Giảm triệu chứng tâm thần phân liệt

Từ VLOS
Bước tới: chuyển hướng, tìm kiếm

Tâm thần phân liệt là một dạng rối loạn não mạn tính có sự hiện diện và vắng mặt của một số triệu chứng nhất định. Triệu chứng dương tính xuất hiện trong bệnh tâm thần phân liệt bao gồm vấn đề nhận thức/suy nghĩ vô tổ chức, và ảo tưởng hoặc ảo giác.Triệu chứng âm tính bao gồm thiếu biểu hiện cảm xúc. Cách hiệu quả nhất để giảm triệu chứng tâm thần phân liệt đó là kết hợp dùng thuốc, hỗ trợ và tiến hành điều trị.

Các bước[sửa]

Tiến hành chẩn đoán phù hợp[sửa]

  1. Đi khám bác sĩ. Chẩn đoán tâm thần phân liệt phù hợp là bước quan trọng trong việc điều trị triệu chứng của bệnh này. Tâm thần phân liệt rất khó được chẩn đoán, vì bệnh có nhiều đặc điểm tương tự với các bệnh tâm thần khác. Nhờ bác sĩ giới thiệu đến chuyên gia tâm thần, nhà tâm lý học hoặc bác sĩ chuyên khoa khác có khả năng chẩn đoán chính xác.[1]
    • Độ tuổi trung bình mắc bệnh tâm thần phân liệt là giai đoạn kết thúc tuổi vị thành niên cho đến đầu độ tuổi 20 ở nam giới, và ở phụ nữ là từ cuối độ tuổi 20 cho đến đầu độ tuổi 30. Trẻ em dưới 12 tuổi hoặc người lớn trên 40 tuổi hiếm khi mắc chứng tâm thần phân liệt.
    • Việc chẩn đoán tâm thần phân liệt ở trẻ vị thành niên không phải là điều dễ dàng. Lý do là vì các dấu hiệu đầu tiên của bệnh bao gồm hành vi phổ biển ở trẻ vị thành niên: xa lánh bạn bè, không có hứng thú học tập, rối loạn giấc ngủ và dễ cáu gắt.
    • Tâm thần phân liệt là bệnh di truyền phổ biến. Nếu người thân bị tâm thần phân liệt, bạn có nguy cơ cao mắc bệnh so với những người khác.[2]
    • Người Mỹ gốc Phi và gốc Tây Ban Nha có nhiều khả năng bị chẩn đoán nhầm. Bạn nên gặp chuyên gia hiểu rõ cách thức bệnh ảnh hưởng đến dân tộc thiểu số nhằm lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp nhất.[1]
  2. Tìm hiểu triệu chứng của tâm thần phân liệt. Những người tâm thần phân liệt thường không nhất thiết phải biểu hiện tất cả triệu chứng. Bệnh nhân phải có hai trong số biểu hiện trong một khoảng thời gian. Triệu chứng phải có tác động đáng kể đến khả năng hoạt động của bệnh nhân, và không do nguyên nhân khác gây nên, chẳng hạn như dùng ma túy.[1]
    • Ảo tưởng hoặc ảo giác là triệu chứng phổ biến của tâm thần phân liệt. Ảo giác có thể bằng âm thanh hoặc hình ảnh. Những triệu chứng này thường gắn liền với nhiều cơn rối loạn tâm thần.
    • Phát ngôn vô tổ chức là đặc điểm của sự thiếu tổ chức nhận thức ở người. Bệnh nhân có thể gặp khó khăn trong việc nắm bắt, không tập trung vào một chủ đề, hoặc phản ứng một cách bối rối và kích thích. Người này có thể dùng từ ngữ tưởng tượng, hoặc tự tạo ngôn ngữ riêng cho mình.
    • Hành vi vô tổ chức phản ánh tình trạng mất chức năng nhận thức tạm thời do tâm thần phân liệt. Người bệnh khó hoàn thành công việc, hoặc kết thúc nhiệm vụ ngoài sự mong đợi.
    • Hành vi lơ mơ cũng có thể là triệu chứng tâm thần phân liệt. Bệnh nhân có thể ngồi hàng giờ mà không nói chuyện hoặc không nhận thức được môi trường xung quanh.
    • Triệu chứng âm tính của tâm thần phân liệt thường bị hiểu nhầm với trầm cảm. Bệnh bao gồm thiếu biểu hiện cảm xúc, mất đi hứng thú với hoạt động thường ngày, và/hoặc ít nói chuyện.
    • Thông thường những người bị tâm thần phân liệt không cảm nhận được những triệu chứng này cho nên từ chối điều trị.
  3. Lưu ý rằng bạn không thể tự nhận xét triệu chứng của mình. Một trong những đặc điểm khó nhất của tâm thần phân liệt đó là khó khăn trong việc nhận thức suy nghĩ ảo tưởng. Suy nghĩ, ý tưởng và nhận thức của bạn có thể hoàn toàn bình thường, nhưng đối với người khác lại là ảo tưởng. Đây thường là nguyên nhân căng thẳng giữa bệnh nhân và gia đình cũng như cộng đồng của họ.[3]
    • Gần một nửa số người được chẩn đoán mắc bệnh tâm thần phân liệt thường gặp khó khăn trong việc nhận thức suy nghĩ ảo tưởng. Phương pháp điều trị có thể giải quyết sự thiếu nhận thức.
    • Chìa khóa để sống hòa hợp với tâm thần phân liệt đó là tìm hiểu cách thức yêu cầu giúp đỡ giải quyết vấn đề hoặc nhận thức gây rắc rối và các triệu chứng khác.

Tìm loại thuốc phù hợp[sửa]

  1. Trao đổi với bác sĩ về thuốc trị rối loạn tâm thần. Loại thuốc này được sử dụng để chữa triệu chứng tâm thần phân liệt kể từ giữa thập niên 50. Thuốc chống rối loạn thần kinh loại cũ, đôi khi được gọi là thuốc chống rối loạn tâm thần điển hình hoặc thuốc chống rối loạn tâm thần thế hệ 1, có tác dụng ngăn chặn nhóm phụ cơ quan thụ cảm dopamine trong não. Loại thuốc chống rối loạn tâm thần mới, còn được gọi là thuốc chống rối loạn tâm thần không điển hình, ngăn ngặn cơ quan thụ cảm cũng như thụ quan serotonin cụ thể.[4]
    • Thuốc chống rối loạn tâm thần thế hệ 1 bao gồm các loại thuốc như là chlorpromazine, haloperidol, trifluoperazine, perphenazine và fluphenazine .
    • Thuốc chống rối loạn tâm thần thế hệ 2 clozapine, risperidone, olanzapine, quetiapine, paliperidone và ziprasidone.
  2. Lưu ý tác dụng phụ không mong muốn. Thuốc chống rối loạn tâm thần thường có tác dụng phụ khá mạnh. Đa số tác dụng phụ thường biến mất sau vài ngày. Chúng bao gồm mờ mắt, thờ thẫn, nhạy cảm với mặt trời, ngứa da, và tăng cân. Phụ nữ có thể gặp vấn đề liên quan đến kinh nguyệt.[5]
    • Phải mất một thời gian mới có thể tìm được loại thuốc phù hợp. Bác sĩ có thể thử nhiều loại thuốc, và kết hợp các loại với nhau. Mỗi người phản ứng với thuốc theo cách khác nhau.
    • Clozapine (Clozaril) có thể gây nên tình trạng giảm bạch cầu trong máu. Nếu bác sĩ kê toa clozapine, bạn cần đi xét nghiệm máu một hoặc hai tuần một lần.
    • Tăng cân dân thuốc chống rối loạn tâm thần có thể gây tiểu đường và/hoặc cholesterol cao.
    • Việc sử dụng thuốc chống rối loạn tâm thần thế hệ 1 có thể gây ra chứng rối loạn hệ thống thần kinh mạn tính (TD). TD gây chuột rút cơ bắp, thường ở xung quanh miệng.
    • Tác dụng phụ khác của thuốc chống rối loạn tâm thần bao gồm cứng nhắc, run rẩy, co thắt cơ bắp, và bồn chồn. Trao đổi với bác sĩ nếu bạn đang gặp phải những tác dụng phụ này.
  3. Ghi nhớ rằng thuốc chỉ dùng để khắc phục triệu chứng. Mặc dù thuốc đóng vai trò quan trọng trong việc giảm triệu chứng tâm thần phân liệt, nhưng bản thân chúng không thể chữa khỏi bệnh này. Đây chỉ là một công cụ để giảm triệu chứng.[6] Can thiệp tâm lý chẳng hạn như liệu pháp cá nhân, đào tạo kỹ năng xã hội, phục hồi chức năng hướng nghiệp, hỗ trợ việc làm, và liệu pháp gia đình cũng có tác dụng kiểm soát tình trạng bệnh.[7]
    • Tìm thêm thông tin về phương pháp điều trị có thể kết hợp với thuốc để giảm triệu chứng.
  4. Kiên nhẫn. Thuốc có thể mấy vài ngày, tuần, hoặc thậm chí lâu hơn để phát huy tác dụng hiệu quả. Hầu hết bệnh nhân thấy được kết quả khích lệ sau khi dùng thuốc sáu tuần, nhưng người khác lại phải mất vài tháng để cải thiện tình hình.[6]
    • Nếu không thấy bệnh thuyên giảm sau sáu tuần, bạn cần đi khám bác sĩ. Bạn sẽ được tăng hoặc giảm liều lượng, hay đổi thuốc khác.
    • Không được ngừng thuốc chống rối loạn tâm thần đột ngột. Nếu muốn dừng thuốc, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ.

Tìm kiếm sự hỗ trợ[sửa]

  1. Trao đổi thẳng thắn với bác sĩ. Hệ thống hỗ trợ vững chắc là một trong những yếu tố chính để điều trị thành công bệnh tâm thần phân liệt. Đội ngũ hỗ trợ có thể bao gồm chuyên gia sức khỏe tâm thần, gia đình, và bạn bè cũng như những người cùng mắc bệnh giống như bạn.[6]
    • Trao đổi với bạn bè và người thân về triệu chứng của mình. Họ có thể giúp bạn tiếp cận hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần để được điều trị.
    • Thông thường những người bị tâm thần phân liệt gặp khó khăn trong việc quản lý gia đình ổn định bền vững. Nếu có thể ở chung với gia đình trong thời điểm khó khăn này, bạn có thể để gia đình chăm sóc cho đến khi triệu chứng được cải thiện.
    • Các hình thức cư trú, chẳng hạn như nhà theo nhóm hoặc nhà hỗ trợ, có chức năng hỗ trợ bệnh nhân tâm thần phân liệt. Mỗi tỉnh thành có chính sách nhà ở khác nhau. Bạn có thể tìm hiểu thông tin từ cơ quan chính phủ có liên quan hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần khác để tìm hiểu về dịch vụ này.
  2. Đối thoại với bác sĩ hoặc chuyên gia trị liệu. Việc giao tiếp hiệu quả, thẳng thắn với chuyên gia tâm lý giúp bạn nhận được hình thức trị liệu tốt nhất từ họ. Thẳng thắn về triệu chứng của bản thân giúp bác sĩ kê toa phù hợp, không quá nhiều hoặc quá ít.[6]
    • Bạn có thể tìm kiếm chuyên gia khác nếu cảm thấy bác sĩ hiện tại không đáp ứng được nhu cầu của mình. Không nên ngưng điều trị thuốc mà chưa có kế hoạch dự phòng.
    • Trao đổi thắc mắc với bác sĩ về vấn đề điều trị, tác dụng phụ của thuốc, triệu chứng dai dẳng, hoặc mối bận tâm khác.
    • Sự tham gia của bạn đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị triệu chứng hiệu quả. Phương pháp sẽ có tác dụng tốt nhất nếu bạn hợp tác với đội ngũ chăm sóc.
  3. Tham gia nhóm hỗ trợ. Sự kỳ thị tâm thần phân liệt có thể gây khó chịu hơn triệu chứng bệnh. Trong nhóm hỗ trợ bao gồm những người cũng mắc bệnh, bạn có thể chia sẻ trải nghiệm của mình với những người khác. Việc tham gia nhóm hỗ trợ được chứng minh là một trong những cách hiệu quả để giảm thiểu khó khăn khi phải sống chung với tâm thần phân liệt và những bệnh thần kinh khác.[8]
    • Tại Hoa Kỳ, nhóm hỗ trợ đồng đẳng được cung cấp bởi các tổ chức sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như Schizophrenics Anonymous (SA) và NAMI. Để biết thêm chi tiết, bạn có thể tìm kiếm thông tin nhóm hỗ trợ tại địa phương trên internet.
    • Ở các nước phát triển như Hoa Kỳ, nhóm hỗ trợ đồng đẳng cũng được thành lập trực tuyến. SA cung cấp nhóm hỗ trợ thông qua cuộc gọi hội nghị. Bạn có thể tìm nhóm hỗ trợ phù hợp với mình.

Thực hiện lối sống lành mạnh[sửa]

  1. Ăn uống lành mạnh. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người bị tâm thần phân liệt thường ăn uống không lành mạnh so với người bình thường. Thiếu hoạt động thể chất và hút thuốc cũng phổ biến ở bệnh nhân tâm thần phân liệt. Nghiên cứu cho hay để giảm triệu chứng tâm thần phần liệt, bạn cần áp dụng chế độ ít chất béo bão hòa, nhiều axit béo không sản sinh cholesterol, và ít đường.[9]
    • Yếu tố Tác động Mô thần kinh Có nguồn gốc từ Não (BDNF) là một loại protein hoạt động trong phần não liên quan đến nghiên cứu, ghi nhớ, và tư duy cao. Bằng chứng vẫn chưa cụ thể, nhưng có giả thuyết cho rằng chế độ béo và đường cao có thể làm triệu chứng tâm thần phân liệt trở nên nghiêm trọng hơn.
    • Ăn uống không lành mạnh có thể gây nên vấn đề sức khỏe thứ cấp, chẳng hạn như ung thư, tiểu đường, hoặc béo phì.
    • Ăn nhiều chế phẩm sinh học. Chế phẩm sinh học có chứa vi khuẩn có lợi giúp cải thiện chất lượng đường ruột. Nhiều người điều trị có ý thức về sức khỏe đối với triệu chứng tâm thần phân liệt đòi hỏi chế độ ăn uống bao gồm chế phẩm sinh học. Dưa bắp cải và súp đậu hũ là hai nguồn cung cấp chế phẩm sinh học tốt. Chế phẩm sinh học đôi khi được thêm vào thức ăn và có sẵn ở dạng chất bổ sung dinh dưỡng.[10]
    • Tránh sản phẩm có chứa casein. Một vài người bị tâm thần phân liệt có phản ứng tiêu cực đối với casein, một thành phần trong các sản phẩm sữa.[11]
  2. Cai thuốc lá. Những người mắc bệnh tâm thần phân liệt thường hút thuốc nhiều hơn người bình thường. Một nghiên cứu ước tính hơn 75% người trưởng thành được chẩn đoán mắc tâm thần phân liệt đều hút thuốc lá.[12]
    • Nicotine có thể cải thiện suy nghĩ tạm thời, đó là lý do tại sao những người tâm thần phân liệt chọn cách hút thuốc. Tuy nhiên, đây chỉ là tác dụng tạm thời. Chất này không có tác dụng làm đối trọng hậu quả tiêu cực lâu dài của việc hút thuốc.
    • Hầu hết những người hút thuốc bắt đầu hút trước khi xuất hiện triệu chứng rối loạn thần kinh của bệnh tâm thần phân liệt. Nghiên cứu vẫn chưa kết luận được liệu khói thuốc có khiến con người dễ bị tâm thần phân liệt, hoặc hút thuốc lá nhiều là tác dụng phụ của thuốc chống rối loạn tâm thần.
  3. Thử chế độ ăn uống không chứa gluten. Gluten là tên gọi chung của những protein có trong hầu hết các loại ngũ cốc. Nhiều người bị tâm thần phân liệt cũng nhạy cảm với gluten. Họ có thể mắc bệnh rối loạn tiêu hóa gây nên phản ứng tiêu cực với gluten.[13]
    • Những người mắc chứng tâm thần phân liệt có nguy cơ bị rối loạn tiêu hóa cao gấp ba lần. Nói chung, những người nhạy cảm với gluten thường dễ gặp vấn đề tâm thần. Điều này dẫn đến liên kết giả thuyết giữa vấn đề sức khỏe tâm thân và gluten.
    • Nghiên cứu vẫn chưa đạt được kết luận về lợi ích sức khỏe từ chế độ ăn uống không chứa gluten.
  4. Thử chế độ tạo xeton. Chế độ này có hàm lượng béo cao và cacbohydrat thấp nhưng vẫn cung cấp đủ protein. Ban đầu được sử dụng để điều trị rối loạn co giật, chế độ ăn uống này được áp dụng để chữa một số vấn đề sức khỏe tâm thần. Trong chế độ ăn uống tạo xeton, cơ thể bắt đầu đốt mỡ thay vì đường, tránh sản xuất thêm insulin.[13]
    • Hiện vẫn chưa có đủ dữ liệu cho thấy rằng chế độ này có thể khắc phục hoàn toàn triệu chứng tâm thần phân liệt, nhưng một số người vẫn muốn áp dụng nếu triệu chứng của họ không được cải thiện bằng phương pháp khác.
    • Chế độ tạo xeton còn có tên gọi là chế độ Adkins, hoặc Paleo.
  5. Thêm axit béo Omega-3 vào chế độ ăn uống. Các nghiên cứu cho hay chế độ có hàm lượng axit béo Omega-3 cao giúp điều trị triệu chứng tâm thần phân liệt. Lợi ích của Omega-3 sẽ tăng cường nếu chế độ ăn uống có chứa chất chống oxy hóa. Chất này đóng vai trò trong việc hình thành triệu chứng tâm thần phân liệt.[14]
    • Viên nang dầu cá cung cấp nguồn Omega-3 dồi dào. Bạn cũng nên ăn những loại cá nước lạnh, chẳng hạn như cá hồi hoặc cá thu để tăng cường Omega-3. Các loại thực phẩm khác giàu Omega-3 bao gồm hạt hồ đào, bơ, hạt lanh hoặc những loại hạt khác.
    • Dùng 2-4 gram Omega-3 mỗi ngày.
    • Thực phẩm có nhiều chất chống oxy hóa, bao gồm vitamin E và C, và melatonin, được chứng minh là có tác dụng giảm triệu chứng tâm thần phân liệt.[15]

Điều trị tâm thần phân liệt bằng liệu pháp[sửa]

  1. Áp dụng Liệu pháp Hành vi Nhận thức (CBT). Liệu pháp nhận thức cá nhân được chứng mình là giúp bệnh nhân thay đổi hành vi và niềm tin thích nghi kém. CBT không tác động trực tiếp nhiều lên triệu chứng tâm thần phân liệt, nhưng nó giúp bệnh nhân tuân thủ chương trình điều trị, và có tác động hiệu quả đối với chất lượng cuộc sống nói chung. Ngoài ra liệu pháp nhóm cũng mang lại hiệu quả.[16]
    • CBT nên được tiến hành một lần một tuần từ 12-15 tuần để có kết quả tốt nhất. Các buổi trị liệu có thể lặp lại nếu cần.
    • Ở một số quốc gia, chẳng hạn như Vương quốc Anh, CBT là phương pháp điều trị phổ biến đối với tâm thần phân liệt so với thuốc chống rối loạn tâm thần. Tuy nhiên, các nước khác vẫn chưa thể tiếp cận CBT một cách hiệu quả.
  2. Điều trị giáo dục tâm lý. Đây là dạng điều trị với mục đích giáo dục bệnh nhân về triệu chứng và ảnh hưởng đối với cuộc sống. Nghiên cứu cho rằng việc tìm hiểu triệu chứng tâm thần phân liệt giúp bạn nắm rõ cách thức mà những triệu chứng này ảnh hưởng đến bản thân, và trang bị tốt để kiểm soát chúng.[17]
    • Một trong những đặc điểm của tâm thần phân liệt đó là thiếu hiểu biết, bốc đồng, và không có kế hoạch rõ ràng. Việc hiểu rõ kết quả chẩn đoán giúp bạn đưa ra lựa chọn liên quan đến tình huống ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống của bạn.
    • Giáo dục là quá trình lâu dài, không phải là mục tiêu ngắn hạn. Hình thức điều trị này nên đóng vai trò khi làm việc với chuyên gia trị liệu, và có thể được kết hợp với các phương pháp điều trị khác, chẳng hạn như CBT.
  3. Cân nhắc phương pháp điều trị bằng xung điện (ECT). Nghiên cứu đã chỉ ra rằng ECT mang lại lợi ích nhất định đối với bệnh nhân mắc chứng tâm thần phân liệt. Phương pháp này được áp dụng cho người bị trầm cảm mạn tính. Đây là dạng điều trị phổ biến ở EU, và hiện vẫn chưa có nhiều nghiên cứu hỗ trợ việc sử dụng phương pháp để trị tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, một số nghiên cứu ở người có triệu chứng không phản ứng với phương pháp khác lại đáp ứng tốt với ECT.[18]
    • ECT thường được áp dụng ba lần một tuần. Bệnh nhân có thể yêu cầu tối thiểu ba hoặc bốn buổi trị liệu hoặc tối đa 12 đến 15. Phương pháp ECT hiện đại không gây đau như phương pháp trong những thập kỷ trước khi mới hình thành phương pháp ECT.
    • Mất trí nhớ là tác dụng phụ tiêu cực chính của ECT. Vấn đề liên quan đến trí nhớ thường phục hồi trong vài tháng sau lần điều trị cuối cùng.[19]
  4. Sử dụng phương pháp kích thích từ trường xuyên sọ lặp lại (TMS) để khắc phục triệu chứng. Đây là phương pháp thử nghiệm được chứng minh có triển vọng trong một số nghiên cứu. Tuy nhiên, dữ liệu của phương pháp này vẫn còn khá hạn chế. Phương pháp điều trị này được sử dụng để khắc phục tình trạng ảo giác âm thanh.[20]
    • Nghiên cứu đã chỉ ra triển vọng với những người bị ảo giác âm thanh nghiêm trọng, dai dẳng, hoặc "âm thanh."
    • Quá trình điều trị bao gồm áp dụng TMS 16 phút mỗi ngày trong bốn ngày liên tục.

Nguồn và Trích dẫn[sửa]