Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/106
HANG NGU CÔNG
Vua Hoàn Công nước Tề đi săn, đuổi con hươu chạy vào trong cái hang , thấy có một ông lão bèn hỏi rằng:
"Hang này tên gọi là hang gì?
- Ông lão thưa: Tên là hang Ngu công.
- Tại làm sao mà đặt tên như thế?
- Tại kẻ hạ thần đây, mới thành có tên ấy.
- Coi hình dáng lão, không phải là người ngu độn, cớ gì lại đặt cái tên như thế?
- Để hạ thần xin nói: Nguyên hạ thần có con bò cái đẻ được một con. Khi bò con đã nhớn, hạ thần đưa đi bán, rồi lấy tiền mua một con ngựa con đem về cùng nuôi với bò cái. Một hôm, có một chàng thiếu niên đến lấy lý "bò không đẻ ra được ngựa" bèn bắt con ngựa con đem đi. Tôi chịu mất, không cãi được. Vì thế xa gần đâu cũng cho tôi là ngu, mới gọi hang tôi ở đây là hang Ngu công.
- Hoàn Công nói: Lão thế thì ngu thật!"
Buổi chầu hôm sau, Hoàn Công đem câu chuyện kể lại cho Quản Trọng nghe.
Quản Trọng nói: "Đó chính là cái ngu của Di Ngô này. Nếu được vua giỏi như vua Nghiêu, bầy tôi minh như Cao Dao, thì khi nào lại có kẻ dám ngỗ ngược lấy không ngựa của người ta như vậy. Ngu công mà đành để mất ngựa, chắc là biết rõ hình pháp ngày nay không ra gì. Xin nhà vua kịp chỉnh đốn các chính sự lại".
Đức Khổng Tử nghe thấy, nói:
"Đệ tử ta đâu, ghi lấy việc ấy! Hoàn Công là bá quân, Quản Trọng là hiền thần. Tuy đã vào bậc khôn ngoan, mà còn tự cho là ngu dại".
KHỔNG TỬ TẬP NGỮ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Hoàn Công: (xem bài số 102).
- Tề: một nước thời Xuân Thu ở vào tỉnh Sơn Đông bây giờ.
- Lão: người đã có tuổi.
- Ngu công: ông ngu dại.
- Hạ thần: tiếng thần dân tự xưng với vua.
- Ngu độn: khờ dại.
- Thiếu niên: người trẻ tuổi.
- Quản trọng: (xem bài số 44).
- Di Ngô: tên của Quản Trọng.
- Nghiêu: (xem bài số 91).
- Cao Dao: quan coi hình án giỏi đời nhà Đường.
- Chỉnh đốn: sửa sang xếp đặt lại.
- Chính sự: công việc cai trị.
- Đệ tử: học trò.
- Bá quân: vua giỏi đứng đầu vua các nước Chư hầu.
- Hiền thần: bầy tôi hay.
NHỜI BÀN[sửa]
Ông lão cam tâm mất ngựa, lại chịu cả cái tiếng “ngu” là ý lão nghĩ gặp phải thời buổi người trên tham nhũng, kẻ dưới hung nghịch, đành chịu để êm truyện đi, còn hơn dở khôn đi kiện chẳng những mất ngựa, mà có khi lại mẩt cả bò và bao nhiêu tiền của, thời giờ vào đấy nữa. Hoàn công thấy chuyện mà lưu tâm đến, thể là ông vua có bụng với dân, Quản Trọng nghe chuyện mà biết nhận ngay cái lỗi ấy tự tại như mình, cũng là hai bậc minh quản, hiền tướng hiểu rõ cái trách nhiệm chăn dân của mình vậy. Nên đức Khổng Tử có nhời khen thực là đáng lắm.
