Độc tài

Từ VLOS
Bước tới: chuyển hướng, tìm kiếm

Chế độ độc tài (dictatorship) là một thể chế nhà nước chuyên quyền mà ở đó nhà nước được cai trị bởi một cá nhân, một nhóm người, có thể là một gia đình, nhóm quân đội, hay một đảng duy nhất, mà quyền lực không bị giới hạn và họ thường dùng những biện pháp trù dập các người đối lập để duy trì quyền lực [1][2]. Khái niệm này có thể có hai nghĩa là:

  • Độc tài kiểu La Mã là một công chức chính trị thời Cộng hòa La Mã. Các kẻ độc tài được giao cho quyền tối thượng trong lúc khẩn cấp. Quyền hành của họ nguyên thủy không tùy tiện hay kỳ quặc mà phải tuân thủ pháp luật. Không có những chính thể độc tài như vậy trong khoảng đầu thế kỷ thứ hai (TCN), nhưng sau này những kẻ độc tài như Sulla và Hoàng đế La Mã thực thi quyền lực có tính cá nhân và độc đoán hơn.
  • Trong nghĩa hiện dùng, chế độ độc tài đề cập đến hình thức cai trị độc đoán do các kẻ hay một đảng cầm quyền không bị pháp luật, hiến pháp hay các nhân tố chính trị và xã hội trong quốc gia đó ràng buộc.

Đối với những học giả, như Joseph C.W. Chan ở Đại học Hồng Kông, chế độ độc tài là một thể chế nhà nước có quyền lực cầm quyền không được nhân dân ủng hộ. Trong khi đó chủ nghĩa toàn trị (totalitarianism) là thể chế ở đó nhà nước quy định mọi mặt hành vi cá nhân và tập thể của nhân dân. Hay nói cách khác, chế độ độc tài liên quan đến nguồn gốc quyền cai trị (nơi quyền đó phát sinh) và chủ nghĩa toàn trị liên quan đến phạm vi của quyền cai trị (cái nhà nước quy định).

Theo giải thích ở trên, chế độ độc tài tương phản với thể chế dân chủ (ở đó quyền lực nhà nước từ nhân dân mà ra), và chủ nghĩa toàn trị tương phản với chủ nghĩa tự do (nơi nhà nước nhấn mạnh quyền và tự do cá nhân). Mặc dầu các khái niệm của thuật ngữ đó có khác nhau nhưng chúng đều có liên quan với nhau trên thực thế rằng hầu hết các quốc gia độc tài đều để lộ ra các đặc điểm đặc trưng của chủ nghĩa toàn trị. Chính vì vậy chúng ta thường hay nghe hai khái niệm đó được gộp thành một là độc tài toàn trị. Một khi quyền lực nhà nước không từ nhân dân mà ra thì quyền lực đó không bị giới hạn và có khuynh hướng bành trướng phạm vi của nó để kiểm soát mọi mặt đời sống nhân dân.

Ở thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, độc tài di truyền hay độc tài gia đình trị vẫn tương đối phổ biến.

Thời hậu Thế chiến và Chiến tranh Lạnh[sửa]

Trong thời kỳ sau hai cuộc Chiến tranh Thế giới, chế độ độc tài trở thành đặc điểm thường thấy của chính quyền quân sự, đặc biệt ở Mỹ Latin, Châu Á và Châu Phi. Trong trường hợp các nước châu Phi và châu Á trước đây là thuộc địa, sau khi giành được độc lập từ làn sóng phi thực dân hóa thời hậu Thế chiến, các chế độ có tổng thống/chủ tịch dần dần trở thành các chế độ độc tài mang tính cá nhân. Các chế độ này thường không bền vững[3].

Cũng có ý kiến cho rằng những chế độ độc tài này về căn bản thường chịu ảnh hưởng bởi Chiến tranh Lạnh. Cả Mỹ lẫn Liên Xô đều cố bành trướng và duy trì vùng ảnh hưởng của mình bằng cách cung cấp tài chính cho các nhóm chính trị và bán quân sự, và khuyến khích đảo chính, đặc biệt là ở châu Phi. Điều này dẫn đến nhiều nước có các cuộc nội chiến đẫm máu và hậu quả dẫn đến sự ra đời của các chế độ độc đoán. Ở Mỹ Latin, các nhà độc tài thường dùng những từ như mối đe dọa của chủ nghĩa cộng sản hay chủ nghĩa tư bản để biện hộ cho hành động của mình.

Những nhà độc tài hiện đại[sửa]

Tập tin:2015 Democracy Index.svg
Chỉ số Dân chủ 2015 theo khảo sát Dân chủ của Tạp chí The Economist.
Dân chủ toàn diện: Dân chủ có lỗ hổng: Dân chủ phi tự do: Chế độ độc tài:

Theo những khái niệm về độc tài, chúng ta có thể thấy những người sau đây là những nhà độc tài. Họ thường cầm quyền trong một thời gian dài, không nghỉ hưu hay từ chức mà chỉ thôi chức do bị lật đổ hoặc chết[4].

Xem thêm[sửa]

Chú thích[sửa]

  1. ↑
  2. ↑ Margaret Power (2008). "Dictatorship and Single-Party States". trong Bonnie G. Smith. The Oxford Encyclopedia of Women in World History: 4 Volume Set. Oxford University Press. 1–. ISBN 978-0-19-514890-9. http://books.google.com/books?id=EFI7tr9XK6EC&pg=RA1-PA55. Truy cập ngày 14 tháng 12 năm 2013.
  3. ↑ Từ Độc tài đến Dân chủ - Học viện Elbert Einstein
  4. ↑ Danh sách và tiêu chí được xây dựng dựa theo Friedrich, Carl J.; Brzezinski, Zbigniew K. (1965) pp. 12-18 và Bruce; Alastair Smith, Randolph M. Siverson and James D. Morrow pp. (2003)

Tham khảo[sửa]

  • Friedrich, Carl J.; Brzezinski, Zbigniew K. (1965). Totalitarian Dictatorship and Autocracy, 2nd ed., Praeger
  • Bueno de Mesquita, Bruce; Alastair Smith, Randolph M. Siverson and James D. Morrow (2003). The Logic of Political Survival. The MIT Press. ISBN 0-262-63315-9
  • Lind, Michael (1999). Vietnam the Necessary War: A Reinterpretation of America's Most Disastrous Military Conflict. The Free Press. ISBN 0-684-84254-8

Liên kết đến đây

Xem thêm liên kết đến trang này.
Lấy từ “https://tusach.thuvienkhoahoc.com/index.php?title=Độc_tài&oldid=111758”