Nhận biết bệnh rối loạn lưỡng cực

Từ VLOS
Bước tới: chuyển hướng, tìm kiếm

Rối loạn lưỡng cực hay còn gọi là bệnh hưng-trầm cảm, là bệnh rối loạn của não bộ dẫn tới thay đổi về tâm trạng, độ hoạt động, năng lượng, khả năng sinh hoạt và làm việc hằng ngày. Dù có gần 6 triệu người Mỹ trưởng thành mắc bệnh này, nhưng cũng giống như các bệnh khác về tâm thần, người ta thường hiểu nhầm về rối loạn lưỡng cực. Họ thường nói ai đó bị “lưỡng cực” nếu người này biểu hiện bất kì trạng thái thay đổi tâm trạng nào, nhưng thực tế tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh lưỡng cực khắt khe hơn nhiều. Có nhiều loại bệnh rối loạn lưỡng cực[1] và tất cả đều nghiêm trọng, nhưng chúng có thể điều trị được bằng cách kết hợp uống thuốc và áp dụng liệu pháp điều trị tâm lý.[2] Nếu muốn giúp người bệnh rối loạn lưỡng cực thì bạn nên tìm hiểu thêm thông tin trong bài viết dưới đây.

Các bước[sửa]

Tìm hiểu về Bệnh Rối loạn Lưỡng cực[sửa]

  1. Để ý phát hiện “trạng thái tâm trạng” cáu gắt bất thường. Đó là khi tâm trạng của bạn thay đổi nhanh chóng và khác nhiều so với bình thường. Nói theo ngôn ngữ dân gian thì trạng thái này được gọi là “tâm trạng thất thường”. Người mắc bệnh rối loạn lưỡng cực thay đổi tâm trạng rất nhanh, hoặc có thể thay đổi tâm trạng không thường xuyên lắm.[2]
    • Có hai trạng thái tâm trạng cơ bản là: dâng cao cực độ hoặc hưng cảm và ức chế cực độ hoặc trầm cảm. Người bệnh cũng có thể gặp tâm trạng đan xen, nghĩa là dấu hiệu hưng cảm và trầm cảm cùng xảy ra một lúc.[2]
    • Giữa những thời điểm diễn ra hai trạng thái tâm trạng này, người mắc rối loạn lưỡng cực cũng trải qua khoảng thời gian có tâm trạng “bình thường”.[3]
  2. Cập nhật thông tin về các loại bệnh rối loạn lưỡng cực. Có bốn loại bệnh rối loạn lưỡng cực cơ bản thường được chẩn đoán như sau: Lưỡng cực loại 1, Lưỡng cực loại 2, Rối loạn lưỡng cực chưa xác định rõ và Rối loạn cảm xúc chu kỳ. Mỗi loại bệnh rối loạn lưỡng cực được chẩn đoán dựa trên mức độ nghiêm trọng và thời gian diễn ra bệnh, cũng như tốc độ thay đổi giữa các trạng thái tâm trạng.[4] Bạn không thể tự chẩn đoán bệnh và cũng không nên cố gắng mà phải nhờ một chuyên gia sức khỏe tâm thần thực hiện việc này.
    • Rối loạn lưỡng cực loại 1 biểu hiện với tâm trạng ở trạng thái hưng cảm hoặc đan xen và kéo dài ít nhất bảy ngày. Người bệnh có thể trở nên hưng phấn quá mức, khiến họ gặp nguy hiểm thực sự nên phải được chăm sóc y tế ngay lập tức. Tâm trạng trầm cảm cũng xảy ra và thường kéo dài tối thiểu hai tuần.[5]
    • Rối loạn lưỡng cực loại 2 biểu hiện với tâm trạng nhẹ nhàng hơn. Hưng cảm nhẹ là trạng thái mà người bệnh cảm thấy rất “hăng say”, làm việc đặc biệt hiệu quả và thực hiện tốt công việc hằng ngày. Nếu không được điều trị tình trạng này có thể phát triển thành trâm trạng hưng cảm quá mức.[6] Tâm trạng trầm cảm trong Lưỡng cực loại 2 cũng nhẹ hơn so với trong Lưỡng cực loại 1.
    • Rối loạn lưỡng cực chưa xác định rõ (BP-NOS) được chẩn đoán khi có tồn tại triệu chứng rối loạn lưỡng cực nhưng chúng không thỏa mãn các tiêu chí chẩn đoán khắt khe của DSM-5 (Sổ tay Thống kê và Chẩn đoán các Bệnh tâm thần). Các triệu chứng này vẫn chưa điển hình cho phạm vi tâm trạng cơ bản hay “bình thường” của người bệnh.
    • Rối loạn cảm xúc chu kỳ là một dạng bệnh rối loạn lưỡng cực nhẹ. Các giai đoạn hưng cảm nhẹ diễn ra luân phiên với những giai đoạn trầm cảm nhẹ và ngắn. Tình trạng này phải kéo dài tối thiểu 2 năm để thỏa mãn tiêu chí chẩn đoán.[5][4]
    • Người bệnh rối loạn lưỡng cực cũng có khi gặp tình trạng “chu kỳ thay đổi nhanh”, nghĩa là họ trải qua từ 4 trạng thái tâm trạng trở lên trong một chu kỳ 12 tháng. Chu kỳ thay đổi nhanh dường như ảnh hưởng tới phụ nữ nhiều hơn đàn ông, và nó có thể đến rồi lại đi.[4][7]
  3. Cách nhận biết trạng thái hưng cảm. Trạng thái tâm trạng này biểu hiện khác nhau ở mỗi người. Tuy nhiên, tâm trạng đó dâng cao hay “nóng” hơn rất nhanh từ trạng thái tình cảm cơ bản hay “bình thường” của người bệnh. Một số biểu hiện của tâm trạng hưng cảm là:[3][8][9]
    • Cảm thấy cực kỳ vui vẻ, hạnh phúc hay hứng thú. Người đang trải qua tâm trạng này cảm thấy rất “rộn ràng” hoặc hạnh phúc, đến mức tin xấu cũng không thể ảnh hưởng tới tâm trạng lúc đó của họ. Cảm xúc hạnh phúc tột độ thậm chí tiếp tục kéo dài mà không rõ lý do.
    • Quá tự tin, cảm thấy không thể bị tổn thương, ảo tưởng về sự cao quý của bản thân. Người đang trải qua trạng thái này có cái tôi rất lớn hoặc có sự tự trọng cao hơn bình thường rất nhiều. Họ tin mình có thể hoàn thành những việc quá mức khả thi, như thể chẳng có gì ngăn cản được họ, hoặc tưởng tượng có mối liên hệ đặc biệt với các nhân vật quan trọng hay với hiện tượng siêu nhiên.
    • Bực bội, tức giận bất ngờ. Người đang ở trạng thái hưng cảm có thể nổi cáu với người khác mà không bị khiêu khích, họ dễ bị “động chạm” hay dễ tức giận hơn so với lúc có tâm trạng “thông thường”.
    • Tăng động. Người đó muốn đảm đương nhiều công việc cùng lúc, hoặc lên lịch làm nhiều việc hơn trong một ngày mà về lý không thể hoàn thành được. Họ tham gia vào nhiều hoạt động, kể cả những việc dường như chẳng có mục đích gì mà không cần ăn hay ngủ.
    • Nói nhiều hơn, câu nói rời rạc, suy nghĩ vội vàng. Trong giai đoạn hưng cảm, người bệnh thường gặp khó khăn trong việc tóm lược ý nghĩ cho dù họ nói rất nhiều vào thời điểm này. Họ thường vội vàng nhảy từ suy nghĩ hay hành động này sang suy nghĩ và hành động khác.
    • Cảm thấy bồn chồn hay kích động. Bệnh nhân cảm thấy bị kích động hay bứt rứt, và dễ dàng xao nhãng.
    • Đột nhiên tăng hành vi mạo hiểm. Người bệnh có thể làm những việc bất thường so với ranh giới bình thường của họ và dẫn tới rủi ro, chẳng hạn như quan hệ tình dục không an toàn, mua sắm vô độ hay bài bạc. Ngoài ra họ cũng có thể tham gia các hoạt động thể chất nhiều rủi ro như đua xe, thể thao mạo hiểm hay cố gắng lập kỷ lục thể thao, những việc họ chưa đủ năng lực đạt được.
    • Ngủ ít đi. Họ ngủ rất ít nhưng vẫn khẳng định đã nghỉ ngơi đủ. Nhiều khi họ mắc chứng mất ngủ hoặc đơn giản cảm thấy mình không cần ngủ.
  4. Cách nhận biết trạng thái trầm cảm. Giai đoạn hưng cảm khiến người bệnh rối loạn lưỡng cực cảm thấy như đang ở “trên đỉnh của thế giới”, ngược lại giai đoạn trầm cảm tạo cảm giác bị bóp vụn ở dưới vực sâu. Mỗi người có triệu chứng khác nhau nhưng có một số điểm chung mà bạn nên để ý:[10][11]
    • Cảm giác buồn và thất vọng vô tận. Cũng giống như cảm giác hạnh phúc hay hưng phấn trong giai đoạn hưng cảm, cảm xúc buồn này dường như không có nguyên nhân. Người bệnh cảm thấy thất vọng hay vô dụng bất kể bạn cố gắng động viên họ.
    • Mất khoái cảm. Người bệnh không còn hứng thú với những việc họ từng thích làm. Ham muốn tình dục cũng ít hơn.
    • Mệt mỏi. Thông thường người bị trầm cảm nặng luôn luôn cảm thấy mệt mỏi, họ hay than phiền cơ thể đau nhức.
    • Thói quen ngủ bất ngờ thay đổi. Trong giai đoạn trầm cảm, thói quen ngủ “bình thường” của họ đột ngột thay đổi theo cách nào đó. Một số ngủ quá nhiều trong khi những người khác lại ngủ quá ít. Dù là ngủ ít hay nhiều thì thói quen đó cũng khác rất nhiều so với mức “bình thường” của họ.
    • Thay đổi khẩu vị. Người bị trầm cảm có thể sẽ giảm cân hay tăng cân, họ có khuynh hướng ăn quá nhiều hoặc ăn không đủ. Điều này tùy thuộc vào mỗi người nhưng quan trọng là đã có sự thay đổi so với thói quen “bình thường” của người bệnh.
    • Khó tập trung. Trầm cảm khiến bệnh nhân khó có thể tập trung, thậm chí không thể đưa ra những quyết định nhỏ. Họ cảm thấy người đờ ra mỗi khi rơi vào giai đoạn trầm cảm.
    • Suy nghĩ hay hành động tự tử. Bạn không nên cho rằng việc bệnh nhân thể hiện suy nghĩ hay ý định tự tử chỉ để “lôi kéo sự chú ý”, vì tự tử là một nguy cơ thực sự đối với người mắc bệnh rối loạn lưỡng cực. Gọi điện cho dịch vụ cấp cứu ngay nếu người thân của bạn có suy nghĩ hay ý định tự tử.
  5. Đọc thật nhiều tài liệu về bệnh rối loạn lưỡng cực. Tham khảo bài viết này là bước đi đầu tiên rất tốt, nhưng nếu bạn càng biết nhiều về bệnh rối loạn lưỡng cực thì càng có thể giúp đỡ nhiều hơn cho người thân của mình. Dưới đây là một số nguồn tài nguyên bạn nên tìm hiểu:[12][13]
    • Viện Quốc gia về Sức khỏe Tâm thần là nơi tuyệt vời để bắt đầu tìm hiểu về bệnh rối loạn lưỡng cực, triệu chứng và nguyên nhân của nó, các lựa chọn điều trị và làm sao để sống chung với bệnh.[14]
    • Liên minh Hỗ trợ Người bệnh Trầm cảm và Rối loạn lưỡng cực cung cấp tài liệu cho các cá nhân mắc bệnh rối loạn lưỡng cực và người thân của họ.[15]
    • Hồi ký của Marya Hornbacher với tiêu đề Điên cuồng: Một Cuộc đời Lưỡng cực nói về cuộc chiến đấu cả đời của tác giả chống lại bệnh rối loạn lưỡng cực. Hồi ký của tiến sĩ Kay Redfield Jamison Một Tâm hồn Không yên nói về cuộc đời của tác giả là một nhà khoa học đồng thời mắc bệnh rối loạn lưỡng cực. Dù mỗi người có trải nghiệm về căn bệnh này khác nhau nhưng những cuốn sách trên đây có thể giúp bạn hiểu người thân của mình đang trải qua những gì.
    • Rối loạn Lưỡng cực: Cẩm nang cho Người bệnh và Gia đình là sách của tiến sĩ Frank Mondimore, cũng là một tài liệu tốt để tham khảo (không chỉ có ích cho người bệnh mà còn cho chính bạn).
    • Sách Cẩm nang về Bệnh rối loạn lưỡng cực của tiến sĩ David J.Miklowitz hướng đến mục tiêu giúp đỡ người bệnh, cách đối phó với rối loạn lưỡng cực.
    • Sách Cẩm nang để Sống tốt với Trầm cảm và Hưng-Trầm cảm của Mary Ellen Copeland và Matthew McKay hướng đến việc giúp đỡ người bệnh duy trì tâm trạng ổn định bằng nhiều bài tập thể dục khác nhau.
  6. Bác bỏ các tin đồn phổ biến về bệnh tâm thần. Người mắc bệnh tâm thần thường bị người khác xem là có gì đó “không ổn”. Người ta nghĩ bệnh này có thể “thoát ra được” nếu người bệnh “thật sự cố gắng” hoặc “suy nghĩ lạc quan hơn”.[16] Thật ra các ý tưởng này đều không đúng. Bệnh rối loạn lưỡng cực là sự kết hợp của các yếu tố tương tác phức tạp, bao gồm di truyền, cấu trúc não bộ, mất cân bằng về chất trong cơ thể, áp lực xã hội và văn hóa.[14] Người mắc rối loạn lưỡng cực không thể “ngừng” mắc bệnh, nhưng bệnh này có thể điều trị được.[16]
    • Xem xét cách bạn nói chuyện với ai đó mắc bệnh khác, chẳng hạn như ung thư. Liệu bạn có hỏi họ: “Bạn đã bao giờ cố gắng khỏi bệnh ung thư chưa?”. Do đó việc nói với người mắc bệnh rối loạn lưỡng cực rằng “hãy cố gắng hơn nữa” là không đúng.[17]
    • Có một nhận thức sai lầm khá phổ biến cho rằng bệnh lưỡng cực là căn bệnh hiếm gặp, thật ra có khoảng 6 triệu người Mỹ trưởng thành mắc các loại bệnh rối loạn lưỡng cực.[18] Ngay cả những diễn viên nổi tiếng như Stephen Fry, Carrie Fisher và Jean-Claude Van Damme cũng từng cởi mở về bệnh rối loạn lưỡng cực mà mình mắc phải.[19][20]
    • Nhiều lúc người ta còn nghĩ tâm trạng hưng cảm hay trầm cảm cũng là “bình thường”, thậm chí còn tốt. Đúng là ai cũng có những ngày tốt và ngày xấu, nhưng rối loạn lưỡng cực khiến tâm trạng thay đổi tới ngưỡng cực độ và có hại hơn nhiều so với kiểu “tâm trạng thất thường” vào những “ngày xui xẻo”. Bệnh làm đảo lộn khả năng sinh hoạt và làm việc trong cuộc sống.[21]
    • Ngoài ra người ta hay nhầm lẫn bệnh tâm thần phân liệt với bệnh rối loạn lưỡng cực. Chúng hoàn toàn khác nhau dù có chung một vài triệu chứng (ví dụ như trầm cảm). Rối loạn lưỡng cực có đặc điểm chính là sự thay đổi giữa các trạng thái tâm trạng căng đến cực độ. Tâm thần phân liệt thường gây ra những triệu chứng như ảo giác, ảo tưởng, nói năng lộn xộn, là tình trạng hầu như không có ở bệnh rối loạn lưỡng cực.[22]
    • Nhiều người tin rằng người bệnh rối loạn lưỡng cực hay trầm cảm rất nguy hiểm với người xung quanh, trong khi đó các phương tiện truyền thông lại đưa thông tin nhầm lẫn thúc đẩy quan điểm này. Thực tế nghiên cứu cho thấy họ tuyệt đối không có nhiều hành động bạo lực hơn so với người bình thường. Tuy nhiên người bệnh có khuynh hướng nghĩ đến hay thực hiện hành vi tự tử.[16]

Nói chuyện với Bệnh nhân[sửa]

  1. Tránh dùng ngôn ngữ gây tổn thương. Một số người thích nói đùa rằng mình bị “tâm thần” cho dù họ không mắc bất kì loại bệnh tâm thần nào. Cách nói như vậy không chỉ đưa thông tin sai lệch mà còn vô tình tầm thường hóa những trải nghiệm mà người mắc bệnh thực sự gặp phải. Vì vậy bạn phải cẩn trọng khi thảo luận về bệnh tâm thần.[19]
    • Bạn cần nhớ rằng con người là sự tổng hợp của nhiều năng lực khác nhau, bên cạnh những khuyết điểm như bệnh tật. Do đó chúng ta không được nói những câu mang tính gói gọn như “Mình nghĩ bạn là người lưỡng cực”. Thay vào đó bạn nên nói: “Mình nghĩ bạn mắc bệnh lưỡng cực”.[1]
    • Khi gọi ai đó “là” căn bệnh của họ thì bạn vô tình đã giảm giá trị của họ xuống còn một thành tố cấu thành duy nhất. Điều này làm trầm trọng thêm sự kỳ thị vốn thường đi kèm với bệnh tâm thần, cho dù bạn không có ý như vậy.
    • Cố gắng tránh an ủi người bệnh bằng cách nói “Mình cũng hơi bị lưỡng cực” hay “Mình hiểu cảm nhận của bạn”, cách nói này hại nhiều lợi vì chúng chỉ làm họ cảm thấy bạn không xem căn bệnh đó một cách nghiêm túc.
  2. Nói về mối lo của bạn với người bệnh. Bạn có thể lo lắng vì sợ nói ra sẽ làm họ buồn, nhưng bạn thật sự nên nói cho họ biết về những suy nghĩ của mình vì điều đó có ích. Tránh nói về bệnh tâm thần là vô tình tán thành tiếng xấu vốn hay đi kèm với căn bệnh này, và khuyến khích người bệnh nhầm tưởng họ là người “xấu” hoặc “vô dụng”, cảm thấy xấu hổ khi bị bệnh. Khi tiếp cận bạn cần có thái độ cởi mở, chân thành và biểu lộ sự cảm thông.[12]
    • Trấn an người bệnh rằng bạn luôn ở bên họ. Rối loạn lưỡng cực khiến người ta cảm thấy rất đơn độc, do đó bạn nên nói cho người đó biết là mình luôn ở cạnh bên để hỗ trợ bằng tất cả sức lực.
    • Thừa nhận căn bệnh của họ là có thật. Cố gắng xem thường các triệu chứng mà người thân của bạn mắc phải không phải là việc hay, vì như vậy chẳng làm họ thấy khá hơn. Thay vì nói với họ bệnh này “không có gì đáng sợ”, bạn nên thừa nhận sự nghiêm trọng của nó nhưng đồng thời khẳng định bệnh hoàn toàn điều trị được. Ví dụ: “Chị biết em bị bệnh vì nó đang khiến em làm những việc không phải là chính mình. Nhưng chúng ta có thể tìm ra cách giải quyết”.
    • Truyền tải tình yêu và sự chấp nhận với người bệnh. Đặc biệt trong giai đoạn trầm cảm, họ có khuynh hướng tin rằng mình là người vô dụng và tàn tạ. Bạn cần dung hòa niềm tin tiêu cực đó bằng cách thể hiện tình yêu và sự chấp nhận đối với bản thân người bệnh. Ví dụ: “Bạn rất quan trọng với mình. Mình luôn lo lắng cho bạn và đó là lý do vì sao mình muốn giúp em”.
  3. Sử dụng cách xưng "Chị" hay các cách xưng phù hợp khác sao cho truyền tải được tình cảm thân thiết và tình thương yêu của bạn. Khi nói chuyện, điều quan trọng là bạn không được tỏ ra mình đang chỉ trích hay phán xét họ. Người mắc bệnh tâm thần dễ cảm thấy như cả thế giới đang chống lại họ, vì vậy bạn nên tỏ ra đang đứng về phía người thân yêu của bạn.
    • Ví dụ bạn có thể nói: “Mình quan tâm đến bạn và mình thấy có những vấn đề đáng lo ngại”.
    • Có một số câu nói mang hàm ý áp đặt mà bạn nên tránh. Ví dụ, bạn nên tránh nói những điều như “Chị chỉ cố giúp em thôi” hay “Em cần phải nghe lời chị”.
  4. Tránh đe dọa và đổ lỗi. Có thể bạn lo lắng cho sức khỏe của người đó và thấy cần phải giúp họ “bằng mọi cách có thể”. Tuy nhiên, bạn tuyệt đối không nên sử dụng cách nói phóng đại, đe dọa, “lời nói trách cứ” hay đổ lỗi để buộc họ đi khám bệnh. Nói như vậy chỉ càng làm họ tin rằng bạn thấy điều gì “bất thường” ở họ.[12]
    • Tránh những câu nói như “Em đang làm chị lo đó” hay “Hành vi của em kỳ quá”, chúng nghe có vẻ quy kết và khiến đối phương thu mình lại.
    • Kiểu nói bông đùa với cảm xúc tội lỗi của đối phương cũng không có lợi. Không sử dụng mối quan hệ làm đòn bẩy buộc người đó phải đi khám bệnh, chẳng hạn như nói “Nếu em thật sự thương chị thì phải đi khám bệnh” hay “Hãy nghĩ về những gì em đang làm với gia đình chúng ta”. Người mắc bệnh rối loạn lưỡng cực thường phải đấu tranh chống lại cảm xúc xấu hổ và vô dụng, do đó cách nói này chỉ làm tình hình xấu thêm.
    • Tránh đe dọa. Bạn không thể buộc ai đó làm điều mình muốn. Bạn sẽ chỉ làm người đó căng thẳng nếu nói những điều như “Nếu em không đi khám bệnh thì chị sẽ từ em” hoặc “Chị sẽ không mua xe cho em nếu em không chịu khám bệnh”, sự căng thẳng đó có thể làm nảy sinh tâm trạng tiêu cực.
  5. Định hình buổi nói chuyện hướng tới vấn đề sức khoẻ. Một số người không muốn chấp nhận mình có vấn đề. Khi người bệnh lưỡng cực trong giai đoạn hưng cảm, họ cảm thấy rất “hưng phấn” nên không dễ để chấp nhận mình có vấn đề. Ngược lại khi có tâm trạng trầm cảm, họ nhận ra mình không ổn nhưng không thấy có hy vọng chữa trị thành công.[12] Bạn nên thể hiện mối lo của mình dưới dạng đề tài liên quan tới sức khỏe.
    • Ví dụ, bạn có thể lặp lại quan điểm của mình cho rằng rối loạn lưỡng cực cũng chỉ là một căn bệnh giống như tiểu đường hay ung thư. Bạn muốn họ đi khám bệnh lưỡng cực cũng giống như trường hợp bạn khuyến khích họ đi chữa ung thư.
    • Nếu người đó vẫn miễn cưỡng không chấp nhận mình bị bệnh thì bạn có thể gợi ý cho họ đi khám bệnh vì một triệu chứng nào đó, không phải vì bệnh “rối loạn”. Ví dụ, nếu bạn gợi ý đi khám chứng mất ngủ hay mệt mỏi thì có thể dễ dàng thuyết phục họ tới bệnh viện hơn.
  6. Khuyến khích người bệnh chia sẻ cảm xúc và trải nghiệm. Trong lúc nói chuyện bạn thường có xu hướng biến những mối lo của mình thành một bài giảng trước người bệnh. Để tránh phạm phải điều này bạn nên mời họ chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ. Nhớ rằng: mặc dù bạn có thể bị ảnh hưởng bởi chứng rối loạn của họ, nhưng vấn đề ở đây là cần giúp đỡ họ, không phải bạn.[23]
    • Ví dụ, sau khi chia sẻ mối lo của mình, bạn nên nói “Em muốn chia sẻ suy nghĩ hiện giờ của em không?” hoặc “Giờ em đã nghe xong điều chị muốn nói, thế em nghĩ gì?”.
    • Không nên cho rằng bạn biết đối phương cảm nhận thế nào. Để trấn an người khác người ta dễ dàng nói “Chị biết em cảm thấy thế nào”, nhưng thực tế câu nói đó nghe rất tùy tiện. Bạn nên nói điều gì đó thừa nhận cảm xúc riêng của người bệnh mà không ngụ ý như đã biết rồi: “Giờ thì chị hiểu vì sao điều đó làm em buồn”.
    • Nếu người đó kháng cự và không chấp nhận mình bị bệnh thì cũng không nên tranh cãi về việc này. Bạn có thể kêu gọi người thân của mình đi khám bệnh nhưng không thể buộc nó phải xảy ra.
  7. Không được gạt đi các suy nghĩ và cảm xúc của người bệnh vì cho rằng nó “không thật” hoặc không đáng xem xét. Cho dù cảm xúc này diễn ra trong giai đoạn trầm cảm thì nó cũng rất thật đối với người chứng kiến. Do đó việc thẳng thừng gạt bỏ cảm xúc của người bệnh khiến họ không thể chia sẻ suy nghĩ của mình trong tương lai. Thay vào đó bạn phải xem trọng cảm xúc của bệnh nhân và cùng nhau đương đầu với những suy nghĩ tiêu cực.
    • Ví dụ, nếu người đó nghĩ rằng không ai yêu thương họ và họ là một người “xấu” thì bạn nên nói như sau: “Chị biết em cảm thấy như vậy, chị rất tiếc vì những cảm xúc đó. Nhưng chị muốn em biết rằng chị yêu em, em là một người tốt và luôn biết quan tâm tới người khác”.
  8. Thuyết phục người bệnh đi khám bệnh tầm soát. Hưng cảm và trầm cảm là hai điểm nổi bật của rối loạn lưỡng cực. Trên trang web của Liên minh Hỗ trợ Người bệnh Trầm cảm và Rối loạn lưỡng cực có bài kiểm tra tầm soát dành cho chứng hưng cảm và trầm cảm.[24]
    • Bài kiểm tra này được giữ bí mật và có thể làm ngay tại nhà nên bớt gây stress cho người bệnh, giúp họ nhận ra nhu cầu cần được chữa trị.
  9. Nhấn mạnh vai trò của chuyên gia khi điều trị. Rối loạn lưỡng cực là căn bệnh rất nghiêm trọng, nếu không chữa trị bệnh nhẹ có thể trở thành nặng. Bạn phải thuyết phục người thân của mình đi khám bệnh ngay.[10]
    • Bước đầu tiên là đi gặp bác sĩ đa khoa.[25] Họ sẽ là người quyết định người bệnh có cần tới gặp bác sĩ chuyên khoa tâm thần hay không.
    • Chuyên gia sức khỏe tâm thần thường áp dụng liệu pháp tâm lý trong kế hoạch điều trị. Có nhiều loại chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể cung cấp liệu pháp tâm lý, bao gồm bác sĩ chuyên khoa tâm thần, chuyên gia tâm lý, y tá hay nhân viên y tế có chứng chỉ hành nghề, chuyên viên tư vấn đã qua đào tạo. Bạn có thể nhờ bác sĩ hay bệnh viện giới thiệu cho mình một chuyên gia.[26]
    • Nếu xác định cần phải uống thuốc thì bệnh nhân phải tới bác sĩ chuyên khoa tâm thần hay chuyên gia tâm lý để được kê thuốc, nhân viên y tế và chuyên viên tư vấn có thể cung cấp liệu pháp tâm lý nhưng không được kê thuốc.[26]

Hỗ trợ Người bệnh[sửa]

  1. Hiểu rằng rối loạn lưỡng cực là căn bệnh theo cả đời. Kết hợp điều trị bằng thuốc và liệu pháp tâm lý có ảnh hưởng tích cực rất lớn, nhiều bệnh nhân cải thiện đáng kể về tâm trạng lẫn khả năng làm việc và sinh hoạt. Tuy nhiên không có cách “điều trị dứt điểm” cho bệnh này, và triệu chứng có thể tái lại trong suốt cuộc đời. Nói chung bạn phải kiên nhẫn với người thân của mình.[27]
  2. Chủ động giúp đỡ. Trong giai đoạn trầm cảm người bệnh cảm thấy gần như không thể chịu nổi cái thế giới xung quanh mình. Lúc này bạn nên hỏi xem có thể làm gì cho họ. Thậm chí bạn có thể gợi ý cụ thể nếu biết được điều gì có khả năng tác động đến người thân của mình nhất.[23]
    • Ví dụ, bạn có thể nói: “Dường như gần đây bạn rất căng thẳng. Liệu mình có thể trông con cho bạn để bạn rảnh tối nay không?”
    • Nếu người đó đang trải qua trầm cảm rất nặng thì bạn nên đề nghị một thú vui tiêu khiển nào đó. Bạn không nên xem họ là một người dễ tổn thương và không thể tiếp cận, chỉ vì họ có bệnh. Nếu nhận ra họ đang phải vật lộn với triệu chứng trầm cảm (đã đề cập trong bài viết này) thì bạn cũng đừng làm lớn chuyện mà chỉ đơn giản nói: “Chị thấy tuần này em khá ưu tư, có muốn đi xem phim với chị không?”
  3. Theo dõi triệu chứng. Việc theo dõi triệu chứng của người bệnh rất có ích. Thứ nhất chúng giúp bạn và người bệnh biết được các dấu hiệu của một trạng thái tâm trạng, và đó là nguồn thông tin hữu ích cho bác sĩ hay chuyên gia sức khỏe tâm thần. Thứ hai bạn sẽ tìm ra nguyên nhân thúc đẩy dẫn tới trạng thái hưng cảm hay trầm cảm.[28][12]
    • Dấu hiệu cảnh báo của trạng thái hưng cảm bao gồm: ngủ ít, cảm thấy phấn khích, dễ bực bội, bồn chồn không yên, mức độ hoạt động tăng cao.
    • Dấu hiệu cảnh báo của trạng thái trầm cảm bao gồm: mệt mỏi, thói quen ngủ rối loạn (ngủ nhiều hơn hay ít hơn), khó tập trung, mất hứng thú với những việc từng thích, thu mình khỏi hoạt động xã hội, thay đổi khẩu vị.
    • Liên minh Hỗ trợ Người bệnh Trầm cảm và Rối loạn lưỡng cực có cung cấp lịch cá nhân để theo dõi triệu chứng bệnh. Bạn nên thử vì có thể sẽ hữu ích cho người bệnh.[29]
    • Nguyên nhân thúc đẩy dẫn tới các trạng thái tâm trạng này bao gồm stress, lạm dụng chất và thiếu ngủ.[30]
  4. Kiểm tra tình trạng uống thuốc của người bệnh. Việc nhắc nhở nhẹ nhàng có thể có lợi với một số người, đặc biệt khi họ đang trong giai đoạn hưng cảm, là lúc tính khí trở nên thất thường hoặc hay quên. Nhiều lúc người đó cho rằng mình đang khỏe lên nên ngừng uống thuốc. Bạn giúp người bệnh duy trì quá trình điều trị nhưng không được nói giọng điệu cáo buộc.[19][12]
    • Ví dụ, “Hôm nay bạn đã uống thuốc chưa?” là câu hỏi hoàn toàn ổn.
    • Nếu họ nói cảm thấy khá hơn, bạn nên nhắc nhở họ về lợi ích của thuốc: “Mình rất vui khi bạn khỏe hơn. Mình nghĩ nguyên nhân chính là nhờ thuốc. Nếu như vậy mình thấy tiếp tục uống thuốc là điều cần thiết phải không?”
    • Cần phải mất nhiều tuần thuốc mới phát huy tác dụng, do đó bạn phải kiên nhẫn nếu triệu chứng dường như không giảm.[25]
  5. Khuyến khích họ giữ gìn sức khỏe. Ngoài việc uống thuốc và tới gặp chuyên gia trị liệu đều đặn, chăm sóc sức khỏe thể chất cũng giúp làm giảm các triệu chứng bệnh.[31] Người mắc rối loạn lưỡng cực có nguy cơ béo phì cao hơn.[32] Bạn nên động viên họ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn và vừa phải, chế độ ngủ hợp lý.
    • Bệnh nhân rối loạn lưỡng cực thường thông báo về thói quen ăn uống không lành mạnh, bao gồm việc bỏ bữa hằng ngày hoặc ăn thức ăn không lành mạnh.[33] Khuyến khích chế độ ăn cân đối bao gồm hoa quả và rau, cacbohydrat phức tạp như đậu và ngũ cốc nguyên hạt, thịt nạc và cá.[34]
      • Ăn axít béo omega-3 có thể chống lại các triệu chứng của bệnh lưỡng cực. Một số nghiên cứu cho thấy các axít béo omega-3 có khả năng giảm trầm cảm, đặc biệt axít béo ở loài cá sống trong nước lạnh. Các loại cá như cá hồi, cá ngừ và thực phẩm chay như quả óc chó và hạt lanh là nguồn cung cấp omega-3 dồi dào.[35]
      • Thuyết phục người bệnh tránh tiêu thụ nhiều caffein. Caffein có thể kích hoạt các triệu chứng không mong muốn ở người bệnh rối loạn lưỡng cực.[35]
    • Thuyết phục người bệnh tránh uống rượu bia. Bệnh nhân rối loạn lưỡng cực có nguy cơ lạm dụng rượu bia và các chất khác cao hơn năm lần so với người thường. Rượu bia là chất gây trầm cảm và có thể dẫn tới trạng thái tâm trạng trầm cảm nặng, ngoài ra nó còn can thiệp vào tác dụng của một số loại thuốc.[36]
    • Tập thể dục đều đặn ở mức vừa phải, đặc biệt là bài tập làm tăng nhịp tim, giúp cải thiện tâm trạng và sức khỏe tổng quát của người bệnh lưỡng cực.[37][38][32] Nhưng quan trọng nhất là người bệnh phải tập thể dục đều, vì đa số họ đều thường có thói quen lười tập thể dục.[33]
  6. Chăm sóc bản thân. Bạn bè và người thân của bệnh nhân rối loạn lưỡng cực cũng cần phải chăm sóc cho chính họ. Bạn không thể giúp đỡ ai nếu bản thân kiệt sức và quá căng thẳng.
    • Nghiên cứu cho thấy nếu người chăm sóc bệnh nhân bị stress thì bản thân người bệnh cũng khó có thể theo đuổi quá trình điều trị. Chăm sóc bản thân chính là giúp đỡ người thân của bạn.[39]
    • Nhóm hỗ trợ có thể giúp bạn học cách đương đầu với bệnh rối loạn lưỡng cực mà người thân bạn mắc phải. Tại Mỹ, Liên minh Hỗ trợ Người bệnh Trầm cảm và Rối loạn lưỡng cực có cung cấp nhóm hỗ trợ trực tuyến[40] và các nhóm ở địa phương.[41] Liên minh Quốc gia về Bệnh tâm thần cũng có rất nhiều chương trình như vậy.[42]
    • Nhớ ngủ đủ giấc, ăn uống đầy đủ và tập thể dục đều đặn. Nếu bạn có những thói quen lành mạnh như vậy thì người bệnh cũng có khuynh hướng học theo để giữ cơ thể khỏe mạnh.[43]
    • Hành động để giảm stress. Biết rõ giới hạn của mình và nhờ người khác giúp đỡ khi cần. Các hoạt động như thiền và yoga có thể hữu ích trong việc giảm tâm trạng bồn chồn.
  7. Để ý hành động và suy nghĩ muốn tự tử. Tự tử là một nguy cơ thực sự đối với người mắc bệnh rối loạn lưỡng cực. Họ có khuynh hướng nghĩ đến hay thực hiện hành vi tự tử cao hơn so với người bị trầm cảm nặng. Nếu người thân bạn nhắc tới việc tự tử, dù là chỉ nói qua loa, bạn cũng phải tìm cách giúp họ ngay. Không được hứa hẹn giữ bí mật những hành động hay suy nghĩ như vậy.[44][30]
    • Nếu người đó đang gặp trường hợp nguy hiểm khẩn cấp thì bạn phải gọi cấp cứu ngay.[28]
    • Đề nghị người bệnh gọi điện cho phòng cấp cứu nếu có suy nghĩ tự tử, hoặc nếu tại Mỹ thì có thể gọi vào số của Đường dây Ngăn chặn Tự tử Quốc gia (1-800-273-8255).[45]
    • Trấn an người bệnh rằng bạn rất yêu họ và cuộc sống của họ vô cùng có ý nghĩa, cho dù có thể họ không thấy như vậy vào thời điểm hiện tại.
    • Bạn không nên yêu cầu họ đừng cảm thấy thế này hay thế nọ, vì cảm xúc là có thực và họ không thể thay đổi được. Thay vào đó bạn cần tập trung vào các hành động mà họ có thể kiểm soát được. Ví dụ: “Mình nhận ra việc này rất khó với bạn, mình vui vì bạn đã nói ra điều đó. Bạn cứ tiếp tục nói ra những suy nghĩ của mình. Mình ở đây để giúp bạn”.

Lời khuyên[sửa]

  • Rối loạn lưỡng cực cũng giống như các bệnh tâm thần khác, không phải lỗi của ai. Không phải của người bệnh và cũng không phải của bạn. Bạn hãy đối xử tốt và cảm thông với người bệnh.
  • Không làm tất cả mọi việc chỉ vì căn bệnh đó. Người ta hay có suy nghĩ phải đối xử với bệnh nhân thật dịu dàng như với trẻ con, hoặc làm mọi thứ vì lợi ích của người bệnh. Bạn nên nhớ cuộc sống của họ không chỉ có bệnh, mà còn có sở thích, niềm đam mê và cảm xúc. Bạn hãy để họ vui chơi và tận hưởng cuộc sống của họ.

Cảnh báo[sửa]

  • Người mắc rối loạn lưỡng cực có nguy cơ tự tử cao. Nếu bạn bè hay người thân mắc bệnh này và họ bắt đầu nhắc tới việc tự tử thì bạn phải xem nghiêm túc lời nói đó, và tìm cách điều trị tâm thần cho họ ngay.
  • Nếu họ rơi vào khủng hoảng thì bạn nên gọi điện cho chuyên gia y tế hoặc đường dây nóng ngăn chặn tự tử trước khi gọi cho cảnh sát. Đã có những sự cố khi nhờ cảnh sát can thiệp vào trường hợp bệnh nhân tâm thần, dẫn đến chấn thương hoặc thậm chí tử vong. Nếu được bạn nên kêu gọi sự giúp đỡ của ai đó có kiến thức chuyên môn và đã được đào tạo đối phó với người bệnh tâm thần.[46][47][48]

Nguồn và Trích dẫn[sửa]

  1. ↑ 1,0 1,1 http://www.dbsalliance.org/site/PageServer?pagename=education_bipolar_types
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 http://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml
  3. ↑ 3,0 3,1 http://www.psychiatry.org/bipolar-disorder
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/bipolar-disorder-forms
  5. ↑ 5,0 5,1 http://www.nimh.nih.gov/health/publications/bipolar-disorder-in-adults/index.shtml#pub3
  6. ↑ http://www.nimh.nih.gov/health/publications/bipolar-disorder-in-adults/index.shtml?rf
  7. ↑ http://www.nimh.nih.gov/health/publications/bipolar-disorder-in-adults/index.shtml?rf#pub3
  8. ↑ http://www2.nami.org/factsheets/bipolardisorder_factsheet.pdf
  9. ↑ http://www.nimh.nih.gov/health/publications/bipolar-disorder-easy-to-read/index.shtml#pub5
  10. ↑ 10,0 10,1 http://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml#part_145404
  11. ↑ http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bipolar-disorder/basics/symptoms/con-20027544
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 http://www.helpguide.org/articles/bipolar-disorder/helping-a-loved-one-with-bipolar-disorder.htm
  13. ↑ http://psychcentral.com/lib/recommended-books-on-bipolar/0001374
  14. ↑ 14,0 14,1 http://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml#part_145402
  15. ↑ http://www.dbsalliance.org/site/PageServer?pagename=education_bipolar
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 http://www.dbsalliance.org/pdfs/mythsfinal.pdf
  17. ↑ http://psychcentral.com/blog/archives/2012/11/07/5-persistent-myths-about-bipolar-disorder/
  18. ↑ http://www.webmd.com/bipolar-disorder/features/8-myths-about-bipolar-disorder
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 http://www.theguardian.com/commentisfree/2014/sep/23/bipolar-disorder-joy-10-things-you-should-never-say-to-someone-with-bipolar-disorder
  20. ↑ http://www.bipolar-lives.com/famous-bipolar-people.html
  21. ↑ http://www2.nami.org/Content/ContentGroups/Home4/Home_Page_Spotlights/Spotlight_1/True_or_False_The_Top_10_Myths_About_Bipolar_Disorder.htm
  22. ↑ http://ccpweb.wustl.edu/pdfs/2013_defdes.pdf
  23. ↑ 23,0 23,1 http://www.webmd.com/bipolar-disorder/helping-loved-one-with-bipolar
  24. ↑ http://www.dbsalliance.org/site/PageServer?pagename=education_screeningcenter
  25. ↑ 25,0 25,1 http://newsinhealth.nih.gov/issue/May2010/Feature1
  26. ↑ 26,0 26,1 http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/mental-illness/in-depth/mental-health-providers/ART-20045530?p=1
  27. ↑ http://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml#part_145406
  28. ↑ 28,0 28,1 http://www.dbsalliance.org/site/PageServer?pagename=education_brochures_helping_friend_family
  29. ↑ http://www.dbsalliance.org/site/PageServer?pagename=wellness_personal_calendar
  30. ↑ 30,0 30,1 http://www.helpguide.org/articles/bipolar-disorder/bipolar-disorder-signs-and-symptoms.htm
  31. ↑ http://www.webmd.com/bipolar-disorder/features/8-myths-about-bipolar-disorder?page=4
  32. ↑ 32,0 32,1 http://link.springer.com/article/10.1007/s12017-009-8079-9
  33. ↑ 33,0 33,1 http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1399-5618.2007.00386.x/abstract;jsessionid=4A4EC02F47D73D2D0F1E8ACB064AA0B1.f04t02?deniedAccessCustomisedMessage=&userIsAuthenticated=false
  34. ↑ http://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/bipolar-diet-foods-to-avoid
  35. ↑ 35,0 35,1 http://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/bipolar-diet-foods-to-avoid?page=2
  36. ↑ http://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/bipolar-diet-foods-to-avoid?page=3
  37. ↑ http://europepmc.org/abstract/med/20051706
  38. ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0165032706004927
  39. ↑ http://www.nimh.nih.gov/health/publications/bipolar-disorder-in-adults/index.shtml?rf#pub11
  40. ↑ http://www.dbsalliance.org/site/PageServer?pagename=peer_OSG
  41. ↑ http://www.dbsalliance.org/site/PageServer?pagename=peer_support_group_locator
  42. ↑ http://www.nami.org/Find-Support/NAMI-Programs
  43. ↑ https://caregiver.org/taking-care-you-self-care-family-caregivers
  44. ↑ http://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml#part_145407
  45. ↑ http://www.suicidepreventionlifeline.org/gethelp/someone.aspx
  46. ↑ The Washington Post: Distraught People, Deadly Results - Officers often lack the training to approach the mentally unstable, experts say (USA)
  47. ↑ Center for Public Representation on patterns of police violence against people with psychiatric disabilities
  48. ↑ Police Brutality's Hidden Victims: The Disabled
  • « Mới nhất
  • ‹ Mới hơn
  • Cũ hơn ›

Liên kết đến đây

Lấy từ “https://tusach.thuvienkhoahoc.com/index.php?title=Nhận_biết_bệnh_rối_loạn_lưỡng_cực&oldid=145950”