Phương pháp kỷ luật tích cực/C4.2
Mục lục
- 1 Thiết lập giới hạn
- 2 Thận trọng khi từ chối đòi hỏi của trẻ
- 3 Điểm cần nhớ khi thiết lập nội quy ở nhà và ở trường
- 4 Họp lớp và họp gia đình
- 5 Điếm cần nhớ đế củng cố, duy trì nội quy với trẻ
- 6 Hoạt động: Họp thiết lập nội quy nề nếp trong gia đình và lớp học
- 7 Hoạt động: Mỗi người một nẻo
- 8 Hoạt động: Cách thức kỷ luật tích cực với trẻ mới lớn
Thiết lập giới hạn[sửa]
Nếu mục đích của việc dùng hệ quả tự nhiên và lôgíc là nhằm dạy trẻ về trách nhiệm thì việc thiết lập nội quy là nhằm để bảo vệ trẻ. Nội quy, nề nếp kỷ luật là những điều rất cần thiết để giáo dục, nuôi dưỡng, và bảo đảm sự phát triển lành mạnh, an toàn cho trẻ em. Cha mẹ, thầy cô nào cũng muốn con em mình có nề nếp kỷ luật tốt, lớn lên là những người có trách nhiệm. Chính vì vậy, việc thiết lập nội quy, quy tắc ứng xử trong gia đình và lớp học là rất quan trọng.
Nội quy, nề nếp tạo cơ sở cho trẻ hiểu xem những hành vi nào là phù hợp, những hành vi nào là không phù hợp và đâu là giới hạn không được vượt qua. Việc duy trì nội quy, nề nếp kỷ luật cũng giúp duy trì trật tự, nề nếp trong gia đình, lớp học và xã hội sau này. Nếu được thiết lập và thực hiện đúng cách, nhất quán, nội quy sẽ giúp trẻ nhập tâm thành những nguyên tắc hướng dẫn hành vi của trẻ trong cuộc sống.
Có những nội quy bao gồm những quy định nghiêm khắc do người lớn hướng dẫn, trẻ buộc phải tuân thủ và không thể thương lượng được (ví dụ: Tôn trọng mọi người, trung thực, không nghịch điện, không hút thuốc...), nhưng cũng có nội quy, quy định do trẻ và người lớn cùng thảo luận, thống nhất và có thể thay đổi (ví dụ về thời gian học tập, cách thức ăn mặc, việc nhà,...). Trẻ em sẽ học rất nhanh nội quy nào không thể thương lượng, nội quy nào có thể thương lượng và thay đổi. Phương pháp dùng hệ quả lôgíc đóng vai trò quan trọng trong các quy tắc mà người lớn muốn rèn luyện cho trẻ.
Trong bảng 2 dưới đây, cột bên trái (có) thuộc lựa chọn của trẻ (đặc biệt là với tuổi mới lớn), với mức độ tăng dần theo lứa tuổi và sự phát triển. Cột bên phải (không) là phần trẻ cần ý kiến của cha mẹ, thầy cô hay người lớn. Cột ở giữa là có thể, có nghĩa là một số việc từ cột Không có thể chuyển thành Có. Quá trình này tăng dần theo lứa tuổi và sự phát triển của trẻ hoặc khi cha mẹ, thầy cô và trẻ đạt được thoả thuận và cam kết mà 2 bên cùng đồng ý. Ví dụ, trẻ có thể được tự đi đến nhà bạn dự sinh nhật vào buổi tối nếu bảo đảm an toàn, trẻ có thể được đi chơi hoặc xem tivi nếu đã hoàn thành tốt bài tập về nhà, trẻ có thể được rủ bạn về nhà chơi nếu cả hai chơi ngoan, không nói tục,... Khi trẻ đến tuổi mới lớn, trẻ có xu hướng đòi hỏi được tự lập nhiều hơn, trong khi cha mẹ, thầy cô có xu hướng duy trì sự kiểm soát ở mức độ lớn. Chính vì thế mà va chạm, xung đột dễ xảy ra. Nhưng nếu theo một thái cực khác là gỡ bỏ hầu hết các giới hạn, chuyển hết không sang có (người lớn thả lỏng, nuông chiều để trẻ muốn làm gì cũng được) thì nề nếp kỷ luật đã hình thành dễ bị phá vỡ, những nề nếp mới khó hình thành hoặc phải mất rất nhiều thời gian, có khi phải trả giá đắt.
Bảng 2: Một số ví dụ Giới hạn "có - có thể - không" (chủ yếu với trẻ tuổi mới lớn)
| Có (Được phép) | Có thể (Có thể thương lượng) | Không (Không được phép) |
|---|---|---|
| Làm bài tập | Dự sinh nhật bạn | Hút thuốc |
| Đi ngủ trước 10 giờ | Đi thăm quan cuối tuần | Đi xe máy (dưới 18 tuổi) |
| Mặc quần áo gì | Dùng internet | Đánh nhau |
| Chơi trò chơi lúc giải lao | Chơi trò chơi trong giờ ngoại khoá | Chơi trò chơi trong giờ học |
Thận trọng khi từ chối đòi hỏi của trẻ[sửa]
Khi chấp nhận hay từ chối những đòi hỏi của trẻ, đặc biệt khi từ chối trẻ, người lớn nên cân nhắc, thận trọng. Trên thực tế, rất nhlểu trường hợp trẻ năn nỉ, khóc lóc, hờn dỗi... khi để nghị bố mẹ một điểu gì đó mà không được chấp thuận. Khi đó, bố mẹ cũng không vul, thậm chí bực bội vì con dám "chống lại" quyết định của họ. Có người còn sử dụng trừng phạt để "dẹp đi" sự chống đối và "bảo lưu" quyết định của mình. Sau đó, họ lại cảm thấy có phẩn hối hận vể hành vl của mình, thấy thưong con. Mặt khác, khi xem xét lại lời để nghị của con, họ thấy không có gì là quá vô lý nên đã thay đổi quyết định của mình.
Nếu sự việc lặp đi lặp lại nhiều lần như vậy sẽ tạo cho trẻ suy nghĩ sai lệch:
- Bố mẹ từ chối trẻ nhưng đó chưa phải là quyết định cuối cùng.
- Trẻ có thể sử dụng các "vũ khí" mà trẻ thấy từng có hiệu quả như khóc hờn, giận dỗi... để thay đổi quyết định của cha mẹ.
Khi cha mẹ đang bận rộn, họ không có thời gian suy nghĩ nên từ chối đề nghị của trẻ để an toàn hơn. Cũng có những người chưa thực sự quan tâm, tôn trọng ý kiến của trẻ, không cần đắn đo suy nghĩ, xem xét kỹ nội dung đề nghị hoặc điều kiện đáp ứng lời đề nghị đó, họ từ chối trẻ ngay lập tức. Khi đó, trẻ không biết lý do tại sao mình bị từ chối. Điều đó làm trẻ nghi ngờ, hẫng hụt, thất vọng. Có trường hợp, trước lời đề nghị của trẻ, bố mẹ chấp thuận đề nghị của trẻ cho qua chuyện, nhưng sau đó, họ lại không có điều kiện thực hiện lời hứa của mình. Điều này gây khó xử cho người lớn, vì làm mất lòng tin của trẻ đối với quyết định của mình. Trẻ thấy bố mẹ không giữ lời hứa, đã "nói dối" mình. Vì vậy, điều quan trọng là phải thận trọng cân nhắc, xem xét kỹ trước khi đưa ra câu trả lời cho những đề nghị của trẻ.
Điểm cần nhớ khi thiết lập nội quy ở nhà và ở trường[sửa]
Thực tế gia đình hay lớp học nào cũng cần có nội quy, nề nếp và không nhất thiết nội quy nào cũng phải thiết lập một cách tập thể. Nhưng nếu nội quy được cả gia đình, lớp học tham gia xây dựng và thực hiện thì sẽ tốt hơn rất nhiều. Nội quy đó có thể liên quan đến ăn, mặc, vệ sinh, sức khoẻ, học hành ở nhà, ở trường, giải trí, giờ giấc, hành vi ứng xử...Các nội quy đó phải phản ánh được 2 điều: Nhu cầu của cha mẹ và nhu cầu, mối quan tâm của trẻ. Việc thiết lập nội quy cần có sự tham gia, hợp tác của trẻ, đặc biệt là trẻ ở tuổi mới lớn có hiệu quả hơn.
Ghi nhớ khi thiết lập nội quy với trẻ[sửa]
- Nội quy đó có dựa trên thực tế hay chỉ là cảm xúc của người lớn?
- Nội quy đó có vì lợi ích của trẻ, giúp trẻ được an toàn, trở nên tốt hơn không?
- Nội quy đó có giúp trẻ tránh được va chạm, xung đột với người khác?
- Nội quy đó có giúp trẻ học cách suy nghĩ, cân nhắc trước khi hành động?
- Hệ quả của việc tuân thủ hoặc không tuân thủ nội quy đó là gì?
Khi được tham gia, cả người lớn và trẻ em đều cảm thấy mình là chủ sở hữu của các quyết định đó. Vì thế xác suất làm theo các quyết định đó cao hơn nhiều so với khi bị áp đặt.
Họp lớp và họp gia đình[sửa]
Để hình thành một nề nếp, nội quy hay giải quyết các mâu thuẫn, vấn đề nảy sinh thì các cuộc họp lớp và họp gia đình để trẻ tham gia thảo luận vấn đề cần quan tâm là rất có ích. Đôi khi đó cũng là dịp để các thành viên trong gia đình hay lớp học muốn thay đổi, điều chỉnh một vài điều đã thoả thuận. Các cuộc trao đổi ở nhà và sinh hoạt lớp ở trường là cơ hội để trẻ học cách chia sẻ trách nhiệm. Đó cũng là cơ hội để người lớn thể hiện sự tôn trọng trẻ, hiểu được quan điểm của trẻ, cùng trẻ đi đến những quyết định mà tất cả sẽ cùng thống nhất và thực hiện.
Tuy gia đình và lớp học có một số điểm khác nhau nhưng có nhiều điểm chung về nguyên tắc thiết lập nề nếp kỷ luật. Các chuyên gia giáo dục hàng đầu trên thế giới lưu ý rằng: mục đích của họp lớp, họp gia đình không phải để phê bình hoặc thuyết giảng về đạo đức. Cha mẹ, thầy cô giáo đừng coi cuộc họp lớp, họp gia đình là hình thức để kiểm soát trẻ được nhiều hơn. Trẻ sẽ nhận thấy điều này và sẽ không hợp tác.
Mục đích của họp lớp, họp gia đình là:[sửa]
- Khích lệ những gì trẻ đã đạt được
- Giúp đỡ nhau
- Giải quyết vấn đề, khó khăn
- Lập kế hoạch cho những sự kiện hay hoạt động của lớp/gia đình
Tác dụng của họp lớp, họp gia đình với trẻ[sửa]
Thông qua các cuộc họp lớp, họp gia đình, người lớn giúp trẻ học được những kỹ nàng quan trọng sau đây:
- Tôn trọng lẫn nhau (từng người nói một; lắng nghe người khác nói)
- Khích lệ lẫn nhau (khích lệ những điểm tốt mà các cá nhân đã đạt được: thân thiện với nhau, chia sẻ, hợp tác trong một công việc nào đó)
- Để trẻ cùng thảo luận cách áp dụng hệ quả lôgíc. Ví dụ, nếu viết lên bàn, lên tường, chửi tục, đi muộn, không làm bài ở lớp, đi học về muộn, bày bừa khắp phòng,... thì trẻ sẽ bị kỷ luật như thế nào. Lưu ý không bao giờ quên 3 quy tắc của hệ quả lôgíc: liên quan, tôn trọng và hợp lý.
Thông qua cuộc họp gia đình, bố, mẹ ông bà cũng hiểu nhau hơn và hành động một cách nhất quán, tránh tình trạng mỗi người một cách khiến trẻ lẫn lộn hoặc làm cho nội quy, quy tắc trong gia đình bị phá vỡ (xem hoạt động 4)
Các bước của một cuộc họp lớp, họp gia đình là:[sửa]
- Bắt đầu bằng khích lệ, khen ngợi để giảm thái độ ¡m lặng mang tính phòng thủ và tăng thái độ hợp tác của trẻ.
- Điểm lại xem cả lớp hoặc cả gia đình muốn thảo luận những vấn đề gì. Ví dụ, giáo viên có thể đề nghị: "Lớp học là của tất cả chúng ta. Thầy muốn các em tham gia xây dựng nội quy của lớp học. Các em muốn nội quy đó như thế nào? Gồm những điểm gì?"
- Giải quyết vấn đề: Trực tiếp hỏi trẻ có lỗi hoặc hành vi không phù hợp (đi muộn, không làm bài tập, vẽ bậy...) xem trẻ có đề xuất gì để giải quyết vấn đề do mình gây ra, hướng khắc phục lỗi không. Nếu có, mọi người sẽ đóng góp ý kiến xem có nhất trí với đề xuất của trẻ hay không. Nếu không, đề nghị mọi người cho đề xuất. Nếu đề xuất này không giúp ích gì mà chỉ làm tổn thương trẻ thì dùng cách hỏi tích cực để có thêm đề xuất tích cực, khả thi.
- Lập kế' hoạch thực hiện, chú ý cho trẻ được lựa chọn thời gian bao giờ trẻ sẽ thực hiện đề xuất đã được thông qua, nhất trí.
Tình huống[sửa]
Cả lớp đều cho rằng Hưng là học sinh hay gây sự và hay trốn học, kể cả buổi sinh hoạt lớp hôm nay. Các bạn liệt kê ra là Hưng hay đánh bạn, lấy bóng của bạn lớp bên cạnh, chửi bậy, bị điểm kém... Nếu cô giáo hỏi sẽ xử lý ra sao bây giờ, chắc cả lớp đồng ý là phải kỷ luật. Nhưng cô hỏi "Các em nghĩ là tại sao Hưng lại làm như vậy?". Học sinh đưa ra một số câu trả lời "Vì bạn ấy keo kiệt"; "Vì bạn ấy hay bắt nạt bạn khác". Cuối cùng một học sinh nói "Có thể không có ai chơi với bạn ấy". Một học sinh khác nói "Bạn ấy ở với anh chị vì không có bố mẹ". Sau đó cô giáo hỏi cả lớp cho biết xem sống không có bố mẹ sẽ thế nào. Học sinh nói rằng sẽ rất khó khán, sẽ phải tự làm nhiều thứ... Giờ đây các em đá thể hiện sự hiểu biết Hưng chứ không phải ghét bỏ hay thù địch. Khi cô hỏi: "Có bao nhiêu em trong lớp mình muốn giúp đỡ Hưng"? Hầu như cả lớp cùng giơ tay. Cả lớp đưa ra một loạt những việc cụ thể mà các em muốn làm để giúp Hưng.
Hôm sau cô nói cho Hưng biết là lớp đax thảo luận vấn đề của Hưng. Khi cô đề nghị Hưng đoán xem liệu có ai muốn giúp đỡ mình, Hưng nhìn xuống nền nhà và nói "có lẽ là không có ai cả". Khi cô cho biết tất cả cùng muốn giúp Hưng, Hưng nhìn lên tròn xoe mắt hỏi lại như không thể tin được "Cả lớp?".
Khi cả lớp quyết định giúp đỡ Hưng bằng cách đối xử thân thiện với em, Hưng cảm thấy được khích lệ và dần dần có nhiều tiến bộ trong mối quan hệ với bạn bè và kết quả học tập.
Nội quy của một lớp học có thể bao gồm những điểm như[sửa]
- Tôn trọng lẫn nhau (nội quy nên theo hướng tích cực để thay thế cho "không đánh nhau", "không chế nhạo"...).
- Lắng nghe
- Trật tự, không nói chuyện riêng trong lớp.
- Đối xử thân thiện với bạn bè...
Nếu những ý kiến đề xuất về nội quy ở lớp và ở nhà của trẻ không phù hợp hoặc khó khả thi, người lớn có thể đặt câu hỏi mở, ví dụ: "Đây có chắc là điều chúng ta muốn hay không?"; "Có giải pháp nào khác không?"; "Điều này chúng ta chưa thể thực hiện được. Nếu muốn chúng ta có thể thử cách khác, khi có dịp chúng ta sẽ làm theo cách của em".
Khi đã thiết lập được nội quy, việc duy trì củng cố để thành thói quen cho trẻ là việc rất quan trọng và thường khó thực hiện hơn cả việc thiết lập nội quy.
Điếm cần nhớ đế củng cố, duy trì nội quy với trẻ[sửa]
- Hướng dẫn: Hướng dẫn phải rõ ràng, cụ thể, ví dụ "Đã đến lúc con phải dọn đồ chơi để..."
- Nhắc nhở: Những lời nhắc nhở giúp trẻ suy nghĩ, nhớ lại và sau đó quyết định hành động, ví dụ: "Con có nhớ rằng chúng ta đã đồng ý là khi đến chơi nhà ai, con sẽ không mở và lục ngăn kéo"
- Cho trẻ ít nhất 2 khả nâng lựa chọn: cho phép trẻ được chọn 1 trong 2 khả năng mà ta đều mong muốn và chấp nhận để khuyến khích khả năng suy nghĩ, đưa ra các quyết định của mình. Ví dụ: "Hôm nay con muốn mặc cái quần màu xanh hay màu trắng?"
- Cho trẻ biết hệ quả với hành vi lựa chọn: Cho trẻ biết kết quả hành vi của trẻ sẽ rất có ích. Ví dụ: "Cô sẽ rất lo lắng và buồn nếu khi tức giận em còn tiếp tục đánh bạn như vậy."
- Cảnh báo: Cảnh báo không phải là đe doạ mà là nhắc nhở trẻ nghĩ về hậu quả xấu có thể xảy ra với một hành vi nào đó. Ví dụ: "Em thử nghĩ xem, chuyện gì có thể xảy ra nếu khi đi học chúng ta qua đường mà không quan sát cẩn thận?"
- Thể hiện mong muốn: Là cách khích lệ trẻ có một hành vi cụ thể nào đó. Ví dụ: "Mẹ mong rằng con sẽ không viết bẩn lên bàn học nữa".
Hoạt động: Họp thiết lập nội quy nề nếp trong gia đình và lớp học[sửa]
Kế hoạch[sửa]
Cách tiến hành[sửa]
Hoạt động: Mỗi người một nẻo[sửa]
Kế hoạch[sửa]
Cách tiến hành[sửa]
Hoạt động: Cách thức kỷ luật tích cực với trẻ mới lớn[sửa]
Kế hoạch[sửa]
Cách tiến hành[sửa]
