Tạo quan hệ với người tự kỷ

Có thể bạn quen biết một người tự kỷ, và muốn tìm hiểu người đó để trở thành bạn của nhau. Điều này khá khó khăn bởi vì bệnh tự kỷ (bao gồm hội chứng rối loạn tự kỷ chức năng cao Asperger và tự kỷ không điển hình PDD-NOS) đã được phân loại bởi mức độ chênh lệch của kỹ năng xã hội và ý thức giao tiếp. Dù những người tự kỷ có trải nghiệm sống khác với bạn, vẫn có một số cách để bạn có thể tạo quan hệ với họ.

Các bước

Tìm hiểu về Chứng tự kỷ

1. Nhận biết thách thức tâm lý mà người tự kỷ phải đối mặt. Để tạo quan hệ với một ai đó, bạn cần biết người đó từ đâu đến, vì thế sẽ rất có ích khi tìm hiểu về những thách thức mà người tự kỷ phải đối mặt. Có thể họ đang gặp khó khăn trong việc lý giải cảm xúc của bạn, hoặc dù họ hiểu được tình cảm, cảm xúc của bạn nhưng lại không chắc chắn lý do vì sao bạn lại cảm thấy như thế. Bên cạnh sự mơ hồ này, họ cho rằng các vấn đề về giác quan và trạng thái hướng nội là bình thường, vì thế việc hòa nhập xã hội có thể khiến họ mệt mỏi. Dù vậy, ý nghĩ về mối liên kết với bạn vẫn rất quan trọng đối với họ..
2. Tìm hiểu thách thức xã hội. Bạn có thể nhận ra bạn bè mình có xu hướng nói hoặc làm một điều gì đó không phù hợp với bối cảnh xã hội vào một thời điểm nào đó, chẳng hạn họ nói ra những điều mà hầu hết mọi người đều muốn che giấu, họ đến gần một ai đó quá mức, hoặc họ chen ngang khi xếp hàng. Điều này là bởi vì người tự kỷ cảm thấy khó có thể hiểu được các quy tắc xã hội.
   • Thường thì bạn có thể giải thích một quy tắc xã hội cho họ hiểu hoặc nói với họ rằng hành động của họ khiến bạn phiền lòng. Ví dụ, “Đây không phải là cuối hàng, vì thế chúng ta không nên chen ngang ở đây. Mình thấy cuối hàng là ở đằng kia”. Người tự kỷ thường có ý thức mạnh mẽ về sự công bằng, vì thế khi bạn giải thích với họ một quy tắc xã hội tương ứng với giá trị công bằng, họ có thể sẽ lắng nghe.
   • Tin rằng họ có ý tốt. Người tự kỷ thường không cố ý tỏ ra xúc phạm ai. Họ không muốn làm tổn thương bạn hay bất kỳ một ai khác; họ chỉ không biết cách nên phản ứng ra sao.
3. Tìm hiểu hành vi của người tự kỷ. Họ thường có xu hướng thực hiện nhiều hành vi bất thường. Ví dụ, người tự kỷ thường hay:
   • Lặp lại lời nói của người khác. Chứng này được gọi là 'echolalia' (chứng lặp lại máy móc lời người khác nói).
   • Nói duy nhất một chủ đề suốt một khoảng thời gian dài, mà không nhận ra người khác không còn hứng thú lắng nghe.
   • Trò chuyện một cách thành thật, và đôi khi lại quá thẳng thừng.
   • Bỗng nói xen vào những câu có vẻ như không liên quan tới cuộc trò chuyện hiện tại, chẳng hạn như chỉ vào một bông hoa đẹp.
   • Không phản ứng lại khi bạn gọi tên họ.
4. Hiểu được tầm quan trọng của thói quen. Đối với người tự kỷ, thói quen là một phần quan trọng trong cuộc sống của họ. Vì thế, bạn có thể tạo mối quan hệ tốt hơn với người tự kỷ bằng cách luôn ghi nhớ rằng thói quen rất quan trọng đối với họ; bạn có thể giúp họ bằng cách đảm bảo thói quen trong ngày của họ vẫn được giữ đúng.
   • Nếu bạn đã trở thành một phần trong thói quen của một ai đó và rồi bạn rời xa họ, điều này sẽ khiến họ thật sự đau lòng.
   • Cố gắng ghi nhớ quan điểm sống của họ khi bạn tương tác với họ. Hãy nhớ rằng dù bạn chỉ đơn giản không đánh giá cao thói quen, và không quan tâm lắm việc thói quen có bị trệch hướng hay không, thì đối với họ, việc bạn không làm theo thói quen của họ là một việc cực kỳ quan trọng.
5. Nhận biết sức ảnh hưởng của các sở thích đặc biệt. Đối với người bình thường thì sở thích đặc biệt tương tự với niềm đam mê. Nhưng đối với người tự kỷ, thì sở thích đặc biệt còn mãnh liệt hơn cả niềm đam mê. Người tự kỷ có thể thường hứng thú với một số sở thích đặc biệt, và muốn trò chuyện về chúng. Hãy kiểm tra xem hai bạn có sở thích nào trùng với nhau không, và sử dụng những sở thích chung ấy làm công cụ để kết nối với nhau.
   • Một số người tự kỷ theo đuổi nhiều hơn một sở thích đặc biệt cùng một lúc .
6. Tìm hiểu điểm mạnh, sự khác biệt, và khó khăn của họ. Mỗi người tự kỷ có tính cách khác nhau, và vì thế cần phải tìm hiểu họ như là một cá nhân độc lập.
   • Thấy khó khăn trong việc hiểu được giọng nói và ngôn ngữ cơ thể là điều mà người tự kỷ thường gặp phải, vì thế họ cần bạn giải thích thêm.
   • Người tự kỷ thường dùng ngôn ngữ cơ thể hơi khác biệt, bao gồm né tránh nhìn vào mắt người khác khi trò chuyện và thường xuyên lặp lại các hành động tự xoa dịu bản thân. Bạn nên nhận biết một số biểu hiện mà họ tự cho là "bình thường".
   • Các vấn đề về giác quan (người tự kỷ có thể gặp vấn đề khi đối mặt với tiếng ồn, hoặc sẽ khó chịu khi ai đó chạm vào họ mà không báo trước).
7. Tự loại bỏ những định kiến về người tự kỷ. Một định kiến sai lầm về chứng tự kỷ được lan truyền từ bộ phim Rain Man (dù là không cố ý), trong phim này người ta cho rằng hầu hết người tự kỷ có năng lực siêu nhiên (chẳng hạn như năng lực đếm nhanh có bao nhiêu cây tăm xỉa răng rơi xuống sàn nhà).
   • Trên thực tế thì những thiên tài tự kỷ này hoàn toàn không phổ biến.

Cư xử tốt với Người tự kỷ

1. Chấp nhận con người họ và cả khiếm khuyết. Một mặt thì việc không thừa nhận họ có thể khiến bạn xem họ là “một người bạn tự kỷ”, tạo ra định kiến về họ, hoặc đối xử với họ như một đứa trẻ. Mặc khác, việc từ chối thừa nhận khiếm khuyết và không đáp ứng nhu cầu cần thiết của họ sẽ không có ích cho mối quan hệ giữa hai bạn. Nên cân bằng mọi việc bằng cách xem điểm khác biệt của họ là điều tự nhiên, và nhìn chung thì không có gì đáng để ý.
   • Không nên nói với người khác rằng người bạn này mắc chứng tự kỷ trừ khi bạn được họ cho phép.
   • Nếu họ có nhu cầu cần giúp đỡ, hãy giúp họ vô điều kiện. Họ sẽ bất ngờ với sự tử tế của bạn, và cũng sẽ đánh giá cao sự thông cảm của bạn.
2. Nên hiểu rõ bạn cảm thấy như thế nào và muốn làm gì. Người tự kỷ thường không hiểu được những gợi ý hay tín hiệu, vì thế tốt nhất là bạn nên trực tiếp bày tỏ cảm xúc. Điều này giúp xóa tan mọi sự mơ hồ giữa hai bạn, và theo cách này nếu người tự kỷ làm bạn buồn lòng, thì họ sẽ có cơ hội để bù đắp và rút kinh nghiệm.
   • "Mình có một ngày làm việc thực sự tồi tệ, và mình cần được yên tĩnh ngay bây giờ. Chúng ta nên nói chuyện sau".
   • "Việc mời anh Hưng đi chơi thực sự đã làm khó mình, và mình rất đỗi ngạc nhiên khi anh ấy đồng ý! Mình rất háo hức mong chờ cuộc hẹn vào thứ Sáu. Bạn có thể tư vấn cho mình nên mặc gì không? "
3. Chấp nhận mọi tật xấu và điều kỳ quặc của họ, không nên cố gắng thay đổi chúng. Người tự kỷ thường có xu hướng di chuyển, nói chuyện, và tương tác với người khác một cách khá kỳ quặc. Nếu điều kỳ quặc này đúng với người bạn tự kỷ của bạn, thì hãy nhớ rằng đó là một phần con người họ, và nếu bạn muốn trở thành bạn của nhau, bạn cần phải chấp nhận tất cả những điều kỳ quặc đó.
   • Nếu một điều gì đó vượt quá giới hạn của bạn (ví dụ, họ chơi đùa với mái tóc của bạn tới mức làm bạn bực mình), hoặc một điều gì đó khiến bạn phiền lòng, bạn luôn có thể giải thích với họ về việc họ làm khiến bạn cảm thấy ra sao.
   • Nếu họ nói rõ rằng họ muốn bản thân trông ít kỳ quặc hơn so với người bình thường, thì bạn có thể chọn cách tế nhị chỉ ra cho họ những lúc mà họ hành động kỳ quặc. Giải thích rõ ràng, rành mạch và không cần phải hạ mình, bạn có thể dùng cách này để nói với một tài xế mới vào nghề cách để xin nhập vào làn đường cao tốc.
4. Cố gắng giới thiệu người bạn tự kỷ với những người bạn khác. Nếu người tự kỷ đang muốn kết bạn, họ sẽ thấy hứng thú với hoạt động nhóm. Dù các đặc điểm tự kỷ của họ biểu hiện rõ ràng hay mơ hồ trong bối cảnh xã hội, bạn sẽ bất ngờ với việc những người bạn khác chấp nhận họ ra sao!
5. Để tâm tới các biểu hiện căng thẳng, và hãy can thiệp để giúp họ tránh cảm giác mất bình tĩnh hay suy sụp hoàn toàn. Nếu người tự kỷ bị áp lực quá mức, cuối cùng họ sẽ chọn cách la hét, khóc than, hoặc mất khả năng nói. Người tự kỷ có thể không tự nhận ra dấu hiệu căng thẳng, vì thế nếu bạn phát hiện họ đang bị kích động, thì hãy khuyên họ dành thời gian nghĩ ngơi.
   • Giúp họ đến một nơi thanh bình, yên tĩnh, hạn chế tiếng ồn và phương tiện qua lại.
   • Hạn chế để họ tiếp xúc với đám đông và người lạ.
   • Nên xin phép trước khi bạn chạm vào họ. Ví dụ, "Mình muốn nắm lấy tay bạn và dẫn bạn ra ngoài". Đừng làm họ giật mình hay hốt hoảng.
   • Tránh phê bình hành vi của họ. Họ không thể kiểm soát tốt bản thân ngay lúc này, và bạn không nên khiến họ áp lực thêm. Nếu bạn cảm thấy bị quá tải, thì bạn nên rời đi.
   • Hỏi xem họ có muốn một cái ôm thật chặt. Đôi khi cách này rất có ích.
   • Sau đó để họ nghỉ ngơi, thư giãn một lát. Có thể họ cần thời gian ở bên bạn, hoặc muốn ở một mình.
6. Tôn trọng sự tự nguyện và không gian riêng của họ, và khuyến khích những người khác làm theo. Quy tắc chung về sự tôn trọng được áp dụng cho cả người bình thường và người tự kỷ là: không vồ lấy bàn tay/cánh tay/cơ thể họ mà không xin phép, không cướp đồ chơi hay một vật gì đó mà họ đang chơi, và suy nghĩ kỹ trước khi nói và hành động. Một số người, kể cả người lớn, đều cảm thấy người có khiếm khuyết thì không cần phải được đối xử như người bình thường.
   • Nếu bạn thấy một ai đó cư xử thô lỗ hay xem thường người tự kỷ, thì xin hãy lên tiếng.
   • Khuyến khích người bạn tự kỷ nhận biết lúc họ bị ngược đãi, và tự đứng lên vì chính họ. Điều này khá khó khăn đối với người tự kỷ, nhất là những ai bị rối loạn căng thẳng hậu chấn thương tâm lý (PTSD – Post-Traumatic Stress Disorder) là hậu quả của liệu pháp trị liệu theo yêu cầu hoặc một số trải nghiệm tồi tệ.
7. Hỏi xem bạn có thể đáp ứng và giúp họ bằng cách nào. Hiểu được cách tạo mối quan hệ với người tự kỷ bằng cách trò chuyện với họ về việc họ cảm thấy ra sao khi sống khép kín như thế. Họ có thể muốn chia sẽ với bạn nhiều thông tin hữu ích để giúp thắt chặt mối quan hệ với bạn hơn.
   • Một câu hỏi có phạm vi rộng như "Biểu hiện của tự kỷ là gì?" thì quá mơ hồ, và người tự kỷ thường sẽ không thể diễn tả một thứ phức tạp như thế bằng lời nói. Một số câu hỏi cụ thể như "Cảm giác quá tải là như thế nào?" hoặc "Mình có thể giúp gì khi bạn bị căng thẳng?" thường sẽ có câu trả lời thực tế hơn.
   • Đảm bảo bạn hỏi thế ở một nơi yên tĩnh khi bạn ở một mình để không gây nhiều sự chú ý tới họ. Hãy chắc rằng bạn nói chuyện rõ ràng và chân thật, để người tự kỷ không hiểu nhầm hoặc nghĩ là bạn đang trêu chọc họ.
8. Tránh tạo thêm áp lực khi người tự kỷ có biểu hiện 'tự kích thích' (stims). Hành vi tự kích thích giúp người tự kỷ giữ được bình tĩnh và kiểm soát tình cảm, cảm xúc của họ. Ví dụ, nếu họ bắt đầu cười khúc khích và vỗ tay khi họ thấy bạn, điều đó có nghĩa là họ thật sự thích bạn. Cố gắng ghi nhớ rằng hành vi tự kích thích thường có ích cho người tự kỷ, vì thế trừ khi việc làm của họ cực kỳ làm phiền hoặc xâm phạm tới không gian riêng của bạn, hãy học cách chấp nhận nó. Thử hít thở sâu nếu bạn cảm thấy mình đang khó chịu với hành vi của họ. Hành vi tự kích thích thường gồm có:
   • Nghịch đồ vật.
   • Đung đưa, lúc lắc.
   • Vỗ tay và nghịch tay.
   • Nhún lên nhún xuống.
   • Đập đầu.
   • Kêu thét.
   • Lặp đi lặp lại cảm nhận kết cấu của một vật gì đó, chẳng hạn như mái tóc.
9. Thể hiện rõ rằng rằng bạn chấp nhận họ. Người tự kỷ thường xuyên bị các thành viên trong gia đình, bạn bè, bác sĩ chuyên khoa, kẻ hay bắt nạt, và thậm chí là người lạ, chỉ trích họ bởi vì họ hành động hoặc có vẻ ngoài khác biệt. Điều này khiến cuộc sống của họ trở nên khó khăn. Hãy truyền đạt sự chấp nhận vô điều kiện qua lời nói và hành động của bạn. Nhắc họ nhớ rằng chẳng có gì xấu hổ khi là người khác biệt, và bạn thích họ chỉ đơn giản vì họ là chính họ.

Lời khuyên

• Nên liên lạc thường xuyên qua thư điện tử, tin nhắn, hoặc trò chuyện trực tuyến (IM – Instant Messaging). Một số người tự kỷ thấy giao tiếp kiểu gián tiếp dễ dàng hơn là nói chuyện trực tiếp.
• Tránh dài dòng hoặc gây chú ý không cần thiết tới điểm khác biệt của người tự kỷ trong bối cảnh nhóm. Đừng tự biến mình thành nạn nhân của kẻ thích soi mói hoặc tuyên bố rằng bạn là một thiên thần khi chịu làm bạn với một người tự kỷ. Người tự kỷ biết rằng họ khác biệt, và sẽ cảm thấy bất an hoặc bực bội khi bạn thẳng thừng chỉ ra khiếm khuyết của họ.
• Hãy nhớ rằng mỗi người tự kỷ là khác nhau. Không có bất kỳ một phương pháp nào thích hợp với tất cả mọi người, và bạn sẽ tự nhiên học được cách tốt nhất để tương tác với họ khi bạn tìm hiểu họ.
• Người bạn tự kỷ có thể cần nhiều thời gian hơn để "hòa nhập xã hội", hoặc họ có thể không hề muốn ra khỏi vỏ của mình. Điều đó bình thường thôi. Hãy để họ sống trong không gian riêng của họ.
• Tôn trọng và tử tế với người tự kỷ giống như bạn đối xử với những người bình thường khác.
• Xem chứng tự kỷ tương tự như sự khác biệt văn hóa, thay vì là điểm khiếm khuyết. Trải nghiệm của người tự kỷ có thể giống với "sốc văn hóa", hoặc nổ lực tương tác với người có nền văn hóa khác với họ, dẫn đến sự mơ hồ và thiếu sót kỹ năng xã hội.
• Luôn ghi nhớ mối nguy hiểm của lối suy nghĩ định kiến; trong khi môi trường giáo dục và y tế thường sử dụng people-first language ("người mắc chứng tự kỷ") để tách biệt chứng tự kỷ ra khỏi con người, cộng đồng người tự kỷ ưu tiên dùng identity-first language ("người tự kỷ") để chỉ rõ chứng tự kỷ là một phần cơ thể không thể tách rời của họ. Nếu bạn thấy do dự, thì nên hỏi ý kiến của người mà bạn đang cố gắng tạo mối quan hệ xem họ thích cách dùng nào hơn.

Cảnh báo

• Đừng bao giờ gọi người tự kỷ là gánh nặng, hoặc nói rằng não của họ bị hư hay không xài được. Nhiều người tự kỷ đã trưởng thành khi phải nghe những lời không hay đó, và việc nghe lời xúc phạm đó từ bạn bè có thể thực sự gây tổn thương đến lòng tự trọng của họ.
• Không nên chế nhạo người tự kỷ, thậm chí là nói đùa. Nhiều người tự kỷ đã trải qua cảm giác bị trêu chọc tồi tệ trước đây và do đó họ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu được ý định của bạn.
  • Người tự kỷ thường có khuynh hướng hiểu mọi chuyện theo nghĩa đen.

Bài liên quan

• Đây có thể là nguyên nhân gây bệnh tự kỷ
• Hội chứng tự kỷ có thể do di truyền
• Tránh đỏ mặt
• Có thể xác định được chứng tự kỷ ở trẻ sơ sinh chỉ có 2 tháng tuổi?
• Mối liên quan giữa bệnh tự kỷ và những khả năng đặc biệt

• « Mới nhất
• ‹ Mới hơn
• Cũ hơn ›

Liên kết đến đây

• Tạo Quan hệ với Người Tự kỷ