Giáo trình Phạn văn I—Ngữ pháp—Bài thứ 24

Giáo trình Phạn văn I - Liên tự - Phái sinh từ - Thân phụ âm bất quy tắc - Số từ - Từ vị - Bảng tra thời thái và hình thức của động từ theo tiếp vĩ âm - Bảng tra gốc động từ theo thân
	Ngữ pháp: 01 - 02 - 03 - 04 - 05 - 06 - 07 - 08 - 09 - 10 - 11 - 12 - 13 - 14 - 15 - 16 - 17 - 18 - 19 20 - 21 - 22 - 23 - 24 - 25 - 26 - 27 - 28 - 29 - 30 - 31 - 32 - 33 - 34 - 35 - 36 - 37 - 38 - 39 - 40
	Bài tập: 01 - 02 - 03 - 04 - 05 - 06 - 07 - 08 - 09 - 10 - 11 - 12 - 13 - 14 - 15 - 16 - 17 - 18 - 19 20 - 21 - 22 - 23 - 24 - 25 - 26 - 27 - 28 - 29 - 30 - 31 - 32 - 33 - 34 - 35 - 36 - 37 - 38 - 39 - 40

Phân độ thân của các thân phụ âm

1. Như đã nói ở 23.1, các thân danh từ phụ âm phân biệt giữa danh từ có một, hai và ba thân khác nhau.

2. Một số thân danh từ có trong phạm vi biến hoá của chúng hai dạng thân khác nhau, được gọi là thân mạnh và thân yếu. Thân mạnh được xem là dạng đầy đủ hơn của thân chính, được lập bằng cách cho thêm âm mũi hoặc kéo dài mẫu âm. Theo đó mà các hình dung từ diễn sinh có âm cuối là –वत् –vat như धनवत् dhanavat “giàu” lập thân mạnh bằng cách cho न् n vào: धनवन्त् dhanavant. Thân không biến đổi hoặc không được bổ sung âm mũi hay mẫu âm không được kéo dài được gọi là thân yếu.

3. Có những thân phụ âm có cả ba thân khác nhau, có nghĩa là chúng có ba dạng thân khác nhau xuất hiện trong phạm vi biến hoá theo sự kiện, được gọi là thân mạnh, thân yếu và thân yếu nhất. Trong trường hợp này, người ta xuất phát từ thân yếu và nói rằng, từ thân này, thân mạnh được lập bằng những cách ví dụ như kéo dài mẫu âm, hoặc thân yếu nhất được lập bằng cách loại bỏ phụ âm. Theo đó, một số danh từ kết thúc bằng –अन् –an như राजन् rājan “vua” (thân yếu) lập thân mạnh bằng kéo dài mẫu âm राजान् rājān và thân yếu nhất bằng cách loại mẫu âm a राज्ञ् rājñ.

4. Thân mạnh được tìm thấy nơi danh từ nam tính ở nom. sing., dual và plur., ở acc. sing. và dual, cũng như voc. sing. dual và plural. Trong tất cả những sự kiện còn lại thì các danh từ hai thân đều có thân yếu. Nơi các danh từ trung tính hai thân thì thân mạnh được tìm thấy ở nom. acc. và voc. sing.

Hai phân độ thân mạnh/yếu của danh từ nam tính

	Singular	Dual	Plural
Nominative	thân mạnh	thân mạnh	thân mạnh
Accusative	thân mạnh	thân mạnh
Instrumental
Dative
Ablative
Genitive
Locative
Vocative	thân mạnh	thân mạnh	thân mạnh

Hai phân độ thân mạnh/yếu của danh từ trung tính

	Singular	Dual	Plural
Nominative			thân mạnh
Accusative			thân mạnh
Instrumental
Dative
Ablative
Genitive
Locative
Vocative			thân mạnh

5. Những danh từ nam/trung tính phân độ ba thân cũng có thân mạnh nhất ở những sự kiện nêu trên. Thân yếu xuất hiện ở những sự kiện có sự kiện tiếp vĩ tự bắt đầu bằng một phụ âm. Thân yếu nhất xuất hiện ở các sự kiện còn lại, khi sự kiện tiếp vĩ tự bắt đầu bằng một mẫu âm.

Phân độ ba thân mạnh/yếu/yếu nhất của danh từ nam tính

	Singular	Dual	Plural
Nominative	th. mạnh	th. mạnh	th. mạnh
Accusative	th. mạnh	th. mạnh	th. yếu nhất
Instrumental	th. yếu nhất
Dative	th. yếu nhất
Ablative	th. yếu nhất
Genitive	th. yếu nhất	th. yếu nhất	th. yếu nhất
Locative	th. yếu nhất	th. yếu nhất
Vocative	th. mạnh	th. mạnh	th. mạnh

Hình dung từ có âm cuối là वत् –vat/मत् –mat

1. Hình dung từ có âm cuối là –वत् –vat và –मत् –mat được lập từ thân danh từ. Thường thì –वत् –vat được gắn vào thân danh từ kết thúc bằng –अ –a, trong khi –मत् –mat được gắn những danh từ kết thúc bằng các âm khác.

बल bala	lực	→ बलवत् balavat	có lực = mạnh
धन dhana	của cải	→ धनवत् dhanavat	có của = giàu
रूप rūpa	sắc đẹp	→ रूपवत् rūpavat	có sắc = đẹp
भग bhaga	hạnh phúc	→ भगवत् bhagavat	có hạnh phúc = hạnh phúc
विद्या vidyā	trí	→ विद्यावत् vidyāvat	có trí = trí
धी dhī	hiểu biết	→ धीमत् dhīmat	có trí
श्री śrī	giàu sang	→ श्रीमत् śrīmat	có giàu sang = giàu
आयुस् āyus	sinh lực	→ आयुष्मत् āyuṣmat	có sinh lực = sống lâu
मूर्ति mūrti	hình tướng	→ मूर्तिमत् mūrtimat	có hình tướng

3. Hình dung từ có âm cuối là –वत् –vat và –मत् –mat có hai phân độ thân. Thân mạnh được lập bằng cách bổ sung âm mũi –न् –n trước phụ âm t cuối của –वत् –vat và –मत् –mat.

Thân mạnh –वन्त् –vant/–मन्त् –mant

Thân yếu –वत् –vat/–मत् –mat.

Các hình dung từ này được biến hoá theo quy tắc ở nam và trung tính. Chỉ có ngoại hạng là nom. sing. nam tính, cụ thể là mẫu âm –अ –a được kéo dài và phụ âm cuối của thân danh từ là –त् –t bị loại bỏ, và voc. sing., phụ âm cuối của thân danh từ là –त् –t cũng bị loại. Ví dụ: भगवत् bhagavat “hạnh phúc, cao quý” — masculine

	Singular	Dual	Plural
Nominative	भगवान् bhagavān	भगवन्तौ bhagavantau	भगवन्तः bhagavantaḥ
Accusative	भगवन्तम् bhagavantam	भगवन्तौ bhagavantau	भगवतः bhagavataḥ
Instrumental	भगवता bhagavatā	भगवद्भ्याम् bhagavadbhyām	भगवद्भिः bhagavadbhiḥ
Dative	भगवते bhagavate	भगवद्भ्याम् bhagavadbhyām	भगवद्भ्यः bhagavadbhyaḥ
Ablative	भगवतः bhagavataḥ	भगवद्भ्याम् bhagavadbhyām	भगवद्भ्यः bhagavadbhyaḥ
Genitive	भगवतः bhagavataḥ	भगवतोः bhagavatoḥ	भगवताम् bhagavatām
Locative	भगवति bhagavati	भगवतोः bhagavatoḥ	भगवत्सु bhagavatsu
Vocative	भगवन् bhagavan	भगवन्तौ bhagavantau	भगवन्तः bhagavantaḥ

Ví dụ: भगवत् bhagavat “hạnh phúc, cao quý” — neuter

	Singular	Dual	Plural
Nominative	भगवत् bhagavat	भगवती bhagavatī	भगवन्ति bhagavanti
Accusative	भगवत् bhagavat	भगवती bhagavatī	भगवन्ति bhagavanti
Instrumental	भगवता bhagavatā	भगवद्भ्याम् bhagavadbhyām	भगवद्भिः bhagavadbhiḥ
Dative	भगवते bhagavate	भगवद्भ्याम् bhagavadbhyām	भगवद्भ्यः bhagavadbhyaḥ
Ablative	भगवतः bhagavataḥ	भगवद्भ्याम् bhagavadbhyām	भगवद्भ्यः bhagavadbhyaḥ
Genitive	भगवतः bhagavataḥ	भगवतोः bhagavatoḥ	भगवताम् bhagavatām
Locative	भगवति bhagavati	भगवतोः bhagavatoḥ	भगवत्सु bhagavatsu
Vocative	भगवन् bhagavat	भगवती bhagavatī	भगवन्ति bhagavanti

5. Hình dung từ nữ tính được lập bằng cách gắn –ई –ī vào thân yếu. Ví dụ –भगवती –bhagavatī. Cách biến hoá tương tự như danh từ có âm cuối là –ई –ī (xem नदी nadī ở 12.1)

Quá khứ phân từ chủ động (participle preterite active, ppa)

Quá khứ phân từ chủ động ppa xuất hiện trong Phạn ngữ thời sau này, được lập bằng cách gắn –वत् –vat vào quá khứ phân từ thụ động ppp.

√	ppp	ppa
गम् gam (1) đi	गत gata	गतवत् gatavat
नृत् nṛt (4) nhảy múa	नृत्त nṛtta	नृत्तवत् nṛttavat
लिख् likh (6) viết	लिखित likhita	लिखितवत् likhitavat
कथ् kath (10) kể chuyện	कथित kathita	कथितवत् kathitavat

Quá khứ phân từ chủ động ppa (participle preterite active) được biến hoá như hình dung từ kết thúc bằng –वत् –vat. Ví dụ: गतवत् gatavat, masculine

	Singular	Dual	Plural
Nominative	गतवान् gatavān	गतवन्तौ gatavantau	गतवन्तः gatavantaḥ
Accusative	गतवन्तम् gatavantam	गतवन्तौ gatavantau	गतवतः gatavataḥ
Instrumental	गतवता gatavatā	गतवद्भ्याम् gatavadbhyām	गतवद्भिः gatavadbhiḥ
Dative	गतवते gatavate	गतवद्भ्याम् gatavadbhyām	गतवद्भ्यः gatavadbhyaḥ
Ablative	गतवतः gatavataḥ	गतवद्भ्याम् gatavadbhyām	गतवद्भ्यः gatavadbhyaḥ
Genitive	गतवतः gatavataḥ	गतवतोः gatavatoḥ	गतवताम् gatavatām
Locative	गतवति gatavati	गतवतोः gatavatoḥ	गतवत्सु gatavatsu
Vocative	गतवन् gatavan	गतवन्तौ gatavantau	गतवन्तः gatavantaḥ

Ví dụ: गतवत् gatavat, neuter

	Singular	Dual	Plural
Nominative	गतवत् gatavat	गतवती gatavatī	गतवन्ति gatavanti
Accusative	गतवत् gatavat	गतवती gatavatī	गतवन्ति gatavanti
Instrumental	गतवता gatavatā	गतवद्भ्याम् gatavadbhyām	गतवद्भिः gatavadbhiḥ
Dative	गतवते gatavate	गतवद्भ्याम् gatavadbhyām	गतवद्भ्यः gatavadbhyaḥ
Ablative	गतवतः gatavataḥ	गतवद्भ्याम् gatavadbhyām	गतवद्भ्यः gatavadbhyaḥ
Genitive	गतवतः gatavataḥ	गतवतोः gatavatoḥ	गतवताम् gatavatām
Locative	गतवति gatavati	गतवतोः gatavatoḥ	गतवत्सु gatavatsu
Vocative	गतवत् gatavat	गतवती gatavatī	गतवन्ति gatavanti

Hình dung từ nữ tính cũng được lập bằng cách gắn –ई –ī vào thân yếu, và biến hoá tương tự như danh từ có âm cuối là –ई –ī (xem नदी nadī ở 12.1).

2. Tương tự như ppp, ppa xuất hiện với chức năng vị ngữ của một câu và khi ấy, ppp có thể là vị ngữ của câu chính, của một câu có tính chất định ngữ (attributive) hoặc là một câu phụ mang tính chất trạng từ, tuy nhiên với một cấu trúc câu chủ động.

Trong hai ví dụ dưới ppa được dùng thay thế một động từ hữu hạn định, thời quá khứ, chủ động.

रामः पुस्तकं लिखितवान्। rāmaḥ pustakaṃ likhitavān

“Rāma đã viết một quyển sách”

बालाः फलानि खादितवन्तः। bālāḥ phalāni khāditavantaḥ

“Các cậu bé đã ăn những trái cây”

Nơi động từ bất cập vật hoặc động từ chỉ sự chuyển động, ppp thường đứng thay ppa và trong trường hợp này, ppp không có nghĩa thụ động.

सीता नगरं गता/गतवती। sītā nagaraṃ gatā/gatavatī

“Sītā đã đi đến thành phố.”

Ví dụ sau diễn giảng cách dùng ppa với chức năng định ngữ

कुन्तान् क्षिप्तवन्तं योधं नापश्यम्। kuntān kṣiptavantaṃ yodhaṃ nāpaśyam

“Tôi đã không thấy người chiến sĩ phóng những cây lao”

Đại danh từ chỉ sự tôn trọng भवत् bhavat “Ngài”

1. Đại danh từ ngôi thứ hai भवत् bhavat “Ngài” cũng được biến hoá như những hình dung từ kết thúc bằng –वत् –vat/–मत् –mat. Tuy nhiên, dạng nữ tính không phải là भवती bhavatī mà là भवन्ती bhavantī, bởi vì भवत् bhavat nguyên là một phân từ hiện tại chủ động của gốc động từ भू bhū “là, trở thành”, đã được thâu nhập như một mục từ riêng trong từ điển (→ bài 31).

2. Đại danh từ भवत् bhavat có liên hệ với nhân xưng ngôi thứ hai, tương tự như त्वम् tvam “Bạn”. Tuy nhiên, khác với त्वम् tvam, nó chỉ sự tôn kính lịch sự, và đặc điểm của nó là được chia cùng với động từ ngôi thứ ba số ít.

कदा त्वं गच्छसि। “Chừng nào Bạn đi?”

कदा भवान् गच्छति। “Chừng nào Ngài đi?”

Cách biến hoá hình dung từ महत् mahat “lớn”

Hình dung từ महत् mahat “lớn” cũng có hai phân độ thân, được biến hoá như những hình dung từ kết thúc bằng –वत् –vat/–मत् –mat. Tuy nhiên, mẫu âm được kéo dài không những ở nom. sing., mà ở tất cả những thân mạnh nói chung.

Thân mạnh महान्त् mahānt

Thân yếu महत् mahat

Ví dụ: महत् mahat “lớn” — masculine

	Singular	Dual	Plural
Nominative	महान् mahān	महान्तौ mahāntau	महान्तः mahāntaḥ
Accusative	महान्तम् mahāntam	महान्तौ mahāntau	महतः mahataḥ
Instrumental	महता mahatā	महद्भ्याम् mahadbhyām	महद्भिः mahadbhiḥ
Dative	महते mahate	महद्भ्याम् mahadbhyām	महद्भ्यः mahadbhyaḥ
Ablative	महतः mahataḥ	महद्भ्याम् mahadbhyām	महद्भ्यः mahadbhyaḥ
Genitive	महतः mahataḥ	महतोः mahatoḥ	महताम् mahatām
Locative	महति mahati	महतोः mahatoḥ	महत्सु mahatsu
Vocative	महन् mahan	महान्तौ mahāntau	महान्तः mahāntaḥ

Ví dụ: महत् mahat “lớn” — neuter

	Singular	Dual	Plural
Nominative	महत् mahat	महती mahatī	महान्ति mahānti
Accusative	महत् mahat	महती mahatī	महान्ति mahānti
Instrumental	महता mahatā	महद्भ्याम् mahadbhyām	महद्भिः mahadbhiḥ
Dative	महते mahate	महद्भ्याम् mahadbhyām	महद्भ्यः mahadbhyaḥ
Ablative	महतः mahataḥ	महद्भ्याम् mahadbhyām	महद्भ्यः mahadbhyaḥ
Genitive	महतः mahataḥ	महतोः mahatoḥ	महताम् mahatām
Locative	महति mahati	महतोः mahatoḥ	महत्सु mahatsu
Vocative	महत् mahat	महती mahatī	महान्ति mahānti

Nữ tính महती mahatī, xem cách biến hoá ở 12.1.

Liên kết đến đây

• Giáo trình Phạn văn I
• Giáo trình Phạn văn I—Ngữ pháp—Bài thứ 01
• Giáo trình Phạn văn I—Ngữ pháp—Bài thứ 02
• Giáo trình Phạn văn I—Bài tập—Bài thứ 01
• Giáo trình Phạn văn I—Bài tập—Bài thứ 02
• Giáo trình Phạn văn I—Ngữ pháp—Bài thứ 03
• Giáo trình Phạn văn I—Bài tập—Bài thứ 03
• Giáo trình Phạn văn I/Từ vị
• Giáo trình Phạn văn I/Liên tự
• Giáo trình Phạn văn I/Số từ

Xem thêm liên kết đến trang này.