Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/113
NÓI VỀ SỐNG CHẾT
Người thì cho sống là sướng, chết là khổ, như thế lả phái mến đời. Người lại cho chết là sướng, sông là khổ, như thế là phái chán đời.
Cứ theo ý ta, thì ta tưởng ai tuy còn sống, thân thể khoẻ mạnh, mà chí khí suy đồi, thì sông cũng như chết; ai thân thể tuy chết, mà chí khí vẫn còn ở tâm não tai mắt người ta, thì chết cũng như sống. Cho nên bậc quân tử đối với sự sống chết, không bằng ở phần xác có hay không, bằng ở phần hồn còn hay mất. Kẻ tiểu nhân thì không thê: đương lúc sống, mê muội về tài lợi, nhọc nhằn về bôn tẩu; đến lúc người ta thoá mạ, thì lại nói rằng: "Đã sinh ra làm người, chẳng để được tiếng hay trăm đời, thì cũng để lại tiếng dở muôn năm". Than ôi! Kẻ nói như thế thì biết làm sao được cái lẽ sống chết!
GIẲI NGHĨA[sửa]
- Phái: chỉ những bọn người nghĩ, iàm không giống nhau.
- Chí khí: bụng dạ khí phách cố giữ lấy tư cách là phẩm giá mình, không đành chịu nhục.
- Suy đồi: kém dần đổ nát.
- Tâm não: tâm: tim, não: óc, đây nói người ta còn ghì nhớ sâu xa vào trong bụng, trong óc không quên được.
- Quân tử: (xem bài số 91).
- Tiểu nhân: (xem bài số 7).
- Mê muội: mẽ là không tỉnh, muội là tối tăm, đây nói tải lợi nó làm cho say đắm mờ mịt, ngoài không còn biết gi nừa.
- Bôn tẩu: hai chữ cùng nghĩa là chạy, đây nói chạy xuối, chạy ngược, vào luồn ra cúi để lo việc.
- Thoá mạ: thoã là nhổ, mạ là mắng, ý nói vừa nhổ, vừa mắng làm cho nhục nhằn thậm tệ.
NHỜI BÀN[sửa]
Người ta tuy chia hai phẩn: xác thịt và linh hồn, nhưng hai phần thật có liên lạc với nhau như là một, xác có khoẻ hồn mới còn; hồn có mạnh, xác mới có giá. Vậy ta không bảo khinh hẳn một bên nào, mà chỉ trọng một bên nào được. Nhưng bài này không chủ ý nói về tâm lý hay vệ sinh. Bài này chỉ cốt nói rõ thé nào là sống, thế nào là chết mà thôi. Những kẻ: sống không ai biết, chết chẳng ai hay, thì tuy sống cũng là vó ích. còn những bậc ích Quốc lợi Dân, thì dẫu chết đi nữa, nhưng thiên hạ vẫn còn nhớ đến, vẫn còn sùng bái, thi cũng cho như là còn sóng. Ngoại còn cái hạng đê mạt di xú, thì nói mà làm chi! Nếu ở đời chẳng để tiếng hay lại được, thà không để tiếng gì nữa, còn hơn, là để tiếng xấu chỉ làm cái bia cho thố gian chê cười mà thôi.
