Chương trình môn Sinh học/Nội dung giáo dục/Lớp 10
Học xong chương trình Sinh học lớp 10, học sinh củng cố, hệ thống hoá được các kiến thức, kĩ năng đã học ở giai đoạn giáo dục cơ bản, đặc biệt từ môn Khoa học tự nhiên. Thông qua các chủ đề sinh học hiện đại như sinh học tế bào, sinh học vi sinh vật và virus, sinh học và phát triển bền vững, sinh học trong tương lai, công nghệ tế bào, công nghệ enzyme, công nghệ vi sinh vật,... học sinh vừa được trang bị cách nhìn tổng quan về thế giới sống, làm cơ sở cho việc tìm hiểu các cơ chế, quá trình, quy luật hoạt động của các đối tượng sống thuộc các cấp độ tế bào, cơ thể và trên cơ thể; vừa có hiểu biết khái quát về sinh học, công nghệ sinh học và vai trò của sinh học đối với con người.
Mục lục
Mở đầu[sửa]
| Nội dung | Yêu cầu cần đạt |
|---|---|
| Giới thiệu khái quát chương trình môn Sinh học | |
| - Đối tượng và các lĩnh vực nghiên cứu của sinh học | - Nêu được đối tượng và các lĩnh vực nghiên cứu của sinh học. |
| - Mục tiêu của môn Sinh học | - Trình bày được mục tiêu môn Sinh học. |
| - Vai trò của sinh học | - Phân tích được vai trò của sinh học với cuộc sống hằng ngày và với sự phát triển kinh tế -xã hội; vai trò sinh học với sự phát triển bền vững môi trường sống và những vấn đề toàn cầu. |
| - Sinh học trong tương lai | - Nêu được triển vọng phát triển sinh học trong tương lai. |
| - Các ngành nghề liên quan đến sinh học | - Kể được tên các ngành nghề liên quan đến sinh học và ứng dụng sinh học. Trình bày được các thành tựu từ lí thuyết đến thành tựu công nghệ của một số ngành nghề chủ chốt (y - dược học, pháp y, công nghệ thực phẩm, bảo vệ môi trường, nông nghiệp, lâm nghiệp,...). Nêu được triển vọng của các ngành nghề đó trong tương lai. |
| Sinh học và sự phát triển bền vững |
-
Trình
bày
được
định
nghĩa
về
phát
triển
bền
vững.
- Trình bày được vai trò của sinh học trong phát triển bền vững môi trường sống. - Phân tích được mối quan hệ giữa sinh học với những vấn đề xã hội: đạo đức sinh học, kinh tế, công nghệ. |
| Các phương pháp nghiên cứu và học tập môn Sinh học |
-
Trình
bày
và
vận
dụng
được
một
số
phương
pháp
nghiên
cứu
sinh
học,
cụ
thể:
+ Phương pháp quan sát; + Phương pháp làm việc trong phòng thí nghiệm (các kĩ thuật phòng thí nghiệm); + Phương pháp thực nghiệm khoa học. - Nêu được một số vật liệu, thiết bị nghiên cứu và học tập môn Sinh học. - Trình bày và vận dụng được các kĩ năng trong tiến trình nghiên cứu: + Quan sát: logic thực hiện quan sát; thu thập, lưu giữ kết quả quan sát; lựa chọn hình thức biểu đạt kết quả quan sát; + Xây dựng giả thuyết; + Thiết kế và tiến hành thí nghiệm; + Điều tra, khảo sát thực địa; + Làm báo cáo kết quả nghiên cứu; - Giới thiệu được phương pháp tin sinh học (Bioinfomatics) như là công cụ trong nghiên cứu và học tập sinh học. |
Giới thiệu chung về các cấp độ tổ chức của thế giới sống[sửa]
| Nội dung | Yêu cầu cần đạt |
|---|---|
|
-
Khái
niệm
và
đặc
điểm
của
cấp
độ
tổ
chức
sống
- Các cấp độ tổ chức sống - Quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống |
-
Phát
biểu
được
khái
niệm
cấp
độ
tổ
chức
sống.
- Trình bày được các đặc điểm chung của các cấp độ tổ chức sống. - Dựa vào sơ đồ, phân biệt được cấp độ tổ chức sống. - Giải thích được mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống. |
Sinh học tế bào[sửa]
| Nội dung | Yêu cầu cần đạt |
|---|---|
| Khái quát về tế bào |
-
Nêu
được
khái
quát
học
thuyết
tế
bào.
- Giải thích được tế bào là đơn vị cấu trúc và chức năng của cơ thể sống. |
| Thành phần hoá học của tế bào | |
|
-
Các
nguyên
tố
hoá
học
trong
tế
bào
- Nước trong tế bào - Các phân tử sinh học trong tế bào |
-
Liệt
kê
được
một
số
nguyên
tố
hoá
học
chính
có
trong
tế
bào
(C,
H,
O,
N,
S,
P).
- Nêu được vai trò của các nguyên tố vi lượng, đa lượng trong tế bào. - Nêu được vai trò quan trọng của nguyên tố carbon trong tế bào (cấu trúc nguyên tử C có thể liên kết với chính nó và nhiều nhóm chức khác nhau). - Trình bày được đặc điểm cấu tạo phân tử nước quy định tính chất vật lí, hoá học và sinh học của nước, từ đó quy định vai trò sinh học của nước trong tế bào. - Nêu được khái niệm phân tử sinh học. - Trình bày được thành phần cấu tạo (các nguyên tố hoá học và đơn phân) và vai trò của các phân tử sinh học trong tế bào: carbohydrate, lipid, protein, nucleic acid. - Phân tích được mối quan hệ giữa cấu tạo và vai trò của các phân tử sinh học. - Nêu được một số nguồn thực phẩm cung cấp các phân tử sinh học cho cơ thể. - Vận dụng được kiến thức về thành phần hoá học của tế bào vào giải thích các hiện tượng và ứng dụng trong thực tiễn (ví dụ: ăn uống hợp lí; giải thích vì sao thịt lợn, thịt bò cùng là protein nhưng có nhiều đặc điểm khác nhau; giải thích vai trò của DNA trong xác định huyết thống, truy tìm tội phạm,...). - Thực hành xác định (định tính) được một số thành phần hoá học có trong tế bào (protein, lipid,...). |
| Cấu trúc tế bào | |
|
-
Tế
bào
nhân
sơ
- Tế bào nhân thực |
-
Mô
tả
được
kích
thước,
cấu
tạo
và
chức
năng
các
thành
phần
của
tế
bào
nhân
sơ.
- Phân tích được mối quan hệ phù hợp giữa cấu tạo và chức năng của thành tế bào (ở tế bào thực vật) và màng sinh chất. - Nêu được cấu tạo và chức năng của tế bào chất. - Trình bày được cấu trúc của nhân tế bào và chức năng quan trọng của nhân. - Phân tích được mối quan hệ giữa cấu tạo và chức năng của các bào quan trong tế bào. - Quan sát hình vẽ, lập được bảng so sánh cấu tạo tế bào thực vật và động vật. - Lập được bảng so sánh tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực. - Thực hành làm được tiêu bản và quan sát được tế bào sinh vật nhân sơ (vi khuẩn). - Làm được tiêu bản hiển vi tế bào nhân thực (củ hành tây, hành ta, thài lài tía, hoa lúa, bí ngô, tế bào niêm mạc xoang miệng,...) và quan sát nhân, một số bào quan trên tiêu bản đó. |
| Trao đổi chất và chuyển hoá năng lượng ở tế bào | |
| - Khái niệm trao đổi chất ở tế bào | - Nêu được khái niệm trao đổi chất ở tế bào. |
|
-
Sự
vận
chuyển
các
chất
qua
màng
sinh
chất
+ Vận chuyển thụ động + Vận chuyển chủ động + Nhập, xuất bào |
-
Phân
biệt
được
các
hình
thức
vận
chuyển
các
chất
qua
màng
sinh
chất:
vận
chuyển
thụ
động,
chủ
động.
Nêu
được
ý
nghĩa
của
các
hình
thức
đó.
Lấy
được
ví
dụ
minh
hoạ.
- Trình bày được hiện tượng nhập bào và xuất bào thông qua biến dạng của màng sinh chất. Lấy được ví dụ minh hoạ. - Vận dụng những hiểu biết về sự vận chuyển các chất qua màng sinh chất để giải thích một số hiện tượng thực tiễn (muối dưa, muối cà). - Làm được thí nghiệm và quan sát hiện tượng co và phản co nguyên sinh (tế bào hành, tế bào máu,...); thí nghiệm tính thấm có chọn lọc của màng sinh chất tế bào sống. |
| - Các loại năng lượng |
-
Phân
biệt
được
các
dạng
năng
lượng
trong
chuyển
hoá
năng
lượng
ở
tế
bào.
- Giải thích được năng lượng được tích luỹ và sử dụng cho các hoạt động sống của tế bào là dạng hoá năng (năng lượng tiềm ẩn trong các liên kết hoá học). - Phân tích được cấu tạo và chức năng của ATP về giá trị năng lượng sinh học. |
| - Khái niệm trao đổi chất và chuyển hoá năng lượng trong tế bào |
-
Phát
biểu
được
khái
niệm
chuyển
hoá
năng
lượng
trong
tế
bào.
- Trình bày được quá trình tổng hợp và phân giải ATP gắn liền với quá trình tích lũy, giải phóng năng lượng. |
| - Enzyme |
-
Trình
bày
được
vai
trò
của
enzyme
trong
quá
trình
trao
đổi
chất
và
chuyển
hoá
năng
lượng.
Nêu
được
khái
niệm,
cấu
trúc
và
cơ
chế
tác
động
của
enzyme.
- Phân tích được các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động xúc tác của enzyme. - Thực hành: làm được thí nghiệm phân tích ảnh hưởng của một số yếu tố đến hoạt tính của |
|
-
Tổng
hợp
các
chất
và
tích
luỹ
năng
lượng
trong
tế
bào
- Phân giải các chất và giải phóng năng lượng trong tế bào |
enzyme;
thí
nghiệm
kiểm
tra
hoạt
tính
thuỷ
phân
tinh
bột
của
amylase.
- Nêu được khái niệm tổng hợp các chất trong tế bào. Lấy được ví dụ minh hoạ (tổng hợp protein, lipid, carbohydrate,...). - Trình bày được quá trình tổng hợp các chất song song với tích luỹ năng lượng. - Nêu được vai trò quan trọng của quang hợp trong việc tổng hợp các chất và tích luỹ năng lượng trong tế bào thực vật. - Nêu được vai trò của hoá tổng hợp và quang khử ở vi khuẩn. - Phát biểu được khái niệm phân giải các chất trong tế bào. - Trình bày được các giai đoạn phân giải hiếu khí (hô hấp tế bào) và các giai đoạn phân giải kị khí (lên men). - Trình bày được quá trình phân giải các chất song song với giải phóng năng lượng. - Phân tích được mối quan hệ giữa tổng hợp và phân giải các chất trong tế bào. |
| Thông tin ở tế bào | |
|
-
Khái
niệm
- Quá trình |
-
Nêu
được
khái
niệm
về
thông
tin
giữa
các
tế
bào.
- Dựa vào sơ đồ thông tin giữa các tế bào, trình bày được các quá trình: + Tiếp nhận: Một phân tử truyền tin liên kết vào một protein thụ thể làm thụ thể thay đổi hình dạng; + Truyền tin: các chuỗi tương tác phân tử chuyển tiếp tín hiệu từ các thụ thể tới các phân tử đích trong tế bào; + Đáp ứng: Tế bào phát tín hiệu điều khiển phiên mã, dịch mã hoặc điều hoà hoạt động của tế bào. |
| Chu kì tế bào và phân bào | |
|
-
Chu
kì
tế
bào
và
nguyên
phân
- Quá trình giảm phân |
-
Nêu
được
khái
niệm
chu
kì
tế
bào.
Dựa
vào
sơ
đồ,
trình
bày
được
các
giai
đoạn
và
mối
quan
hệ
giữa
các
giai
đoạn
trong
chu
kì
tế
bào.
- Dựa vào cơ chế nhân đôi và phân li của nhiễm sắc thể để giải thích được quá trình nguyên phân là cơ chế sinh sản của tế bào. - Giải thích được sự phân chia tế bào một cách không bình thường có thể dẫn đến ung thư. Trình bày được một số thông tin về bệnh ung thư ở Việt Nam. Nêu được một số biện pháp phòng tránh ung thư. - Thực hành làm được tiêu bản nhiễm sắc thể để quan sát quá trình nguyên phân (hành tây, hành ta, đại mạch, cây tỏi, lay ơn, khoai môn,...). - Dựa vào cơ chế nhân đôi và phân li của nhiễm sắc thể để giải thích được quá trình giảm phân, thụ tinh cùng với nguyên phân là cơ sở của sinh sản hữu tính ở sinh vật. - Trình bày được một số nhân tố ảnh hưởng đến quá trình giảm phân. - Lập được bảng so sánh quá trình nguyên phân và quá trình giảm phân. - Vận dụng kiến thức về nguyên phân và giảm phân vào giải thích một số vấn đề trong thực tiễn. - Làm được tiêu bản quan sát quá trình giảm phân ở tế bào động vật, thực vật (châu chấu đực, hoa hành,...). |
| Công nghệ tế bào |
-
Nêu
được
khái
niệm,
nguyên
lí
công
nghệ
và
một
số
thành
tựu
của
công
nghệ
tế
bào
thực
vật.
- Nêu được khái niệm, nguyên lí công nghệ và một số thành tựu công nghệ tế bào động vật. |
Sinh học vi sinh vật và virus[sửa]
| Nội dung | Yêu cầu cần đạt |
|---|---|
| Vi sinh vật | |
| - Khái niệm và các nhóm vi sinh vật |
-
Nêu
được
khái
niệm
vi
sinh
vật.
Kể
tên
được
các
nhóm
vi
sinh
vật.
- Phân biệt được các kiểu dinh dưỡng ở vi sinh vật. |
|
-
Các
phương
pháp
nghiên
cứu
vi
sinh
vật
- Quá trình tổng hợp và phân giải ở vi sinh vật - Quá trình sinh trưởng và sinh sản ở vi sinh vật - Một số ứng dụng vi sinh vật trong thực tiễn |
-
Trình
bày
được
một
số
phương
pháp
nghiên
cứu
vi
sinh
vật.
- Thực hành được một số phương pháp nghiên cứu vi sinh vật thông dụng. - Nêu được một số ví dụ về quá trình tổng hợp và phân giải các chất ở vi sinh vật. - Phân tích được vai trò của vi sinh vật trong đời sống con người và trong tự nhiên. - Nêu được khái niệm sinh trưởng ở vi sinh vật. Trình bày được đặc điểm các pha sinh trưởng của quần thể vi khuẩn. - Phân biệt được các hình thức sinh sản ở vi sinh vật nhân sơ và vi sinh vật nhân thực. - Trình bày được các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng của vi sinh vật. - Trình bày được ý nghĩa của việc sử dụng kháng sinh để ức chế hoặc tiêu diệt vi sinh vật gây bệnh và tác hại của việc lạm dụng thuốc kháng sinh trong chữa bệnh cho con người và động vật. - Kể tên được một số thành tựu hiện đại của công nghệ vi sinh vật. - Trình bày được cơ sở khoa học của việc ứng dụng vi sinh vật trong thực tiễn. - Trình bày được một số ứng dụng vi sinh vật trong thực tiễn (sản xuất và bảo quản thực phẩm, sản xuất thuốc, xử lí môi trường,...). - Thực hiện được dự án hoặc đề tài tìm hiểu về các sản phẩm công nghệ vi sinh vật. Làm được tập san các bài viết, tranh ảnh về công nghệ vi sinh vật. - Làm được một số sản phẩm lên men từ vi sinh vật (sữa chua, dưa chua, bánh mì,...). - Phân tích được triển vọng công nghệ vi sinh vật trong tương lai. - Kể tên được một số ngành nghề liên quan đến công nghệ vi sinh vật và triển vọng phát triển của ngành nghề đó. |
| Virus và các ứng dụng | |
|
-
Khái
niệm
và
đặc
điểm
virus
- Quá trình nhân lên của virus trong tế bào chủ - Một số thành tựu ứng dụng virus trong sản xuất - Virus gây bệnh |
-
Nêu
được
khái
niệm
và
các
đặc
điểm
của
virus.
Trình
bày
được
cấu
tạo
của
virus.
- Trình bày được các giai đoạn nhân lên của virus trong tế bào chủ. Từ đó giải thích được cơ chế gây bệnh do virus. - Kể tên được một số thành tựu ứng dụng virus trong sản xuất chế phẩm sinh học; trong y học và nông nghiệp; sản xuất thuốc trừ sâu từ virus. - Trình bày được phương thức lây truyền một số bệnh do virus ở người, thực vật và động vật (HIV, cúm, sởi,...) và cách phòng chống. Giải thích được các bệnh do virus thường lây lan nhanh, rộng và có nhiều biến thể. - Thực hiện được dự án hoặc đề tài điều tra một số bệnh do virus gây ra và tuyên truyền phòng chống bệnh. |
