Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/96
NUÔI GÀ CHỌI
Vua Tuyên Vương sai Kỷ Sảnh nuôi một con gà chọi.
Được mười hôm, vua hỏi: Gà đã đem chọi được chưa?
- Kỷ Sảnh thưa: chưa được. Gà hăng lắm, chưa thấy gà khác đã muốn chọi rồi.
Cách mười hôm, vua hỏi: "Gà đã đem chọi được chưa?
- Kỷ Sảnh thưa: Chưa được. Gà còn hăng, mới thấy bóng gà khác, đã muốn chọi rồi.
Cách mười hôm, vua lại hỏi: Gà đã đem chọi được chưa?
- Kỷ Sảnh thưa: Chưa được. Gà còn hơi hăng, trông thấy gà khác, đã muốn chọi rồi.
Mười hôm sau, vua lại hỏi: Gà đã đem chọi được chưa?
- Kỷ Sảnh thưa: Được rồi. Gà bây giờ, cho nghe thấy tiếng gà khác, cũng không cho vào đâu. Trông, thì tựa như gà gỗ; mà thực, thì đủ các ngón hay. Gà khác coi thấy cũng đủ sợ, phải lùi chạy".
TRANG TỬ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Nuôi: dịch ở chữ dưỡng ra mà lức lả bồi bổ mà ta thường gọi là vỗ.
- Tuyên Vương: đảy là Tuyên Vương nước Tề.
- Gà gỗ: chữ là mộc kê. Các nhà làm văn hay dùng hai chữ ấy để khen những bậc học tập, tu dưỡng được hoàn toàn, không bộc lộ ra ngoài.
NHỜI BÀN[sửa]
1. Chưa trông thấy gà khác, đã muốn chọi, thế là tức khí hảo, chớ vị tất chọi mà đã được.
2. Trông thấy bóng gà khác, đã muốn chọi, thế là cậy khoẻ chớ vị tất chọi mà đã được.
3. Trông thực thấy gà khác đã muốn chọi, thế là còn hiếu thắng, chớ vị tất chọi mà đã được. Chỉ đến lúc mất hết cả tức khí, cậy khoẻ, hiếu thắng, luyện đã được hoàn toàn, đủ hết cả ngón hay, mà trông bầ ngoài trơ ra như gỗ, là lúc ấy mới chọi được, có khi không phải đen chọi, gà khác ngó thấy cũng đủ sợ mà trốn tránh rồi.
Thế mới hay những bậc thánh hiền chỉ thu cái tài vào khuôn phép, nén cái khí vào tinh thần, chỉ cốt trong mình cho đầy đủ, không có ý gì tranh cạnh với ai, mà thiên hạ hồ dễ đã ai tranh cạnh nổi. Chớ những kẻ chỉ vụ bể ngoài, chăm chăm danh lợi, có tranh giành mới lấy làm vui lòng, có tham lam mới lấy làm mãn nguyện, còn là những bậc tầm thường, có khi hại đến thân mà vẫn tự đắc cho là phải.
