Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/80
ÂM NHẠC
Âm là tự lòng người ta mà sinh ra. Lòng người có cảm giác, mới phát động ra âm. Âm tuy thành ở ngoài miệng, mà thực hoá tự trong lòng.
Cho nên, nghe âm thanh mà biết được phong tục, xét phong tục mà biết được chí hướng, xem chí hướng mà biết được đạo đức, thịnh, suy, khôn, dại, hay dở, đều hiện ra âm nhạc không giấu được ai. Bởi vậy, cứ lấy âm nhạc mà nghiệm được một nước ra thế nào.
Đất xấu, thì cây cối ngẳng nghiu; nước đục, thì tôm cá gày còm. Đời suy, thì lễ nghĩa phiền mà âm nhạc dâm. Những âm dâm đãng, tù khúc, những âm trên bộc trong dâu mà dưới dân gian lấy làm thích là nước loạn, mà trên vua chúa lấy làm vui, là đức suy.
Âm nhạc đã không có tiết tấu, không được trang nghiêm, thuần một màu dâm đãng đã xuất ra, thời chỉ cảm được cái lòng dâm đãng tà khúc mà rồi sinh ra bao nhiêu việc tà khúc gian nguy vậy.
Cho nên người quân tử để tâm vào đạo mà sửa lấy đức, chính lại đức để làm âm nhạc, hoà nhạc để cho thành thuận, mà nhạc có hoà, thì mới chỉnh đốn được mọi việc.
TUÂN TỬ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Cảm giác: thấm thìa, phát động và hiểu biết.
- Phát động; nẩỵ hiện ra.
- Phong tục: những cái người trẽn làm cho người dưới bắt chước gọi là phong; thói quen kẻ dưới tập nhiễm nhau gọi là tục.
- Chí hướng: lòng thích muốn việc gì.
- Đạo đức: cách ăn ở hợp với cương thường, nhẽ phải.
- Thịnh, suy: thịnh: hay hơn mãi lên; suy: kém dẩn đi.
- Nghiệm. ngẫm xem mà biết.
- Phiền: nhiều quá.
- Dâm đãng, tà khúc: giai gái chơi bời, nghĩ sằng làm bậy.
- Trên bộc trong dâu: dịch ở bốn chữ: tang trung bộc thượng, nghĩa là trên bờ sông Bộc, ở trong bãi dâu, hai nơi này là chỗ giai gái chờ hẹn nhau.
- Loạn: rối lên, không được bình yên.
- Tiết tấu: điệu âm nhạc lúc mau, lúc khoan, lúc chìm, lúc bổng.
- Trang nghiêm: đứng đắn, có vẻ oai vệ.
- Gian nguy: khốn khó nguy vong.
- Thành thuận: cảnh nào ra cảnh ấy, trên dưới có trật tự.
- Chỉnh đốn: thu xếp cho ngay ngắn.
NHỜI BÀN[sửa]
Nếu xem âm nhạc một nước, mả biết được nước ẩy lả thế nào, thì đủ biết âm nhạc có một cái quan hệ rất mật thiết với sự tồn, vong, thịnh, suy của một nước. Ôi Ị Âm nhạc của nước ta hiện nay thế nào? có nhiều người, nếu không chê rằng ai oán chi ám, Trịnh, vệ chi thanh, thi cũng không cho được rằng có cải vẻ húng dũng, cái khí cao xa ở trong ấy. Tiếc rằng người đánh đàn, kéo nhị thi nhiều, nhưng quanh đi, quẩn lại chì Lưu thuỷ với Nam ai, còn người thực am hiểu âm luật, cỏ thể cải lương được âm nhạc chưa có mấy. ước gì những bậc có cái tài nghề âm nhạc bằng lưu tâm đến, làm cho cái ám nhạc sầu não, ẻo lầ kia được chỉnh đốn phấn chấn mãi ra, thi thực là bậc "quân tử' có công to đối với cả nước vậy.
