Phương pháp dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ

Năng lực hợp tác được xem là một trong những năng lực quan trọng của con người trong xã hội hiện nay, chính vì vậy, phát triển năng lực hợp tác từ trong trường học đã trở thành một xu thế giáo dục trên thế giới. Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ chính là sự phản ánh thực tiễn của xu thế đó.

Dạy học nhóm còn được gọi bằng những tên khác nhau như: Dạy học hợp tác, Dạy học theo nhóm nhỏ, trong đó HS của một lớp học được chia thành các nhóm nhỏ, trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Kết quả làm việc của nhóm sau đó được trình bày và đánh giá trước toàn lớp.

Ảnh minh họa

Dạy học nhóm nếu được tổ chức tốt sẽ phát huy được tính tích cực, tính trách nhiệm; phát triển năng lực cộng tác làm việc và năng lực giao tiếp của HS.

1. Bản chất

PPDH hợp tác trong nhóm nhỏ còn được gọi bằng một số tên khác như "Phương pháp thảo luận nhóm" hoặc PPDH hợp tác.

Đây là một PPDH mà "Hs được phân chia thành từng nhóm nhỏ riêng biệt, chịu trách nghiệm về một mục tiêu duy nhất, được thực hiện thông qua nhiệm vụ riêng biệt của từng người. Các hoạt động cá nhân riêng biệt được tổ chức lại, liên kết hữu cơ với nhau nhằm thực hiện một mục tiêu chung".

Phương pháp thảo luận nhóm được sử dụng nhằm giúp cho mọi hs tham gia một cách chủ động vào quá trình học tập, tạo cơ hội cho các em có thể chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến để giải quyết các vấn đề có liên quan đến nội dung bài học; tạo cơ hội cho các em được giao lưu, học hỏi lẫn nhau; cùng nhau hợp tác giải quyết những nhiệm vụ chung.

2. Quy trình thực hiện

Khi sử dụng PPDH này, lớp học được chia thành những nhóm từ 4 đến 6 người. Tùy mục đích sư phạm và yêu cầu của vấn đề học tập, các nhóm được phân chia ngẫu nhiên hoặc có chủ định, được duy trì ổn định trong cả tiết học hoặc thay đổi theo từng hoạt động, từng phần của tiết học, các nhóm được giao nhiệm vụ giống nhau hoặc mỗi nhóm nhận một nhiệm vụ khác nhau, là các phần trong một chủ đề chung.

Cấu tạo của một hoạt động theo nhóm (trong một phần của tiết học, hoặc một tiết, một buổi) có thể là như sau:

Bước 1. Làm việc chung cả lớp

• GV giới thiệu chủ đề thảo luận nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức.
• Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm, quy định thời gian và phân công vị trí làm việc cho các nhóm.
• Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm (nếu cần).

Bước 2. Làm việc theo nhóm

• Lập kế hoạch làm việc
• Thỏa thuận quy tắc làm việc
• Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập.
• Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm.
• Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm.

Bước 3. Thảo luận, tổng kết trước toàn lớp

• Đại diện từng nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm.
• Các nhóm khác quan sát, lắng nghe, chất vấn, bình luận và bổ sung ý kiến.
• GV tổng kết và nhận xét, đặt vấn đề cho bài tiếp theo hoặc vấn đề tiếp theo.

3. Ưu điểm

• Hs được học cách cộng thác trên nhiều phương diện
• Hs được nêu quan điểm của mình, được nghe quan điểm của bạn khác trong nhóm, trong lớp; được trao đổi, bàn luận về các ý kiến khác nhau và đưa ra lời giải tối ưu cho nhiệm vụ được giao cho nhóm. Qua cách học đó, kiến thức của hs sẽ bớt phần chủ quan, phiến diện, làm tăng tính khách quan khoa học, tư duy phê phán của hs được rèn luyện và phát triển.
• Các thành viên trong nhóm chia sẻ các suy nghĩ, băn khoăn, kinh nghiệm, hiểu biết của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức, thái độ mới và học hỏi lẫn nhau. Kiến thức trở nên sâu sắc, bền vững, dễ nhớ và nhớ nhanh hơn do được giao lưu, học hỏi giữa các thành viên trong nhóm, được tham gia trao đổi, trình bày vấn đề nêu ra. Hs hào hứng khi có sự đóng góp của mình vào thành công chung của cả lớp.
• Nhờ không khí thảo luận cởi mở nên hs, đặc biệt là những em nhút nhát, trở nên bạo dạn hơn; các em học được trình bày ý kiến của mình, biết lắng nghe có phê phán ý kiến của bạn; từ đó, giúp hs dễ hòa nhập vào cộng đồng nhóm, tạo cho các em sự tự tin, hứng thú trong học tập và sinh hoạt.
• Vốn hiểu biết và kinh nghiệm xã hội của hs thêm phong phú; kĩ năng giao tiếp, kĩ năng hợp tác của hs được phát triển.

4. Hạn chế

• Một số hs do nhút nhát hoặc vì một lí do nào đó không tham gia vào hoạt động chung cuả nhóm, nên nếu GV không phân công hợp lí có thể dẫn đến tình trạng chỉ có một vài hs khá tham gia còn đa số hs khác không hoạt động.
• ý kiến các nhóm có thể quá phân tán hoặc mâu thuẫn gay gắt với nhau (nhất là đối với các môn Khoa học xã hội).
• Thời gian có thể bị kéo dài
• Với những lớp có sĩ số đông hoặc lớp học chật hẹp, bàn ghế khó di chuyển thì khó tổ chức hoạt động nhóm. Khi tranh luận, dễ dẫn tới lớp ồn ào, ảnh hưởng đến các lớp khác.

5. Khi nào sử dụng phương pháp này

• Chỉ những hoạt động đòi hỏi sự phối hợp của các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ nhanh chóng hơn, hiệu quả hơn hoạt động động cá nhân thì mới nên sử dụng phương pháp này.
• Dạy học nhóm thường được áp dụng để đi sâu, luyện tập, củng cố một chủ đề đã học hoặc cũng có thể tìm hiểu một chủ đề mới.
• Các câu hỏi kiểm tra dùng cho việc chuẩn bị dạy học nhóm:
  • Chủ đề có hợp với dạy học nhóm không?
  • Các nhóm làm việc với nhiệm vụ giống hay khác nhau?
  • HS đã có đủ kiến thức điều kiện cho công việc nhóm chưa?
  • Cần trình bày nhiệm vụ làm việc nhóm như thế nào?
  • Cần chia nhóm theo tiêu chí nào?
  • Cần tổ chức phòng làm việc, kê bàn ghế như thế nào?

6. Các cách thành lập nhóm

Có nhiều cách để thành lập nhóm theo các tiêu chí khác nhau, không nên áp dụng một tiêu chí duy nhất trong cả năm học. Có thể theo sổ điểm danh, theo màu sắc, theo biểu tượng, theo giới tính, theo vị trí ngồi, hoặc có cùng sự lựa chọn,... Bảng sau đây trình bày 10 cách theo các tiêu chí khác nhau.

Quy mô nhóm có thể lớn hoặc nhỏ, tùy theo nhiệm vụ. Tuy nhiên, nhóm thường từ 3-5 hs là phù hợp.

Tiêu chí	Cách thực hiện. Ưu, nhược điểm
1. Các nhóm gồm những người tự nguyện, chung mối quan tâm	Ưu điểm: Đối với Hs thì đây là cách dễ chịu nhất để thành lập nhóm, đảm bảo công việc thành công nhanh nhất. Nhược điểm: Dễ tạo sự tách biệt giữa các nhóm trong lớp, vì vậy cách tạo nhóm như thế này không nên là khả năng duy nhất.
2. Các nhóm ngẫu nhiên	Bằng cách đếm số, phát thẻ, gắp thăm, sắp xếp theo màu sắc,... Ưu điểm: Các nhóm luôn luôn mới mẻ sẽ đảm bảo là tất cả các hs đều có thể học tập chung nhóm với tất cả các hs khác. Nhược điểm: Nguy cơ có trục trặc tăng cao, hs phải sớm làm quen với việc đó để thấy rằng cách lập nhóm như vậy là bình thường.
3. Nhóm ghép hình	Xé nhỏ một bức tranh hoặc các tờ tài liệu cần xử lí, các hs được phát mẫu xé nhỏ, những hs ghép thành bức tranh hoặc tờ tài liệu đó sẽ tạo thành nhóm. Ưu điểm: Cách tạo nhóm kiểu vui chơi, không gây ra sự đối địch, đối kháng Nhược điểm: Cần một tí chi phí để chuẩn bị và cần nhiều thời gian hơn để tạo lập nhóm.
4. Các nhóm với những đặc điểm chung	Ví dụ: Tất cả những hs cùng sinh ra trong mùa đông, mùa xuân, mùa hè hoặc mùa thu sẽ tạo thành nhóm. Ưu điểm: Tạo lập nhóm một cách độc đáo, tạo ra niềm vui cho hs có thể biết nhau rõ hơn. Nhược điểm: Cách làm này mất đi tính độc đáo nếu được sử dụng thường xuyên.
5. Các nhóm cố định trong một thời gian dài	Các nhóm được duy trì trong một số tuần hoặc một số tháng, các nhóm này thậm chí có thể được đặt tên riêng. Ưu điểm: Cách làm này đã được chứng tỏ tốt trong những nhóm học tập có nhiều vấn đề Nhược điểm: Sau khi đã quen nhau một thời gian dài thì việc lập các nhóm mới sẽ khó khăn.
6. Nhóm có hs khá giỏi để hỗ trợ hs yếu kém	Những hs khá giỏi trong lớp cùng luyện tập với các hs yếu hơn và đảm nhận nhiệm vụ của người hướng dẫn Ưu điểm: Tất cả đều được lợi. Những hs khá giỏi đảm nhận trách nhiệm, những hs yếu kém được giúp đỡ Nhược điểm: Ngoài việc mất thời gian thì chỉ có ít nhược điểm, trừ phi những hs khá giỏi hướng dẫn sai.
7. Phân chia theo năng lực học tập khác nhau	Những Hs yếu hơn sẽ xử lí các bài tập cơ bản, những hs đặc biệt giỏi sẽ nhận được thêm những bài tập bổ sung. Ưu điểm: Hs có thể xác định mục đích của mình. Ví dụ, ai bị điểm kém trong môn Toán thì có thể tập trung vào một số ít bài tập Nhược điểm: Cách làm này dẫn đến kết quả là nhóm học tập cảm thấy bị chia thành những Hs thông minh và những hs kém
8. Phân chia theo các dạng học tập	Được áp dụng thường xuyên khi học tập theo tình huống, những hs thích học tập với hình ảnh, ẩm thanh hoặc biểu tưởng sẽ nhận được những bài tập tương ứng. Ưu điểm: Hs sẽ biết các em thuộc dạng học tập như thế nào? Nhược điểm: Hs chỉ học những gì mình thích và bỏ qua những nội dung khác.
9. Nhóm với các bài tập khác nhau	Ví dụ, trong khuôn khổ một dự án, một số hs sẽ khảo sát một xí nghiệp sản xuất, một số khác khảo sát cơ sở chăm sóc xã hội,... Ưu điểm: Tạo điều kiện học tập theo kinh nghiệm đối với những gì đặc biệt quan tâm. Nhược điểm: Thường chỉ có thể áp dụng trong khuôn khổ một dự án lớn.
10. Phân chia hs nam và nữ	Ưu điểm: Có thể thích hợp nếu học về những chủ đề đặc trưng cho hs nam và nữ, ví dụ trong giảng dạy về tình dục, chủ đề lựa chọn nghề nghiệp,... Nhược điểm: Nếu bị lạm dụng có thể dẫn đến mất bình đẳng nam nữ.

7. Một số lưu ý

• Cần quy định rõ thời gian thảo luận nhóm và trình bày kết quả thảo luận cho các nhóm.
• Khi làm việc theo nhóm, các nhóm có thể tự bầu ra nhóm trưởng nếu cần. Các thành viên trong nhóm có thể luân phiên nhau làm nhóm trưởng. Nhóm trưởng phân công cho mỗi thành viên thực hiện một phần công việc.
• Kết quả thảo luận có thể được trình bày dưới nhiều hình thức (bằng lời, bằng tranh vẽ, bằng tiểu phẩm, bằng văn bản viết trên giấy to,...) có thể do một người thay mặt nhóm trình bày hoặc có thể nhiều người trình bày, mỗi người một đoạn nối tiếp nhau.
• Kết quả làm việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả chung của cả lớp. Để trình bày kết quả làm việc của nhóm trước toàn lớp, nhóm có thể cử ra một đại diện hoặc có thể phân công mỗi nhóm viên trình bày một phần nếu nhiệm vụ được giao là khá phức tạp.
• Tạo điều kiện để các nhóm tự đánh giá lẫn nhau hoặc cả lớp cùng đánh giá.
• Tùy theo nhiệm vụ học tập, Hs có thể sử dụng hình thức làm việc cá nhân hoặc hoạt động nhóm cho phù hợp, không nên thực hiện PPDH này một cách hình thức. Không nên làm dụng hoạt động nhóm và cần đề phòng xu hướng hình thức (tránh lối suy nghĩ: đổi mới PPDH là phải sử dụng hoạt động nhóm).
• Trong suốt quá trình hs thảo luận, gv cần đến các nhóm, quan sát, lắng nhe, gợi ý, giúp đỡ hs khi cần thiết.

8. Ví dụ minh họa

Minh họa qua môn Toán

Ví dụ 1

Khi học bài "Bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất một ẩn (Đại số 10)", để củng cố bài có thể cho hs hoạt động theo nhóm để giải các bài tập trong phiếu học tập sau:

Phiếu học tập số 1:

Khi giải bất phương trình $(x-1)^{2}(x+2)\geq 0$ (1), bạn Hòa đã giải như sauu:

$(x-1)^{2}(x+2)\geq 0\Leftrightarrow x+2\leq 0\Leftrightarrow x\leq -2$ (2)

Vậy tập nghiệm của bất phương trình đã cho là $(-\infty ;-2)$ .

Xét xem lời giải trên đã đúng chưa? Nếu chưa đúng, hãy sửa lại.

Phiếu học tập số 2:

Khi giải hệ bất phương trình ${\begin{cases}x^{2}-4\geq 0\\x+2\geq 0\end{cases}}$ (1), bạn Bình đã giải như sau:

Ta có: $(1)\Leftrightarrow {\begin{cases}x-2\geq 0\\x+2\geq 0\end{cases}}\Leftrightarrow {\begin{cases}x\geq 2\\x\geq -2\end{cases}}\Leftrightarrow x\geq 2$ (2)

Vậy tập nghiệm của hệ bất phương trình đã cho là $(2;+\infty )$

Xét xem lời giải trên đã đúng chưa? Nếu chưa đúng, hãy sửa lại.

Chia hs thành các nhóm, mỗi nhóm từ 4-5 hs. Phân công nhiệm vụ (một nửa số nhóm làm phiếu số 1, một nửa số nhóm còn lại làm phiếu số 2). Các nhóm làm bài (thời gian: 3 phút), sau đó đại diện các nhóm trình bày kết quả làm việc của nhóm mình, hs cả lớp cùng nhận xét, bổ sung và hoàn chỉnh.

Từ việc thảo luận như trên, hs nhận thấy một số sai lầm cần tránh khi giải bất phương trình, hệ phương trình.

Ví dụ 2

Khi dạy bài Đường parabol (Hình học 10 nâng cao), gv có thể tổ chức cho hs hoạt động theo nhóm trong một số tình huống học tập, chẳng hạn:

1) Sau khi đưa ra định nghĩa parabol, để củng cố khái niệm này gv có thể phân lớp thành các nhóm để giải các bài tập sau:

Bài tập nhóm: 1 - 4 - 7

Dùng định nghĩa, hãy lập phương trình parabol có tiêu điểm F(0;1) có đường chuẩn $\Delta :y+1=0$

Bài tập nhóm: 2 - 5 - 8

Dùng định nghĩa, hãy lập phương trình parabol có tiêu điểm F(1;-2) có đường chuẩn $\Delta :y-1=0$

Bài tập nhóm: 3 - 6 - 9

Dùng định nghĩa, hãy lập phương trình Parabol có tiêu điểm F(1;0) có đường chuẩn $\Delta :x+1=0$

Sau khi các nhóm cử đại diện trình bày bài tập nhóm mình, gv yêu cầu nhóm khác nhận xét. gv đánh giá kết quả hoạt động của hs.

2) Sau khi học phương trình chính tắc của parabol, để củng cố việc viết phương trình chính tắc có thể tổ chức cho hs làm việc theo nhóm giải các bài tập sau:

Bài tập nhóm: 1 - 2 - 3

Viết phương trình chính tắc của parabol biết tiêu điểm F(3;0)

Bài tập nhóm: 4 - 5 - 6

Viết phương trình chính tắc của parabol biết parabol đi qua điểm M(1;-1).

Bài tập nhóm: 7 - 8 - 9

Xác định tiêu điểm và phương trình đường chuẩn của parabol $y^{2}=12x$

Qua phần trình bày của các đại diện nhóm, hs biết được cách làm cho các dạng bài tập khác nhau về phương trình chính tắc của parabol. Điều này khó hoàn thành được khi hs làm việc cá nhân trong một khoảng thời gian ngắn.

Minh họa qua môn GDCD lớp 10

Khi dạy "Bài 2: Hàng hóa - Tiền tệ - Thị trường". Gv nên tổ chức thành ba nhóm (mỗi nhóm một loại nói trên), các em thảo luận nhóm và ghi lại các chức năng của hàng hóa, tiền tệ, thị trường và các ví dụ minh họa. Sau đó cho đại diện các nhóm lên báo cáo, các nhóm còn lại đóng góp ý kiến. Có thể tổ chức cho các em hoạt động nhóm và ghi lại kiến thức dưới dạng bản đồ tư duy.

Minh họa qua môn Địa lí

Khi dạy "Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển, phân bố ngành Giao thông vận tải" (trong Bài 36 - SGK Địa lí lớp 10 theo chương trình chuẩn), có thể tổ chức thành ba nhóm, mỗi nhóm thảo luận về một trong ba vấn đề:

• Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên tới sự phát triển và phân bố của giao thông vận tải.
• Phân tích ảnh hưởng của nhân tốt kinh tế với sự phát triển và phân bố của giao thông vận tải
• Phân tích ảnh hưởng của yếu tố dân cư tới sự phát triển và phân bố của giao thông vận tải

Sau khi đại diện các nhóm trình bày, gv chốt lại ảnh hưởng của các yếu tố tới sự phát triển và phân bố của giao thông vận tải.

Tham khảo

• Modul số 18: Phương pháp dạy học tích cực; Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho GV khối THPT; Vụ Giáo dục Trung học; 2013

Bài liên quan

• Phương pháp dạy học định hướng hoạt động
• Dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh cấp trung học phổ thông môn Sinh
• Kinh nghiệm quốc tế về phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực
• Kinh nghiệm của Việt Nam về phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học
• Kinh nghiệm quốc tế và trong nước về phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học

• « Mới nhất
• ‹ Mới hơn
• Cũ hơn ›

Liên kết đến đây

• Đổi mới phương pháp dạy học Đại số ở trường THCS
• Những giải pháp đổi mới phương pháp dạy học Vật lí
• Xây dựng một bài dạy hiệu quả
• Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học
• Lựa chọn, sử dụng một số phương pháp dạy học toán ở tiểu học
• Bốn đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học tích cực
• Phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực
• Các phương pháp dạy học tích cực
• Dạy học định hướng giải quyết vấn đề
• Cởi mở làm việc theo từng nhóm nhỏ