Vua nghe nói, giận lắm, gắt lên rằng: "Vua quí, hay sĩ quí?"
- Nhan Súc đáp: Sĩ quí, vua không quí.
- Vua hỏi: Có sách nào nói thế không?
- Nhan Súc thưa: Có. Ngày trước, nước Tần sang đánh nước Tề, có hạ lịnh: "Ai dám đến gần mộ ông Liễu Hạ Quí mà kiếm củi, thì phải xử tử". Lại cớ lịnh: "Ai lấy được đầu vua Tề, thì được phong hâu và thưởng nghìn lạng vàng". Xem thế đủ biết cái đầu ông vua sông thực không bằng cái mả kẻ sĩ đã chết.
- Vua Tuyên Vương nói: Than ôi! Người quân tử ai mà dám khinh! Quả nhân cam chịu lỗí. Nay quả nhân xin làm đệ tử để tiên sinh dạy bảo cho Tiên sinh mà về ở với quả nhân, thì được ăn sung, mặc sướng, lên xe, xuống ngựa, vợ con được quần áo xênh xang tha hồ đẹp!
- Nhan Súc từ chôi nói: Ngọc vốn ở núi, lấy ra mài dũa, chế làm đồ vật, tuy đem bày biện có phần quí báu, nhưng cũng là hỏng, vì vóc ngọc không còn. Kẻ sĩ sinh nơi thôn giã, bỏ ra làm quan, tuy vinh hiển thật, song hình thần không còn được toàn. Súc xin ở nhà, lúc đói mới ăn, thì cũng ngon miệng như ãn cơm thịt; lúc đi, cứ bước một khoan thai, thì cũng nhẹ nhàng như lên xe, xuống ngựa; suốt đời không tội lỗi cùng ai, thì cũng sướng như quan cao chức trọng. Hình thần lúc nào cũng được trong sạch chính đính, thê là đủ khoan khoái cho Súc rồi".
- Nói đoạn, Nhan Súc tạ vua Tuyên Vương mà lui vào.
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Chí tôn: vua gọi là chí tôn vì ià bậc tôn trọng nhất trong một nước
- Thần hạ: chỉ người tòng phục ở dưới quyền nhà vua
- Hâm mộ thần thế: ao ước, ham mê chỗ có oai quyền thế lực
- Quí trọng hiển sĩ: kính mến người giỏi
- Liễu Hạ Qui: người hiền sĩ thời Xuân Thu
- vóc ngọc: nguyên hình hòn ngọc ở trong tảng đá
- Thôn giã: quẽ mùa. - Hầu: bậc thứ hai trong ngũ tước
- Hình thần: hình, là xác thịt; thần, là tinh thần
- Khoan khoái: thư, sướng, vui, thích, không gì phiền luy đến mình.
NHỜI BÀN[sửa]
Xem nhời Nhan Súc đói đáp với vua Tuyên Vương thi đủ biết phẩm giá con người ta thực quí hơn ngôi vua chúa. Thể mà ở đời, nhiều kẻ ham mê phú quí, đến nỗi mẩt cả nhân cách, chõn cả tương tãm, thì thật là khờ dại, đem một sự rất quí mà đổi lấy những sự hão huyền ở bề ngoài rứt đáng khinh. Người fa có biết tri túc, giữ được thiên chân, không mất bản tính, thì suốt đời mới không nhục.
