Cổ học tinh hoa. Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân/81
TRI VÀ NHÂN
Thầy Tử Lộ yết kiến đức Khổng Tử.
- Đức Khổng Tử hỏi: "Thế nào là người tri? Thế nào là người nhân?
- Thầy Tử Lộ thưa: Người tri là người làm thế nào để cho người ta biết mình; người nhân là người làm thế nào để cho người ta yêu mình.
- Đức Khổng Tử bảo: Nhà ngươi nói như vậy, cũng khá gọi là người có học vấn".
Thầy Tử Lộ ra, thầy Tử cống vào, Đức Khổng Tử lại hỏi người tri, người nhân là thê nào.
- Thầy Tử Cống thưa: "Người tri là người biết người; người nhân là người yêu người.
- Đức Khổng Tử bảo: Nhà ngươi nói như vậy, cũng khá gọi là người có học vấn".
Thầy Tử Cống ra, thầy Nhan Hồi vào, đức Khổng Tử lại đem tri, nhân ra hỏi.
- Thầy Nhan Hồi thưa: Người tri là người tự biết mình; người nhân là người tự yêu mình.
- Đức Khổng Tử bảo: Nhà ngươi nói như vậy đáng gọi ỉà bậc sĩ quân tử.”
GIA NGỮ
GIẢI NGHĨA[sửa]
- Tử Lộ: học trò giỏi đức Khổng Tử có tiếng về khoa chính sự.
- Yết kiến: đến thăm, hầu người trên,
- Học vấn: học để cho biết nhiều, hỏi (vấn) để cho tinh.
- Tử cống: học trò giỏi đức Khổng Tử có tiếng về khoa ngôn ngữ.
- Nhan Hồi: học trò giỏi nhất đức Khổng Tử có tiếng về khoa đức hạnh.
- Sĩ quân tử: bậc người thượng lưu trong xã hội, có đức hạnh, có học vấn, có kiến thức.
NHỜI BÀN[sửa]
Cũng một chữ Tri, một chữ Nhân mà ba người đáp mỗi người một khác. Không phải là tri với nhân có lắm nghĩa, thay đổi khác nhau, đó là tuỳ theo cái trình độ học vấn, kiến thức của mỗi người, mà tư tưởng thuyết minh có phần hơn, kém nhau.
- Thầy Tử Lộ đáp như thế là người vụ ngoại, chỉ cẩu cho người ta biết mình, yêu mình mà thôi.
- Thầy Tử cống đáp như thế là người quên mình, chỉ biết người, yêu người mà thôi. So với thầy Tử Lộ thi cao hơn mật bậc.
- Song chưa bằng thầy Nhan Hồi hạc như thế mới là học vị kỷ, nghĩa là để tự biết mình vá yêu mình trước, rồi mới suy rộng ra đến biết người, yêu người.
- Biết mình, yêu mình, không phải là có lòng tư kỷ hẹp hòi. Có biết mình, thì mới tu tỉnh được tâm thân, cải quá, thiên thiện mà nên người hay, người khá, tức cũng như câu: "Connaistoi toimẻme“ của Tô Lạp Thị. Có yêu mình, thì mới biết trọng tư cách của mình, quí phẩm giá của mình rồi mới ra đến thân thân, nhân ơàn, ái vật, trái hẳn với càu tục ngữ Pháp: *Charité bien ordonnée commence par soimême'.
