Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/187
TIỄN NGƯỜI ĐI LÀM QUAN
Tiết Tồn Nghĩa người Hà Đông sắp đi làm quan. Ông Liễu Tôn Nguyên làm tiệc tiễn hành ở bờ sông, rót chén rượu mời Tôn Nghĩa mà nói rằng:
"Phàm ra làm quan ở hạt nào, phải biết chức phận của mình là người làm việc cho dân, chớ không phải khiến dân làm việc cho mình. Dân ở trong hạt đã chịu nộp thuế để lấy tiền thuê quan giữ sự công bình cho dân, mà nay, ngán thay, thiên hạ ra làm quan, tiền thuế của dân thì biết lấy cả, còn công việc của dân, thì trễ biếng, thường khi lại dựng làm ăn trộm của dân nữa.
Giả sử ta đây thuê một người làm việc trong nhà, nó đã lấy tiền thuê mà lười không làm việc, lại còn ăn cắp đồ thập vật trong nhà, thì tất ta phải giận mà trách phạt nó và đuổi nó đi. Bây giờ kẻ làm quan như thế nhiều, mà dân không dám nổi giận trách phạt và đuổi đi là tại làm sao? Chỉ tại thế lực khác không làm được mà thôi. Nhưng thế lực dù khác mà lý vẫn là một. Nên kẻ làm quan, nếu còn biết công lý, thì ai mà không chịu giữ gìn cố làm thế nào cho đáng đồng tiền thuê của dân?
Này Tồn Nghĩa, ngươi trước đã làm quan huyện ở Linh Lăng hai năm ngày ngày dậy sớm đêm đêm suy nghĩ, chính sự siêng năng, xử kiện công bằng, thu thế phải chăng, già trẻ không ai đem lòng thù ghét, ngươi thật là biết sợ và giữ gìn lắm, cho nên ngươi lấy tiền thuê của dân rất là đáng vậy.
Ta đây chức nhỏ không được dự vào việc bàn bạc xét công cho kẻ đi làm quan, để thăng trưởng, trách giáng. Ta chỉ biết ngươi đi làm quan, nên thưởng tiệc rượu này lấy nhời trân trọng để tiễn hành".
LIỄU TÔN NGUYÊN
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Hà đông: khu đất ở về phía đông sông Hoàng Hà, trong tỉnh Sơn Tây bên Tàu.
- Liễu Tôn Nguyên: người Hà Đông đời nhà Đường, linh lợi, tài giỏi, đỗ Tiến sĩ, làm chức Thứ sử, văn thơ có tiếng ở nước Tàu.
- Tiễn hành: tiễn người ta lúc người ta sắp đi xa.
- Thập vật: những đồ thường dùng.
- Thế lực: có quyền có sức làm được việc.
- Linh lăng: tức là phủ Vĩnh Châu, tỉnh Hồ Nam ngày nay.
- Trách giáng: quở phạt và hạ chức xuống.
NHỜI BÀN[sửa]
Bài của Liễu Tôn Nguyên, đây thực là hợp với cái ý tưởng tối tân đời sau. Quan nay không phải như quan xưa là cha mẹ sinh dưỡng được dân, nhưng chỉ là kẻ làm công, lấy tiền thuê của dân mà thôi. Ôi! Từ cái bực làm cha mẹ người ta đến cái bực làm kẻ thuê mướn của người ta xa cách nhau như thế nào! Tuy vậy, xét kỹ đến nơi, thì thực hai ý tưởng thực không có trái nhau. Tiếng “phụ mẫu“ là tiếng dân dùng để ca tụng quan là phải, thì tiếng "công bộc“ là tiếng quan tự dùng để nhớ chức phận mình cũng phải. Cái chức vụ của người làm quan, như Liễu Tôn Nguyên nói đây, chỉ cốt làm sao giữ cho được công lý thì thôi. Mà khi đã giữ được công lý thì ai mà không kính quan, trọng quan, tôn quan lên làm dân chì phụ mẫu.
