Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/159
BÀI TRÂM CỦA NGƯỜI LÀM QUAN
Người gây phúc thì thanh đạm mà lâu dài, kẻ cầu phúc thì nồng nàn mà ngắn ngủi. Sĩ đại phu nên vì đời mình mà tiếc danh, không nên vì đời mình mà mua danh.
Có học thức, chuộng khí tiết, lấy, cho phải cẩn thận, uy nghi phải trang trọng, ấy thế là tiếc danh.
Tưng bốc lẫn nhau, a rua những kẻ quyền quí, làm ra kiểu cách khác thường, lờ mờ hai mặt, ấy thế là mua danh.
Người tiếc danh thì yên lặng mà hay, kẻ mua danh thì rực rỡ mà dở.
Sĩ, đại phu nên vì con cháu gây phúc, không nên vì con cháu cầu phúc.
Nghiêm giữ phép nhà, chuộng sự tiết kiệm, chất phác, dạy cho chúng biết chữ, cho chúng có nghề, chứa nhiều ấm đức, ấy thế là gây phúc.
Mua nhiều cửa nhà, ruộng đất, giao kết với những người quyền thế, tranh lợi nhỏ mọn với dân, mua công danh cho con cháu, ấy thế là cầu phúc.
Sĩ, đại phu nên vì một nhà dùng của, không nên vì một nhà hại của.
Giúp cho họ hảng, làng nước, tiêu rộng rãi về việc học, cứu kẻ khốn cùng, chăm giúp việc nghĩa, ấy thế là dùng của.
Ăn mặc hoang, xướng hát nhiều, yến hội luôn, tụ tập lắm đồ châu báu, ấy thế là hại của.
Người biết dùng của tuy thiệt mà vẫn có thừa, kẻ không biết dùng của tuy thừa mà vẫn thiếu.
Sĩ, đại phu nên vì thiên hạ nuôi thân, không nên vì thiên hạ tiếc thân.
Bớt thị dục, giảm lo nhiều, ít phẫn nộ, tiết ẩm thực, ấy thế là nuôi thân.
So kè lợi hại, xa tránh khó nhọc, tham quyền cố vị, chăm chăm việc vợ con, nhà cửa, ẩy thế lả tiếc thân.
Người nuôi thân thì im lặng mà to, kẻ tiếc thân thì thoả thuê mà nhỏ.
TRƯƠNG ĐỘNG
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Trâm: nhời nói hay thể văn dùng để khyên răn người ta.
- Sĩ, đại phu: người có chức tước làm quan.
- Phép nhà: phép độ, qui tắc trong một nhà nào, kẻ trên người dưới đều phải tuân theo.
- Tiết kiệm: vừa phải tằn tiện.
- Chất phác: thật thà mộc mạc.
- Âm đức: công việc phúc đức làm mà không để ai biết.
- Khí tiết: chí khí, tiết tháo, phẩm cách một người không chịu tha, có chí tự lập mà không sợ chết.
- Trang trọng: nghiêm trang, trọng hậu.
- Tụ tập: góp nhặt vơ vét.
- Thị dục: nhữhg điều ham muốn thoả thích.
- Phẫn nộ: bực tức giận dữ.
NHỜI BÀN[sửa]
Bốn đoạn bài này dạy một người làm quan muốn vì thân mình, vì con mình, vì nhà mình, vì thiên hạ, nên làm như thế nào là phải. Mỗi đoạn cân nhắc tách bạch lợi hại, rồi lại bày tỏ tinh tường sự kết quả của cả đôi đường hay dở thực là xác đáng lắm. Ta tưởng bài trâm này chẳng những riêng cho một người làm quan, mà aí nấy đã có chút công danh của cải muốn cho được yên vui sung sướng cũng nên ngâm đọc, hay làm bộ tứ binh qúi báu treo luôn bên mình mà soi ngắm hàng ngày vậy.
