Xử lý khi lên cơn hen suyễn

Từ VLOS
Bước tới: chuyển hướng, tìm kiếm

Hen phế quản xảy ra do tình trạng sưng viêm và tắc nghẽn trong các ống phế quản - là ống giúp phổi hít vào và thở ra. Năm 2009, Viện Hen suyễn, Dị ứng và Miễn dịch Hoa Kỳ công bố rằng cứ 12 người ở Mỹ thì có một người được chẩn đoán hen phế quản, so với một trong 14 người vào năm 2001.[1] Khi cơn hen nổi lên, các cơ xung quanh ống phế quản thắt lại và sưng lên, làm hẹp đường thở và khiến người bệnh khó thở. Tác nhân kích thích cơn hen gồm việc tiếp xúc với các dị ứng nguyên (như cỏ, cây, phấn hoa, v.v…), các chất kích thích trong không khí (như khói hoặc mùi hương đậm), các bệnh (như cúm), stress, thời tiết cực đoan (như cực nóng), hoặc sự gắng sức và tập luyện.[2] Việc học cách nhận biết khi nào bản thân bạn hoặc ai đó lên cơn hen suyễn và biết những việc cần làm có thể cứu sống được bệnh nhân.

Các bước[sửa]

Đánh giá tình hình[sửa]

  1. Nhận biết các triệu chứng sớm của cơn hen. Người bị hen suyễn kinh niên có thể thỉnh thoảng khò khè và cần dùng thuốc hen suyễn để kiểm soát các triệu chứng. Cơn hen cấp tính khác ở chỗ là nó gây nên các triệu chứng trầm trọng hơn, kéo dài lâu hơn và cần phải cấp cứu. Các triệu chứng sớm cho thấy cơn hen suyễn sắp xảy ra bao gồm:[3]
    • Ngứa cổ
    • Cảm thấy bứt rứt hoặc dễ cáu giận
    • Cảm giác hồi hộp hoặc bực bội
    • Mệt mỏi
    • Có những vòng tròn sậm màu dưới mắt
  2. Nhận biết dấu hiệu khởi phát cơn hen. Cơn hen có thể diễn tiến xấu thành tình huống đe dọa đến tính mạng, cần phải cấp cứu ngay. Bạn nên biết cách xác định cơn hen suyễn để bắt đầu chữa trị càng sớm càng tốt. Mặc dù các dấu hiệu và triệu chứng của cơn hen suyễn khác nhau tùy từng người, nhưng các triệu chứng phổ biến nhất bao gồm:[4]
    • Khò khè và có tiếng rít trong khi thở. Thông thường khi bệnh nhân thở ra có tiếng khò khè, nhưng đôi khi cũng nghe được tiếng khò khè khi họ hít vào.[2]
    • Ho. Một số người có thể ho khi cố gắng làm thông đường thở và hít ô-xy vào phổi. Hiện tượng này có thể đặc biệt trầm trọng vào ban đêm.[2]
    • Hơi thở ngắn. Bệnh nhân lên cơn hen suyễn thường kêu hụt hơi. Hơi thở của họ có thể ngắn, nông và nhanh hơn bình thường.[4]
    • Đau thắt ngực. Cơn hen suyễn thường đi kèm với cảm giác thắt ngực hoặc có cơn đau ở bên trái hoặc bên phải.[4]
    • Chỉ số lưu lượng thở ra đỉnh (PEF) thấp. Nếu bệnh nhân có dùng máy đo lưu lượng đỉnh (một thiết bị nhỏ đo tốc độ tối đa khi thở ra để theo dõi khả năng thở ra) và số đo dao động từ 50% đến 79%, thì đó là dấu hiệu bùng phát cơn hen.
  3. Biết các triệu chứng hen ở trẻ em. Trẻ em lên cơn hen suyễn thường có các triệu chứng giống người lớn như khò khè hoặc có tiếng rít khi thở, hơi thở ngắn, thắt ngực hoặc đau.
    • Thở nhanh là dấu hiệu thường gặp của cơn hen suyễn ở trẻ em.
    • Trẻ em có thể có biểu hiện “co rút”, khi đó bạn có thể thấy cổ của trẻ dài ra, thở bụng, hoặc thấy xương sườn khi thở.
    • Ở một số trẻ em, hiện tượng ho dữ dội là triệu chứng duy nhất của cơn hen.[5]
    • Trong một số trường hợp khác, triệu chứng hen suyễn ở trẻ em chỉ là ho, có thể nặng hơn khi bị bệnh nhiễm virus hay khi ngủ.[2]
  4. Đánh giá tình hình cụ thể. Đánh giá tình trạng hiện tại và xác định liệu có cần cấp cứu không và phải làm gì để xử lý tại chỗ. Bệnh nhân có các triệu chứng nhẹ có thể dùng thuốc có tác dụng nhanh. Người có biểu hiện trầm trọng hơn cần phải được chuyên viên y tế kiểm tra. Trường hợp lên cơn hen suyễn nặng, gọi hoặc nhờ người gọi dịch vụ cấp cứu trước khi tiến hành xử lý cơn hen. Bạn cần biết cách phân biệt trường hợp nào đang diễn ra:[4]
    • Người bị lên cơn hen cần sử dụng thuốc của họ nhưng có thể không cần cấp cứu sẽ:
      • khò khè nhẹ nhưng không có vẻ đau đớn khổ sở
      • có thể ho để làm thông đường thở và lấy thêm không khí
      • thở nhanh nhưng vẫn nói và đi được
      • không có vẻ hồi hộp hoặc đau đớn
      • có thể nói với bạn là họ bị hen và thuốc của họ ở đâu
    • Người đang nguy cấp và cần được cấp cứu:
      • có thể tái xanh, thậm chí môi hoặc ngón tay tím tái
      • có các triệu chứng kể trên nhưng dữ dội và trầm trọng hơn
      • căng các cơ lồng ngực để thở
      • hơi thở rất ngắn đến mức hổn hển
      • nghe rõ tiếng khò khè khi hít vào và thở ra
      • gia tăng lo sợ
      • có thể lẫn lộn hoặc ít phản ứng hơn bình thường
      • khó bước đi hoặc nói do hơi thở ngắn
      • có các triệu chứng dai dẳng

Tự xử lý cơn hen[sửa]

  1. Có kế hoạch ứng phó tại chỗ. Khi được chẩn đoán mắc bệnh hen, bạn cần làm việc với bác sĩ hoặc để lập phác đồ ứng phó với cơn hen suyễn. Phác đồ này căn bản là một quy trình từng bước cần làm khi bạn lên cơn hen cấp. Bản phác đồ phải được viết ra và bao gồm số điện thoại cấp cứu cũng như số điện thoại của gia đình và bạn bè có thể đến bệnh viện với bạn nếu cần.[4]
    • Khi đã được chẩn đoán, bạn cần tham vấn bác sĩ để xác định các triệu chứng đặc trưng cho thấy cơn hen trở nặng và những việc cần làm khi cơn hen bùng phát (ví dụ như dùng thuốc, đến phòng cấp cứu, v.v…)[4]
    • Đảm bảo biết cách dùng ống hít khẩn cấp.
    • Viết phác đồ này ra và luôn đem theo bên mình.
  2. Tránh các tác nhân kích thích. Nói chung, bạn cần lưu ý rằng việc ngăn ngừa các triệu chứng là cách tốt nhất để kiểm soát và điều trị hen suyễn. Nếu biết tình huống nào gây ra cơn hen (như ở gần động vật lông mao, thời tiết cực nóng hoặc cực lạnh), bạn nên cố gắng hết sức để tránh.[6]
  3. Mua ống hít do bác sĩ kê toa. Có hai loại thuốc cấp cứu mà bác sĩ có thể kê toa cho bạn là bình xịt định liều (metered dose inhaler – MDI) hoặc bình xịt bột khô (dry powder inhaler – DPI).
    • MDI là loại ống hít thông dụng nhất. Dụng cụ này cung cấp thuốc hen qua một bình xịt nhỏ được trang bị chất đẩy để đẩy thuốc vào phổi. MDI có thể dùng riêng hoặc dùng kèm với buồng hít hoặc buồng đệm (breathing chamber hoặc "spacer") có tác dụng ngăn cách miệng và bình xịt, cho phép bạn thở bình thường để tiếp nhận thuốc và giúp thuốc đi vào phổi có hiệu quả hơn.
    • Ống hít DPI có tác dụng cung cấp thuốc chữa hen suyễn dạng bột khô, không có chất đẩy. Các thương hiệu của ống hít DPI gồm có Flovent, Serevent, hoặc Advair. Ống hít DPI đòi hỏi bạn phải thở nhanh và sâu, khiến bệnh nhân khó sử dụng trong cơn hen suyễn. Vì vậy loại ống hít này ít thông dụng hơn bình xịt MDI tiêu chuẩn.[7]
    • Dù được kê toa sử dụng loại ống hít nào, bạn cũng phải nhớ luôn đem theo bên mình.
  4. Sử dụng MDI. Lưu ý rằng khi lên cơn hen suyễn, bạn chỉ nên dùng ống hít MDI với thuốc cấp cứu, thuốc giãn phế quản (ví dụ như albuterol), và không dùng thuốc corticosteroids hoặc thuốc giãn phế quản kích thích beta-2 tác dụng kéo dài (long-acting beta-2 agonist bronchodilators). Lắc bình xịt trong 5 giây để trộn đều thuốc trong bình.[8]
    • Trước khi dùng bình xịt, bạn cần đẩy hết không khí ra khỏi phổi hết sức có thể.
    • Nâng cằm lên và ngậm chặt buồng hít hoặc đầu ống hít.
    • Nếu dùng buồng hít, bạn có thể thở bình thường và chậm để tiếp thu thuốc. Nếu dùng ống hít, bạn cần bắt đầu thở vào và ấn ống hít một lần.
    • Tiếp tục thở cho đến khi bạn không thể hít vào được nữa.
    • Nín thở trong 10 giây và lặp lại một lần, nhưng thông thường cần lặp lại nhiều lần hơn, dừng ít nhất 1 phút giữa các lần hít. Luôn luôn tuân theo phác đồ xử lý hen.
  5. Sử dụng DPI. Ống hít DPI khác nhau tùy từng nhà sản xuất, do đó bạn cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng.
    • Thở ra hết sức có thể.
    • Ngậm chặt ống DPI và hít mạnh vào cho đến khi đầy phổi.
    • Nín thở trong 10 giây.
    • Bỏ ống DPI ra khỏi miệng và thở ra từ từ.
    • Nếu liều dùng được kê toa nhiều hơn một lần, lặp lại động tác trên sau một phút.
  6. Nhận biết cơn hen cần cấp cứu. Nếu các triệu chứng hen nặng thêm ngay cả sau khi dùng thuốc, bạn cần phải được cấp cứu. Gọi ngay cho dịch vụ cấp cứu nếu có thể. Tuy nhiên nếu thở quá vất vả và không thể nói rõ ràng, bạn phải nhờ người khác gọi hộ, có thể đó là người nhà, bạn bè hoặc người qua đường.[4]
    • Phác đồ xử lý tốt cần bao gồm số điện thoại cấp cứu ở địa phương. Ngoài ra, bác sĩ cần giúp bạn xác định khi nào các triệu chứng trở nên trầm trọng và khi nào lâm vào tình huống nguy cấp để bạn biết khi nào cần giúp đỡ. Gọi số cấp cứu địa phương nếu cơn hen không thuyên giảm nhiều sau khi dùng ống hít vài phút.
  7. Nghỉ ngơi trong khi chờ nhân viên cấp cứu đến. Ngồi xuống và nghỉ trong lúc nhân viên cấp cứu đang trên đường đến hỗ trợ. Một số bệnh nhân hen suyễn thấy rằng ngồi ở tư thế “kiềng ba chân” – chồm ra đằng trước, hai tay chống lên đầu gối – có thể giúp ích vì tư thế này giúp giảm áp lực lên cơ hoành.
    • Cố gắng giữ bình tĩnh. Sự hồi hộp có thể khiến các triệu chứng gia tăng.
    • Nhờ người ở gần đó ngồi bên cạnh để giúp bạn bình tĩnh trong khi chờ cấp cứu.

Giúp đỡ người khác[sửa]

  1. Giúp bệnh nhân tìm một tư thế thoải mái. Hầu hết những người bị hen suyễn cảm thấy dễ chịu hơn khi ngồi hơn là đứng hoặc nằm. Giữ bệnh nhân ngồi thằng lên để giúp phổi nở ra và dễ thở hơn. Để người bệnh hơi nghiêng về phía trước, dựa vào bạn hoặc vào ghế tựa. Một số bệnh nhân hen suyễn có thể ngồi ở tư thế “kiềng ba chân” bằng cách chồm ra đằng trước, hai tay chống lên đầu gối để giảm áp lực lên cơ hoành.
    • Cơn hen sẽ nặng hơn do hồi hộp, nhưng hồi hộp không gây ra cơn hen. Điều này có nghĩa là trong cơn hen, người bệnh sẽ có phản ứng gấp hơn so với khi bình tĩnh. Sự hồi hộp khiến cơ thể tiết ra cortisol, làm co hẹp phế quản (ống dẫn không khí đi qua mũi và/hoặc miệng đến các túi khí trong phổi).[9]
    • Điều quan trọng là bạn phải bình tĩnh và trấn an bệnh nhân, vì điều này có thể giúp họ bình tĩnh.
  2. Bình tĩnh hỏi “Anh bị suyễn phải không?” Cho dù bệnh nhân không thể nói được vì khò khè và ho, họ có thể gật đầu hoặc chỉ về phía ống hít hoặc thẻ hướng dẫn của họ.
    • Hỏi người đó xem họ có bản phác đồ cấp cứu hen không. Nhiều bệnh nhân hen suyễn có đem theo mình bản phác đồ cấp cứu. Nếu có, lấy bản hướng dẫn ra và giúp họ làm theo phác đồ.[9]
  3. Loại bỏ hết các tác nhân kích thích mà bạn biết khỏi hiện trường. Cơn hen suyễn thường trở nặng do một số tác nhân kích thích hoặc các dị ứng nguyên đặc trưng. Hỏi người bệnh xem gần đấy có thứ nào có thể kích thích cơn hen, và nếu họ có thể phản hồi, bạn hãy cố gắng tách người bệnh khỏi tác nhân chất kích thích hoặc đưa người bệnh ra khỏi môi trường đó (như phấn hoa hoặc các yếu tố liên quan đến thời tiết).[10]
    • Động vật
    • Khói
    • Phấn hoa
    • Độ ẩm cao hoặc thời tiết lạnh
  4. Nói cho người bệnh biết rằng bạn đang tìm ống hít của họ. Làm như vậy để giúp người bệnh bình tĩnh và trấn an họ rằng bạn đang trợ giúp chứ không làm hại họ.
    • Phụ nữ thường để ống hít của họ trong túi xách, và nam giới hay để trong túi quần áo.
    • Một số bệnh nhân hen suyễn, đặc biệt là trẻ em hoặc người cao tuổi có thể có một ống nhựa trong gọi là buồng đệm gắn vào ống hít. Buồng đệm giúp đưa thuốc vào miệng bệnh nhân mà không mất nhiều sức lực, do đó dễ hít hơn.
    • Trẻ em và người cao tuổi hay lên cơn hen cũng có thể đem theo mình máy bơm thuốc để hít thuốc qua mặt nạ. Thiết bị này dễ sử dụng, vì bệnh nhân có thể thở bình thường, và như vậy là lý tưởng cho trẻ em và người già, tuy nhiên nó cồng kềnh hơn ống hít MDI và cần có điện để hoạt động.
    • Nếu bệnh nhân không có ống hít, gọi dịch vụ cấp cứu ngay, đặc biệt đối với trẻ em hoặc người già. Người lên cơn hen suyễn mà không có ống hít có nguy cơ cao bị ngạt.
  5. Chuẩn bị cho người bệnh tiếp thu thuốc từ ống hít. Nếu người bệnh đang cúi đầu, tạm thời dựng thân trên của họ lên.
    • Nếu có buồng đệm sử dụng kèm với MDI, gắn dụng cụ này vào ống hít sau khi lắc. Mở nắp mặt nạ.
    • Giúp bệnh nhân ngửa đầu ra sau nếu cần.
    • Bảo bệnh nhân thở ra hết sức có thể trước khi sử dụng ống hít.
    • Để bệnh nhân tự dùng thuốc. Thuốc hít phải được dùng đúng liều lượng, do đó bạn nên để người bệnh tự kiểm soát quá trình này. Giúp họ giữ ống hít hoặc buồng đệm sát vào miệng nếu cần thiết.
    • Đa số bệnh nhân hen suyễn sẽ tạm dừng một hoặc hai phút giữa mỗi lần xịt.
  6. Gọi dịch vụ cấp cứu. Theo dõi người bệnh cho đến khi cấp cứu tới.
    • Ngay cả khi người bệnh có vẻ khỏe hơn sau khi dùng ống hít, tốt nhất đội cấp cứu hoặc chuyên viên chăm sóc sức khỏe vẫn cần đến gặp người bệnh. Nếu người bệnh không muốn đến bệnh viện, họ có thể quyết định sau khi được thông báo về tình hình sức khỏe của họ.
    • Tiếp tục giúp người bệnh sử dụng ống hít nếu cần; cho dù cơn hen suyễn không thuyên giảm, thuốc cũng sẽ giúp cơn hen không nặng thêm nhờ làm giãn đường thở.

Xử lý cơn hen khi không có ống hít[sửa]

  1. Gọi dịch vụ cấp cứu. Nếu bạn hoặc người bệnh không có ống hít, điều quan trọng là phải gọi ngay cấp cứu địa phương. Bạn có thể thực hiện một số bước khác nữa trong khi chờ cấp cứu tới. Tuy nhiên khi gọi điện thoại bạn luôn nên hỏi người trực cấp cứu để có lời khuyên.
  2. Tắm nước nóng. Nếu bạn đang ở nhà, việc tắm vòi sen hay bồn tắm nước nóng có thể biến phòng tắm thành nơi phục hồi tốt nhờ hơi nước.[11][12]
  3. Thực hành các bài tập thở. Nhiều người trở nên lo sợ và hoảng loạn khi lên cơn hen suyễn và điều này có thể tăng nhịp thở. Tuy nhiên sự hoảng loạn thường khiến cơn hen trầm trọng hơn vì nó hạn chế lượng ô-xy vào phổi. Bạn cần cố gắng thở chậm và có ý thức. Hít vào qua mũi trong thời gian đếm đến 4 và thở ra trong khi đếm đến 6.[12]
    • Thử chúm môi vào khi thở ra. Động tác này có thể giúp bạn thở ra chậm lại và giữ đường thở mở trong thời gian dài hơn.
  4. Tìm thức uống có caffeine. Công thức cấu tạo của caffeine tương tự như các loại thuốc hen thông dụng, và một lượng nhỏ cà phê hoặc soda có thể giúp giãn đường thở và giảm các vấn đề về hô hấp.[13][12]
    • Loại thuốc này gọi là theophylline, có thể giúp ngăn chặn và điều trị khò khè, hơi thở ngắn và thắt ngực.[14] Có thể trong cà phê hoặc trà không đủ lượng theophylline để chống lại cơn hen, nhưng vẫn có thể là một lựa chọn thay thế.
  5. Tận dụng các loại thuốc thông dụng ở nhà. Một số loại thuốc có thể giúp làm nhẹ tác động của cơn hen trong trường hợp khẩn cấp, mặc dù không bao giờ nên thay thế cho cấp cứu y tế.
    • Dùng thuốc kháng histamine tác dụng nhanh (thuốc chống dị ứng) nếu bạn hoặc bệnh nhân nghĩ rằng có dị ứng nguyên kích thích phản ứng đó. Trường hợp này có thể xảy ra nếu bạn đang ở ngoài trời trong ngày có nhiều phấn hoa. Một số thuốc kháng histamin có thể kể đến là: Allegra, Benadryl, Dimetane, Claritin, Alavert, Tavist, Chlor-Trimeton, và Zyrtec. Cúc tím Echinacea, gừng, cúc La mã và nhụy nghệ tây là các loại thảo dược kháng histamine tự nhiên. Nếu bạn có thể tìm được trà có chứa các thành phần này thì đây có thể là cách giúp giảm các triệu chứng, mặc dù nói chung tác dụng kháng histamnie của chúng có vẻ hạn chế. Thận trọng khi dùng thảo mộc tự nhiên hoặc thực phẩm bổ sung thảo mộc vì một số người dị ứng với các thành phần trong đó.[15]
    • Dùng thuốc không kê toa pseudoephedrine như Sudafed. Sudafed là thuốc thông mũi, nhưng cũng có ích khi bệnh nhân lên cơn hen suyễn mà không có ống hít vì nó giúp giãn phế quản. Tốt nhất là nên giã nhỏ viên thuốc và hòa vào nước ấm hoặc trà trước khi uống để giảm rủi ro bị nghẹn. Cũng nên lưu ý rằng tuy thuốc này có hiệu quả, nhưng phải mất 15 – 30 phút mới có tác dụng. Bạn cũng nên nhớ rằng pseudoephedrine có thể làm tăng nhịp tim và huyết áp.[16]

Lời khuyên[sửa]

  • Nếu đang chữa trị cơn hen suyễn nhẹ nhưng không thấy khá hơn, bạn hãy đến gặp bác sĩ để ngăn chặn bệnh diễn tiến nặng hơn. Bác sĩ có thể kê toa thuốc steroid uống để giúp ngăn chặn cơn hen.
  • Nếu tuân theo phác đồ xử lý ngay khi bắt đầu xuất hiện các triệu chứng, bạn thường ngăn được cơn hen trở nên trầm trọng.
  • Các triệu chứng của bệnh hen suyễn như ho, khò khè, hơi thở ngắn hoặc thắt ngực có thể hết nhờ thuốc hít. Trong một số trường hợp, các triệu chứng có thể tự khỏi.
  • Đảm bảo ống hít và các thuốc chữa hen khác không hết hạn hoặc hết thuốc.

Cảnh báo[sửa]

  • Không có loại thuốc trị hen nào được phép bán không cần toa bác sĩ. Mọi bệnh nhân được chẩn đoán bị hen suyễn cần phải có phác đồ cấp cứu và luôn đem ống hít theo mình.
  • Bệnh hen phế quản có thể nguy hiểm đến tính mạng. Nếu bạn hoặc người bệnh bên cạnh bạn không thuyên giảm sau khi đã dùng ống hít nhiều phút, bạn hoặc người ở gần phải gọi cấp cứu ngay và chờ được trợ giúp.
  • Nếu bạn không biết làm gì, gọi dịch vụ cấp cứu ngay lập tức.

Nguồn và Trích dẫn[sửa]

  1. ↑ http://www.aaaai.org/about-the-aaaai/newsroom/asthma-statistics.aspx
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 http://acaai.org/asthma/symptoms/asthma-attack
  3. ↑ http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/patientinstructions/000062.htm
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/asthma-attack/basics/symptoms/con-20034148
  5. ↑ http://acaai.org/asthma/symptoms/asthma-attack
  6. ↑ http://acaai.org/asthma/about
  7. ↑ http://www.aaaai.org/conditions-and-treatments/library/at-a-glance/inhaled-asthma-medications.aspx
  8. ↑ Kaiser Permanente, 1994, "Healthwise Handbook", ISBN: 1-877930-06-7
  9. ↑ 9,0 9,1 http://kidshealth.org/teen/your_mind/friends/friend_flareup.html
  10. ↑ http://www.cdc.gov/asthma/triggers.html
  11. ↑ Kaiser Permanente, 1994, "Healthwise Handbook", ISBN: 1-877930-06-7
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 http://bottomlinehealth.com/how-to-survive-an-asthma-attack-without-an-inhaler/
  13. ↑ http://well.blogs.nytimes.com/2010/11/29/asthma-symptoms-try-caffeine/
  14. ↑ http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/meds/a681006.html
  15. ↑ http://www.asthma.partners.org/NewFiles/BoFAChapter5.html
  16. ↑ http://www.thesurvivaldoctor.com/2012/05/03/asthma-attack-without-inhaler-9/
  • « Mới nhất
  • ‹ Mới hơn
  • Cũ hơn ›
Lấy từ “https://tusach.thuvienkhoahoc.com/index.php?title=Xử_lý_khi_lên_cơn_hen_suyễn&oldid=143524”