Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/66
CÁCH DÙNG PHÁP LUẬT
Quí Cao làm quan sĩ sư nước Vệ có làm án chặt chân một người.
Sau nước Vệ loạn, Quí Cao chạy trốn. Ra đến cửa thành, gặp người giữ cửa thành lại chính là người mình chặt chân ngày trước.
- Người ấy bảo: Kia có chỗ tường đổ.
- Quí Cao nói: Người quân tử không trèo tường.
- Lại bảo: kia có lỗ hổng.
- Người quân tử không chui lỗ hổng.
- Lại bảo: ở đây có cái nhà.
Quí Cao mới chạy vào nhà ẩn. Bởi vậy mà quân đuổi theo không thể bắt được.
Lúc Quí Cao sắp đi, bảo người giữ thành rằng:
"Trước ta theo phép nước mà chặt chân ngươi, nay ta gặp nạn, chính là cái dịp để ngươi báo thù, mà ngươi ba lần chỉ lối cho ta trốn, là nghĩa làm sao?
Người giữ thành nói: "Tội tôi đáng chặt chân, tránh sao cho khỏi. Lúc ông luận tội, xoay sở pháp luật, ý muốn nới tay, tôi cũng biết. Lúc án đã định, đem ra hành hình, nét mặt ông buồn rầu, tôi lại biết lắm. Ông làm như thế, há có vị riêng gì tôi, đó là tâm địa bực quân tử tự nhiên như vậy... Thế cho nên tôi muốn cứu ông".
Đức Khổng Tử nghe chuyện này, nói rằng: "Cũng là một cách dùng pháp luật, dùng mà có lòng nhân từ, thì gây nên ơn, dùng mà ra dáng tàn bạo thì gây nên oán. Như Quí Cao thật là người làm quan biết dùng pháp luật vậy".
GIA NGỮ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Sĩ sư: tên một chức quan đời nhả Chu, coi xét việc hình luật.
- Vệ: xem bài số 55.
- Luận tội: cân tội nặng nhẹ để khép vào án.
- Hành hình: trị vào tội thực sự.
- Tâm địa: tấm lòng.
- Pháp luật: pháp: những cách nhất định đặt ra, ai nấy cùng phải theo; luật: phép thường dùng để định phân, để khỏi tranh nhau và phòng người làm sằng.
- Nhân từ: lòng thương người, lòng muốn làm lành.
- Tàn bạo: ác hại.
NHỜI BÀN[sửa]
- Người ta gia hình đến chặt chân mình, mình thấy người ta gặp cơn nguy cấp, chẳng những không báo thù, lại còn tìm cách cứu người ta, thế chẳng là biết trọng phẩm giá mình, đáng gọi là quân tử ru!
- Mình đang lúc nguy cấp, chết đến nơi mà còn không chịu trèo tường, chui lỗ, thế cũng chẳng là biết trọng phẩm giá minh đáng gọi là quân tử ru!
Người canh cửa thành sở dĩ phục Quí Cao, là vì Quí Cao biết dùng pháp luật. Đã đành rằng Pháp luật đặt ra là để trừng trị kẻ có tội, nhưng nếu cho như bất đẳc dĩ mới phải khép vào án, lúc hành hình lại có chút bụng nhân từ ở trong, thì kẻ chịu tội mới thực là tâm phục được. Người cầm luật pháp, tuy giữ lẽ công bình khép vào lý, nhưng ở trong còn có chút tình, thương kẻ mắc tội, thì mới là biết dùng pháp luật vậy.
