Louis XIV của Pháp

Từ VLOS
Bước tới: chuyển hướng, tìm kiếm

Louis XIV (tiếng Pháp: Louis-Dieudonné; 5 tháng 9, 1638 – 1 tháng 9, 1715), còn được biết như Louis Vĩ đại (Louis le Grand; Le Grand Monarque) hoặc Thái Dương vương (The Sun King; Le Roi Soleil), là một quân chủ thuộc Nhà Bourbon, đã trị vì với danh hiệu Quốc vương Pháp và Navarre. Ông được xem là một trong những nhà chinh phạt lớn trong lịch sử[1]. Triều đại của ông kéo dài 72 năm, dài nhất trong lịch sử nước Pháp và cả Châu Âu[2].

Ông lên ngôi khi được 4 tuổi, và được mẹ là Anne của Áo nhiếp chính. Khi lên 9 tuổi, sau những cuộc nổi loạn, ông được dẫn đi ẩn náu khỏi kinh đô Paris. Ông cảm thấy bị sỉ nhục và nhất quyết muốn tự chủ, không để ai chi phối như Hồng y Richelieu đã chi phối cha ông và Hồng y Mazarin đã chi phối mẹ ông. Cũng từ đây trở về sau, ông có ác cảm với kinh đô Paris và không bao giờ muốn trở lại thành phố này. Năm 1661, khi được 23 tuổi, Louis XIV mới chính thức cai trị vương quốc sau cái chết của Hồng y Mazarin. Với chủ nghĩa quân chủ chuyên chế (Divine right of kings), Louis XIV chủ trương thiết lập một triều đình chuyên chế, xóa bỏ tàn dư phong kiến phân quyền đã ảnh hưởng sâu sắc toàn bộ nước Pháp, và một trong những việc này là tiến hành xây dựng Điện Versailles.

Năm 1666, ông chọn địa điểm của cung điện cho riêng ông, cách Paris 20 kílômét về hướng tây, rồi ra lệnh thi công. Ông huy động 36.000 công nhân, thêm 6.000 ngựa để chuyên chở vật liệu xây dựng. Thương vong của công nhân khá cao. Mỗi đêm, xe goòng đi nhặt xác chết do tai nạn nghề nghiệp. Hàng chục người chết mỗi tuần vì sốt rét. Năm 1682, Điện Versailles hoàn thành, trở thành một cung điện vĩ đại nhất thế giới. Điện Versailles không có thành lũy, vị vua đã xây cung điện trị vì không được che chắn, giữa đồng trống, để chứng tỏ một đấng quân vương đủ quyền lực không cần đến hào và tường thành để bảo vệ. Versailles trở nên biểu tượng của vị thế giàu có và quyền lực của đế chế hùng mạnh nhất châu Âu. Trên toàn lục địa, những quân vương khác – kể cả người đang có chiến tranh với Pháp – thể hiện tình thân hữu, lòng ganh tỵ và thách đố họ bằng cách xây cung điện theo mẫu Versailles. Mỗi quân vương đều muốn xây một Versailles cho riêng mình. Ngay cả những đại lộ dài và hoành tráng ở thủ đô Washington, D.C. của Mỹ, được quy hoạch 100 năm sau, cũng do một kiến trúc sư người Pháp thiết kế tổng thể theo mẫu Versailles.

Sau khi hoàn thành Điện Versailles, Louis XIV đã triệu tập các nhà quý tộc của Pháp dời đến trong triều đình để định cư, làm dịu đi những sự phân tranh của tầng lớp quý tộc, trong đó có nhiều người tham gia vào cuộc Biến loạn Fronde khi ông còn đang giai đoạn nhiếp chính. Bằng cách này, Louis XIV đã thiết lập một chế độ quân chủ chuyên chế tuyệt đối của các Quân vương Pháp, được duy trì mãi tận đến khi xảy ra cuộc Cách mạng Pháp.

Quân đội Pháp bao gồm 15 vạn binh sĩ vào thời bình và 40 vạn quân tinh nhuệ trong thời chiến. Bản thân vua Louis XIV không có kinh nghiệm chiến trường, nhưng ông là nhà chiến lược và quản lý quân sự tài ba. Kiêm nhiệm chức vụ Bộ trưởng Chiến tranh, nhà vua bàn luận về vĩ mô chiến lược với các tướng lĩnh dày dạn trận mạc của ông, rồi chỉ đạo các hoạt động cung ứng quân nhu, tuyển quân, huấn luyện, tình báo quân đội... Theo thời gian, uy tín của Louis XIV và của nước Pháp dâng cao mỗi năm. Quân đội Pháp trở nên đáng sợ nhất châu Âu. Turenne - vị thống soái được Hoàng đế Napoléon Bonaparte ngợi ca là Vị tướng Pháp vĩ đại nhất - đã phò tá dưới triều vua Louis XIV[3]. Vào năm 1672, nhà vua sai tướng Turenne mang quân đi đánh Hà Lan nhưng không thành, phải rút lui.[4] Vẻ lộng lẫy của cung điện Versailles dấy lên lòng ngưỡng mộ và ganh tỵ của thế giới. Tiếng Pháp trở nên ngôn ngữ phổ cập trong ngoại giao, xã hội và văn học. Dường như bất kỳ việc gì – mọi việc – đều khả thi, nếu dưới văn bản chỉ thị có mang chữ ký cao to, nguệch ngoạc "Louis".

Những năm cuối của triều đại Louis XIV xảy ra nhiều thảm họa. Trong cuộc Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha, liên quân Anh - Áo - Phổ do Công tước thứ nhất của Marlborough, Vương công Leopold I xứ Anhalt-Dessau và Vương công Eugène xứ Savoie chỉ huy đập tan tác Quân đội vua Louis XIV trong trận đánh lớn tại Blenheim (1704)[5] - một đòn đánh cực kỳ đau vào quân Pháp.[6] Sau chiến bại thê thảm tại Blenheim, Quân đội vua Louis XIV lại bị Quận công Marlborough đại phá trong trận đánh tại Ramilies (1706).[7] Cùng năm đó, liên quân Áo - Phổ của Vương công Leopold và Vương công Eugène đè bẹp trong trận đánh tại Turin.[8] Mãi đến năm 1712, Quân đội Pháp do Thống chế Claude-Louis-Hector de Villars thống lĩnh mới đánh tan tác liên quân Áo - Hà Lan của Eugène trong trận đánh nhỏ tại Denain.[9][10] Song, người con chính thức độc nhất, người kế vị ngai vàng của nhà vua, qua đời năm 1711. Con trai của ông, Quận công của Bourgogne, hiện thân cho niềm hy vọng của nước Pháp trong tương lai, qua đời năm 1711 vì bệnh sởi ở tuổi 30. Đứa con trai trưởng của Quận công, cháu nội của Louis XIV, cũng chết vì bệnh sởi ít ngày sau.

Chỉ còn có một đứa trẻ thuộc dòng dõi kế vị ngai vàng trực tiếp, mới lên 2, là cháu kêu Louis XIV bằng ông cố. Đứa trẻ này cũng mắc bệnh sởi, nhưng thoát chết nhờ người bảo mẫu nhốt kín cậu bé và không cho phép các bác sĩ sờ đến cậu với hai bàn tay mang những bọc mọng nước. Vương tôn này được sống sót để trị vì nước Pháp trong 59 năm dưới tên Louis XV. Trên giường bệnh, Louis XIV triệu đứa chắt lên 5 tuổi đến và nói: "Cháu ạ, một ngày cháu sẽ là vị Quân chủ vĩ đại. Đừng bắt chước tính hiếu chiến của ta. Hãy luôn hành xử dựa theo Thượng đế và khiến cho thần dân phải trọng vọng Người. Ta đau lòng mà thấy đã để cho thần dân trong tình trạng như thế."[11]

Quốc vương Louis XIV qua đời năm 1715 sau khi trị vì 72 năm, thọ 76 tuổi. Có lẽ ông là vị Quân vương vĩ đại nhất của Pháp[11]. Những vị quân vương kế tục ông không tham vọng như ông, và huyền thoại về một lực lượng Quân đội Pháp bất khả chiến bại đã bị phá vỡ tan tành với việc họ bị Quân đội tinh nhuệ Phổ của vua Friedrich II Đại Đế đè bẹp trong trận đánh lớn tại Rossbach (1757), và sau này là đại bại trong Chiến tranh Bảy năm trước người Anh, và mất hết lãnh thổ Bắc Mỹ vào tay Anh.[12][13]

Thời thơ ấu[sửa]

Tập tin:Bb85790a33.jpg
Louis-Dieudonné, Trữ quân nước Pháp, in 1643 by Claude Deruet
Tập tin:Fransk barnprins, troligen Ludvig XIV eller XV från 1600-talets första hälft - Skoklosters slott - 95015.tif
Louis XIV khi còn nhỏ
Tập tin:Louis XIII, Anne of Austria, and their son Louis XIV, flanked by Cardinal Richelieu and the Duchesse de Chevreuse.jpg
Louis XIII của Pháp, Vương hậu Anne và con trai họ Louis XIV

Louis XIV sinh vào ngày 5 tháng 9 năm 1638, tại Lâu đài Château de Saint-Germain-en-Laye, là con trai của Louis XIII của Pháp và Vương hậu Anne của Áo. Cha mẹ của ông đã kết hôn được 23 năm trước khi sinh ra ông. Mẹ ông đã từng mang thai bốn lần, nhưng cả bốn lần đều bị hỏng. Do đó, mọi người coi ông như là một món quà mà Thiên Chúa ban tặng, và ngày sinh của ông là một phép lạ của Chúa Trời. Ông thường được gọi là Louis-Dieudonné (Louis Chúa ban)[14] và ông cũng mang danh hiệu Trữ quân nước Pháp (Dauphin of France).[15].

Năm 1643, khi đang hấp hối, Louis XIII đã chuẩn bị tất cả mọi thứ để giúp đỡ con trai mình trong những năm đầu trên ngai vàng. Ông lập một Hội đồng nhiếp chính, đại diện cho Louis trong thời gian còn thơ ấu. Trái ngược với phong tục, ông không cho Anne độc chiếm chức nhiếp chính ngay cả Louis là con đẻ của bà và em trai của ông là Phillipe vì ông không chắc chắn về tài năng chính trị của bà. Nhưng rốt cuộc bà cũng trở thành người đứng đầu Hội đồng. Khi Louis XIII qua đời, Vương hậu đã đưa Louis - lúc này ông chưa đầy năm tuổi - đến để viếng cha. Cậu bé Louis đã có thể nắm được tình hình thực tế bởi khi người cha hỏi con trai của mình rằng có biết mình là ai, thì cậu trả lời rằng, "Louis thứ mười bốn, thưa phụ vương !". Cha ông trả lời rằng: "Con không phải Louis thứ mười bốn vào lúc này."

Quan hệ giữa Louis và mẹ ông, Anne của Áo, rất tích cực. Những người đương thời đều nhận định rằng Vương hậu dành toàn bộ thời gian với Louis, cả 2 đều có những sở thích về ẩm thực và nghệ thuật sân khấu. Cũng chính Vương hậu đã khiến Louise vững tin thực hiện ý niệm tiến hành quân chủ chuyên chế của mình.

Ghi chú[sửa]

  1. ↑ Christopher Duffy, Siege Warfare: The fortress in the early modern world, 1494-1660, trang 247
  2. ↑ “Louis XIV”. MSN Encarta (2008). Bản chính lưu trữ 1 November 2009. Truy cập 20 January 2008.
  3. ↑ Jay Luvaas, Napoleon on the Art of War, trang 35
  4. ↑ Jay Luvaas, Napoleon on the Art of War, trang 36
  5. ↑ Christopher Duffy, Frederick the Great: A Military Life, trang XVI
  6. ↑ Jay Luvaas, Frederick the Great on the Art of War, trang 65
  7. ↑ Christopher Duffy, The fortress in the age of Vauban and Frederick the Great, 1660-1789, trang 37
  8. ↑ Jay Luvaas, Frederick the Great on the Art of War, trang 32
  9. ↑ Christopher Duffy, The fortress in the age of Vauban and Frederick the Great, 1660-1789, trang 44
  10. ↑ Jay Luvaas, Napoleon on the Art of War, trang 100
  11. ↑ 11,0 11,1 Theo cuốn Lịch sử thế giới
  12. ↑ Christopher Duffy, Borodino and the War of 1812, trang 15
  13. ↑ Jay Luvaas, Frederick the Great on the Art of War, trang 230
  14. ↑ Brémond, Henri La Provence mystique au XVIIe siècle. Paris: Plon-Nourrit, 1908. các trang. 381, 382.
  15. ↑ François Bluche (translated by Mark Greengrass (1990). Louis XIV. New York: Franklin Watts. tr. 11. ISBN 0-531-15112-3.

Đọc thêm[sửa]

  • Ashley, Maurice P. Louis XIV And The Greatness Of France (1965) excerpt and text search
  • Beik, William. Louis XIV and Absolutism: A Brief Study with Documents (2000) excerpt and text search
  • Beik, William. "The Absolutism of Louis XIV as Social Collaboration." Past & Present 2005 (188): 195–224. online at Project MUSE
  • Bluche, François, Louis XIV, (Franklin Watts, 1990)
  • Buckley, Veronica. Madame de Maintenon: The Secret Wife of Louis XIV. London: Bloomsbury, 2008
  • Burke, Peter. The Fabrication of Louis XIV (1994) excerpt and text search
  • Cambridge Modern History: Vol. 5 The Age Of Louis XIV (1908), old, solid articles by scholars; complete text online
  • Campbell, Peter Robert. Louis XIV, 1661–1715 (London, 1993)
  • Church, William F., ed. The Greatness of Louis XIV. (1972).
  • Cowart, Georgia J. The Triumph of Pleasure: Louis XIV and the Politics of Spectacle (U of Chicago Press, 2008) 299 pp; focus on opera and ballet
  • Cronin, Vincent. Louis XIV. London: HarperCollins, 1996 (ISBN 0002720728)
  • Dunlop, Ian. Louis XIV (2000), 512pp excerpt and text search
  • Erlanger, Philippe, Louis XIV (Praeger 1970)
  • Fraser, Antonia. Love and Louis XIV: The Women in the Life of the Sun King. London: Weidenfeld & Nicolson, 2006 (hardcover, ISBN 0-297-82997-1); New York: Nan A. Talese, 2006 (hardcover, ISBN 0385509847)
  • Goubert, Pierre. Louis XIV and Twenty Million Frenchmen (1972), social history from Annales School
  • Jones, Colin. The Great Nation: France from Louis XIV to Napoleon (1715–1799) (2002)
  • Lewis, W. H. The Splendid Century: Life in the France of Louis XIV (1953) excerpt and text search; also online complete edition
  • Le Roy Ladurie, Emmanuel. The Ancien Regime: A History of France 1610–1774 (1999), survey by leader of the Annales School excerpt and text search
  • Lynn, John A. The Wars of Louis XIV, 1667–1714 (1999) excerpt and text search
  • Mitford, Nancy. The Sun King (1995), popular excerpt and text search
  • Nolan, Cathal J. Wars of the Age of Louis XIV, 1650–1715: An Encyclopedia of Global Warfare and Civilization. (2008) 607pp; over 1000 entries; ISBN 978-0-313-33046-9
  • Rowlands, Guy. The Dynastic State and the Army under Louis XIV: Royal Service and Private Interest, 1661–1701 (2002) online edition
  • Rubin, David Lee, ed. Sun King: The Ascendancy of French Culture during the Reign of Louis XIV. Washington: Folger Books and Cranbury: Associated University Presses, 1992.
  • Shennan, J. H. Louis XIV (1993) online edition
  • Thompson, Ian. The Sun King's Garden: Louis XIV, André Le Nôtre And the Creation of the Gardens of Versailles. London: Bloomsbury Publishing, 2006 ISBN 1582346313
  • Treasure, Geoffrey. Louis XIV (London, 2001).
  • Wilkinson, Rich. Louis XIV (2007)
  • Wolf, John B. Louis XIV (1968), the standard scholarly biography online edition

Liên kết ngoài[sửa]

Liên kết đến đây

Xem thêm liên kết đến trang này.
Lấy từ “https://tusach.thuvienkhoahoc.com/index.php?title=Louis_XIV_của_Pháp&oldid=111951”