Hành Trang Khoa Học/Nới rộng khái niệm
Nới Rộng Khái Niệm (Concept Fan)là một cách để tìm ra các tiếp cận mới về một vấn đề khi mà tất cả các phương án giải quyết hiển nhiên khác không còn dùng được. Phương pháp này triển khai nguyên tắc "lui một bước" (khi hổ vồ mồi thì chúng cũng lui lại để có thế nhảy vọt?!!!) để nhận được tầm nhìn rộng hơn. Như vậy, phương pháp này không khác gì một người khi đứng quá gần với một bức tranh thì sẽ khó lãnh hội được toàn bộ nội dung cuả nó mặc dù có thể thấy rõ từng nét chi tiết của bức tranh, cách tốt nhất là đứng lui ra xa hơn để tầm ngắm nhìn được xa và rộng hơn.
Mục lục
Lịch sử của Khái niệm[sửa]
Khái niệm về nới rộng khái niệm đầu tiên được nêu lên bởi Edward de Bono trong quyển sách "Serious Creativity: Using the Power of Lateral Thinking to Create New Ideas" (tạm dịch -- Sáng tạo thực sự: Sử dụng Tư Duy Định Hướng để Tạo các Phát Kiến) xuất bản lần đầu tiên vào tháng năm 1992 ấn bản Anh ngữ
Các bước tiến hành[sửa]
Các bước để tiến hành phương pháp này sẽ được minh họa qua một thí dụ về việc nghiên cứu tìm tòi các biện pháp toàn diện để giải quyết nạn ô nhiễm không khí trong nội thành. Dĩ nhiên, các phương pháp tìm ra có thể chưa phù hợp hay cần phải điều chỉnh cho thích hợp với hoàn cảnh thực tại của thành phố.
Bước 1[sửa]
Khi bắt đầu, vẽ 1 khung khép kín ở giữa cuả một miếng giấy khổ lớn. Viết xuống (một cách ngắn gọn) vấn đề mà bạn đang tìm cách giải quyết. Bên phải cuả khung vẽ ra những nửa đường thẳng (nối với khung và hướng ra xa như các rẽ quạt -- đây cũng là lí do tên gọi cuả phương pháp là concept fan). Mỗi nửa đường thẳng như vậy sẽ đại diện cho một lời giải khả dĩ cho vấn đề này.
Có thể rằng các ý kiến mà bạn có thì không khả thi hay chưa hoàn toàn giải quyết triệt để vấn đề. Nếu thế, có thể lùi lại một bước để tạo cái nhìn tổng quát hơn cho vấn đề.
Bước 2[sửa]
Bước này tiến hành bằng cách vẽ thêm 1 khung khép kín ở ngay bên trái cuả vòng tròn đầu tiên, và viết vào đó định nghiã rộng hơn. Liên kết hai khung bằng một mũi tên chỉ ngược vào khung mới lập nên.
Sử
dụng
ý
mới
này
như
là
điểm
xuất
phát
cho
các
ý
kiến
mới.
Các Bước kế tục[sửa]
Nếu như ý niệm mới này cũng chưa đủ, bạn có thể bước lui thêm một lần nưã để nới rộng hơn ý kiến (và có thể lập lại nhiều lần,...)
Thí dụ[sửa]
Bước 1[sửa]
- Bước đầu tiên cho thấy các biện pháp trực tiếp thường có tính bị động, chỉ nhắm thẳng vào những hậu quả thấy được (Bước này còn gọi là "đau đâu chữa đó"). Cụ thể là lọc không khi (qua cây xanh hay qua các biện pháp khác tại nhà) Hoặc xe hơn một chút là dùng các hệ thống đo đạc quan sát chổ ô nhiễm (hay dùng đến "cảnh sát môi sinh")
Buớc 2[sửa]
Thường thì các biện pháp thụ động ở bước 1 sẽ không đủ để làm sạch thành phố vì tác nhân gây ô nhiễm vẩn hoạt động và làm tổn thuơng môi trường. Buớc hai là việc mở ý rộng hơn: tìm cách "đưa vào khuôn phép" các tác nhân chủ yếu gây hại môi trường (dĩ nhiên một cũng nhờ bước một giúp cho việc phân tích cụ thể các tác nhân: lý do và từ đâu)
Từ ý chính là "kiểm soát các tác nhân" thì ta bắt đầu cụ thể hóa các tác nhân chính gây ô hiễm không khí thành phố là: Khói xe, khí thảy nhà máy, các công cụ gây ô nhiễm và làm hại khí quyển trong nội thất, và yếu hơn là các nguồn chất thảy ra sông lạch tạo mùi hôi thối. Từ đó sẽ đưa ra các biện pháp ngặn chận từ việc giới hạn hoạt động xe máy đến việc đánh thuế trên tác nhân gây hại cho môi trường.
Buớc 3[sửa]
Đôi khi các biện pháp trong bước hai vẩn chưa đủ mạnh hay không khả thi thì vẩn có thể "lui" sang bước thứ thứ 3: Gây khó khăn, bất lợi cho nguồn tạo hay các đối tác đã có trách nhiệm trong việc tạo ra tác nhân ô nhiễm đó. Bao gồm việc đưa ra các luật lệ gắt gao chống vi phạm, nâng cao các tiêu chuẩn cho các tác nhân thảy chất gây hại môi trường, và áp dụng hình luật phạt vạ đối với các tái phạm hay cố ý vi phạm. Ngược lại, có thể ảnh hưởng lâu dài bằng cách giáo dục cộng đồng ý thức về việc bảo vệ môi sinh.
Xa hơn sẽ là những bước bao gồm cả việc quy hoạch lại tổng thể môi trường hay ngay cả di chuyển các tác nhân nếu áp dụng được (như chuyển các nhà máy ra khuôn viên nội thành)
Bài tập[sửa]
Dùng phương pháp Nới rộng khái niệm để giải quyết vấn đề làm sạch kênh Nhiêu Lộc TP HCM hay làm sạch hồ Hoàn Kiếm. Tuy nhiên, so sánh và tìm cách sử dụng kết hợp với phương pháp Tập kích não hay Thâu thập ngẫu nhiên để có thêm ý tởng sáng tạo.
