Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ

 

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ
Türkçe
Phát âm	[ˈt̪yɾkˌtʃe]
Nói tại	Bản mẫu:Country data Thổ Nhĩ Kỳ,Bản mẫu:Country data Bắc Síp,Bulgaria,Hy Lạp,Bản mẫu:Country data Macedonia,Bản mẫu:Country data Kosovo,Bản mẫu:Country data România,Bản mẫu:Country data Síp,Azerbaijan và các cộng đồng nhập cư ở , redirect Tiêu bản:Country data France,Hà Lan,Bản mẫu:Country data Áo,Bản mẫu:Country data Uzbekistan[cần dẫn nguồn],Anh,Hoa Kỳ,Bản mẫu:Country data Bỉ,Thụy Sĩ,Ý, Kosovo, và các quốc gia khác có kiều dân Thổ Nhĩ Kỳ
Khu vực	Anatolia, Kypros, Balkan, Kavkaz[cần dẫn nguồn], Trung Âu, Tây Âu
Tổng số người nói	80 triệu
Hạng	23 (tiếng mẹ đẻ)
Ngữ hệ	Turk >Turk thường ->Turk miền Tây Nam (Oghuz) -->Nhánh phía Tây --->Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ
Hệ chữ viết	Hệ chữ Latinh (biến thể tiếng Thổ Nhĩ Kỳ)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Bản mẫu:TUR Bản mẫu:TRNC Bản mẫu:CYP
Quy định bởi	Hiệp hội ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	tr
ISO 639-2	tur
ISO 639-3	tur
315px Các quốc gia với số lượng người nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ đáng kể (Click on image for the legend)

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ (Türkçe, IPA Bản mẫu:Audio-IPA), cũng được gọi là tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Istanbul, là một ngôn ngữ được 65-73 triệu người nói trên khắp thế giới, khiến nó là ngôn ngữ được nói phổ biến nhất trong nhóm ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ. Những người nói tiếng này phần lớn ở Thổ Nhĩ Kỳ, với một số lượng nhỏ hơn ở Kypros, Bulgaria, Hy Lạp và những nơi khác ở Đông Âu. Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ cũng được nhiều người nhập cư đến Tây Âu, đặc biệt là ở Đức, sử dụng.

Gốc của ngôn ngữ này có thể truy từ Trung Á với các ghi chép đầu tiên có niên đại gần 1200 năm. Về phía tây, ảnh hưởng của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman - tiền thân trực tiếp của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay - đã lan đi khi Đế quốc Ottoman mở rộng. Năm 1928, một trong các cải cách của Atatürk những năm đầu của Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ là chữ viết Ottoman đã được thay bằng bảng chữ cái Latin. Đồng thời Hiệp hội ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ đã khởi xướng cải cách ngôn ngữ này bằng cách loại bỏ các từ vay mượn (loanword) từ tiếng Ba Tư và tiếng Ả Rập, thay vào đó là các từ gốc Thổ Nhĩ Kỳ và các biến thể bản địa của ngôn ngữ này.

Đặc điểm của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ là hài hòa nguyên âm và chắp dính. Trật tự cơ bản là theo dạng "Chủ-Thụ-Động" (SOV language). Các hình thức ngôi thứ hai số nhiều có thể được sử dụng cho các cá nhân như một dấu hiệu của sự tôn trọng. Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ không có hạng hay giống cho danh từ.

Phân loại

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ là một thành viên của nhóm ngôn ngữ Oghuz, một nhóm nhỏ của nhóm ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ. Có tương đồng ngôn ngữ lẫn nhau giữa tiếng Thổ Nhĩ Kỳ và các ngôn ngữ Oghuz khác, bao gồm tiếng Azerbaijan, Turkmenistan, Qashqai, Gagauz, và tiếng Thổ Nhĩ Kỳ vùng Balkan Gagauz. Gia đình Turkic gồm khoảng 30 ngôn ngữ còn sử dụng khắp Đông Âu, Trung Á, và Siberia. Một số nhà ngôn ngữ học cho rằng các ngôn ngữ Turkic là một phần của gia đình ngôn ngữ Altaic lớn hơn. Khoảng 40% của tất cả người nói ngôn ngữ Turkic là người nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ. Các tính năng đặc trưng của Thổ Nhĩ Kỳ, như hài hòa về nguyên âm, ngưng kết, và không có giống cho danh từ mang tính phổ quát trong tất cả các ngôn ngữ họ Turkic.

Lịch sử

Tập tin:Kyzyl orkhon inscription.jpg

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Orkhon được khắc trên đá (thế kỷ thứ 8). Kyzyl, Nga.

Các chữ khắc Thổ Nhĩ Kỳ cổ nhất được biết đến là ba cột đá khắc chữ Orkhon khổng lồ ở Mông Cổ hiện nay. Ba cột đá này được xây dựng để vinh danh hoàng tử Kul Tigin và anh trai của ông-Hoàng đế Bilge Khan. Chúng có niên đại khoảng từ năm 732 tới 735, cùng thời với cột đá khắc chữ Bayn Tsokto được Tonyukuk, lãnh đạo bộ lạc thời kỳ 720-725 dựng lên, là những di vật tiếng Thổ Nhĩ Kỳ cổ nhất. Sau khi phát hiện và khai quật các di tích và những phiến đá liên quan của các nhà khảo cổ của Nga trong khu vực rộng lớn xung quanh thung lũng Orkhon từ năm 1889 đến năm 1893, các chuyên gia đã khẳng định ngôn ngữ trên các bia này là ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ cổ đại viết bằng chữ viết Orkhon. Các chữ viết này cũng được gọi là "rune Turkic" hoặc "runiform" do sự tương tự bề ngoài để các bảng chữ cái chữ rune của Đức.

Sách tham khảo

Printed sources

• Akalın, Şükrü Haluk (January 2003). "Türk Dil Kurumu'nun 2002 yılı çalışmaları (Turkish Language Association progress report for 2002)" (in Turkish) (PDF). Türk_Dili 85 (613). ISSN 1301-465X. Archived from the original on ngày 27 tháng 6 năm 2007. http://web.archive.org/web/20070627231538/http://www.tdk.gov.tr/TR/dosyagoster.aspx?DIL=1&BELGEANAH=2693&DOSYAISIM=calismalar2002.pdf. Retrieved ngày 18 tháng 3 năm 2007. 
• Bazin, Louis (1975). "Turcs et Sogdiens: Les Enseignements de L'Inscription de Bugut (Mongolie), Mélanges Linguistiques Offerts à Émile Benveniste" (in fr). Collection Linguistique, publiée par la Société de Linguistique de Paris (LXX): 37–45. 
• Brendemoen, B. (1996). "Phonological Aspects of Greek-Turkish Language Contact in Trabzon". Conference on Turkish in Contact, Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in the Humanities and Social Sciences, Wassenaar, 5–ngày 6 tháng 2 năm 1996. 
• Encyclopaedia Britannica, Expo 70 Edition Vol 12. William Benton. 1970.
• Coulmas, Florian (1989). Writing Systems of the World. Blackwell Publishers Ltd, Oxford. ISBN 0-631-18028-1.
• Dilaçar, Agop (1977). "Atatürk ve Yazım" (in Turkish). Türk Dili 35 (307). ISSN 1301-465X. http://www.dildernegi.org.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFC3C6D81741DBEB05. Retrieved ngày 19 tháng 3 năm 2007. 
• Ergin, Muharrem (1980) (Turkish). Orhun Abideleri. Boğaziçi Yayınları. ISBN 0-19-517726-6.
• Findley, Carter V. (October 2004). The Turks in World History. Oxford University Press. ISBN 0-19-517726-6.
• Glenny, Misha. The Balkans – Nationalism, War, and the Great Powers, 1804–1999, Penguin, New York 2001.
• Johanson, Lars (2001) (PDF). Discoveries on the Turkic linguistic map. Swedish Research Institute in Istanbul. Archived from the original on ngày 5 tháng 2 năm 2007. http://web.archive.org/web/20070205070509/http://www.srii.org/Map.pdf. Retrieved ngày 18 tháng 3 năm 2007. 
• Ishjatms, N. (October 1996). "Nomads In Eastern Central Asia". History of civilizations of Central Asia. 2. UNESCO Publishing. ISBN 92-3-102846-4.
• Katzner, Kenneth (March 2002). Languages of the World, Third Edition. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd.. ISBN 978-0-415-25004-7.
• Lewis, Geoffrey (1953). Teach Yourself Turkish. English Universities Press. ISBN 978-0-340-49231-4. (2nd edition 1989)
• Lewis, Geoffrey (2001). Turkish Grammar. Oxford University Press. ISBN 0-19-870036-9.
• Lewis, Geoffrey (2002). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press. ISBN 0-19-925669-1.
• Özsoy, A. Sumru; Taylan, Eser E. (eds.) (2000) (Turkish). Türkçe’nin ağızları çalıştayı bildirileri (Workshop on the dialects of Turkish). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. ISBN 975-518-140-7.
• Soucek, Svat (March 2000). A History of Inner Asia. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65169-1.
• Vaux, Bert (2001) (PDF). Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians. Harvard University. http://www.uwm.edu/~vaux/hamshen.pdf. Retrieved ngày 24 tháng 4 năm 2007. Bản mẫu:Dead link
• Zimmer, Karl; Orgun, Orhan (1999). "Turkish". Handbook of the International Phonetic Association: A guide to the use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge: Cambridge University Press. 154–158. ISBN 0-521-65236-7.

On-line sources

• Center for Studies on Turkey, University of Essen (2003). “The European Turks: Gross Domestic Product, Working Population, Entrepreneurs and Household Data” định dạng (PDF). Turkish Industrialists' and Businessmen's Association. Bản chính lưu trữ Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định.. Truy cập Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định..
• “CIA Factbook:Iraq” (2013).
• “Güncel Türkçe Sözlük” (bằng Turkish). Turkish Language Association (2005). Bản chính lưu trữ Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định.. Truy cập Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định..
• “Turkish Etymological Dictionary online” (bằng Turkish). Sevan Nişanyan (2006). Truy cập Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định..
• “Language Materials Project: Turkish”. UCLA International Institute, Center for World Languages (Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định.). Truy cập Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định..
• TNS Opinion & Social (February 2006) (PDF). Special Eurobarometer 243 / Wave 64.3: Europeans and their Languages. European Commission Directorate of General Press and Communication. http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_en.pdf. Truy cập ngày 28 tháng 3 năm 2007.
• “Turkish Language Association: Sesler ve ses uyumları "Sounds and Vovel karmony"” (bằng Turkish). Turkish Language Association. Truy cập Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định..
• Göknel, Yüksel (2012). “Turkish Grammar Updated Academic edition”. Truy cập Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định..
• Turkish Language Association. “Türk Dil Kurumu – Tarihçe (History of the Turkish Language Association)” (bằng Turkish). Bản chính lưu trữ Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định.. Truy cập Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định..
• “Türkçe Sözlük (2005)’teki Sözlerin Kökenlerine Ait Sayısal Döküm (Numerical list on the origin of words in Türkçe Sözlük (2005))” (bằng Turkish). Turkish Language Association (2005). Truy cập Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định.. Bản mẫu:Dead link
• “Spartak KADIU: Türkçede zaman ve kip kavramı ve i-ek eylemin fonksiyonu üzerine” (bằng Turkish). Turkish Studies: International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3,. Truy cập Lỗi khi kêu gọi {{Chú thích web}}: hai tham số url và title phải được chỉ định..

Đọc thêm

• Eyüboğlu, İsmet Zeki (1991) (Turkish). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü (Etymological Dictionary of the Turkish Language). Sosyal Yayınları, İstanbul. ISBN 978975-7384-72-4.
• Özel, Sevgi; Haldun Özen and Ali Püsküllüoğlu (eds.) (1986) (Turkish). Atatürk'ün Türk Dil Kurumu ve Sonrası (Atatürk's Turkish Language Association and its Legacy). Bilgi Yayınevi, Ankara. OCLC 18836678.
• Püsküllüoğlu, Ali (2004) (Turkish). Arkadaş Türkçe Sözlük (Arkadaş Turkish Dictionary). Arkadaş Yayınevi, Ankara. ISBN 975-509-053-3.

Liên kết đến đây

• Danh sách ngôn ngữ theo tổng số người sử dụng
• Cà phê
• Châu Âu
• Đế quốc Ottoman
• Hagia Sophia
• Istanbul
• Mustafa Kemal Atatürk
• Pháp
• Sinan
• Suleiman I

Xem thêm liên kết đến trang này.